Baranowicze

miasto na Białorusi w obwodzie brzeskim

Baranowicze (biał. Баранавічы, Baranawiczy; ros. Барановичи, Baranowiczi) – miasto w zachodniej części Białorusi, w obwodzie brzeskim, siedziba rejonu baranowickiego.

Baranowicze
Баранавічы
Барановичи
Ilustracja
Herb Flaga
Herb Flaga
Państwo

 Białoruś

Obwód

 brzeski

Rejon

baranowicki

Zarządzający

Yuri Gromakowski

Powierzchnia

84,96 km²

Populacja (2020)
• liczba ludności
• gęstość


175 000[1]
2110 os./km²

Nr kierunkowy

+375 163

Kod pocztowy

2254xx

Tablice rejestracyjne

1

Położenie na mapie obwodu brzeskiego
Mapa konturowa obwodu brzeskiego, u góry nieco na prawo znajduje się punkt z opisem „Baranowicze”
Położenie na mapie Białorusi
Mapa konturowa Białorusi, blisko centrum po lewej na dole znajduje się punkt z opisem „Baranowicze”
Ziemia53°07′N 25°59′E/53,116667 25,983333
Strona internetowa

Baranowicze są ośrodkiem przemysłu metalowego i włókiennictwa[2].

Geografia

edytuj

Baranowicze mają powierzchnię 50,22 km², w tym 3,18 km² stanowią lasy, 0,12 km² – bagna, a 0,40 km² – obiekty wodne[3].

Okoliczne miasta:
Zdzięcioł Nowogródek Stołpce
Słonim   Nieśwież
Iwacewicze Lachowicze

Historia

edytuj

Do 1914 roku

edytuj
 
Dworzec kolejowy w XIX w.

Wieś Baranowicze po raz pierwszy wzmiankowano w 1706 jako prywatną własność rodziny Rozwadowskich. Do rozbiorów leżała w województwie nowogródzkim. W 1870 przez miejscowość przeprowadzono linie kolejowe Brześć nad BugiemMoskwa i RówneWilno, co doprowadziło do gospodarczego ożywienia w połowie lat 90. XIX w. Przyczyniło się do tego także przeniesienie garnizonów wojskowych z Nowogródka i Horodyszcza. Generał inż. baron von Dirschau wybudował tutaj dużą cukrownię, ponadto powstały 3 duże cegielnie, 3 fabryki urządzeń młyńskich, 2 młyny i 2 tartaki. W drugiej połowie XIX wieku do Baranowicz zaczęli ściągać licznie Żydzi. W 1897 roku stanowili już prawie połowę mieszkańców Baranowicz – 2171 z 4692 osób. Jednak zgodnie z „prawami majowymi” nie mogli się oni swobodnie osiedlać poza miastami, a Baranowicze były wsią[4]. Dopiero 9 grudnia 1903 roku weszła w życie ustawa znosząca ten zakaz. W 1909 r. mieszkało tutaj już 9 tysięcy mieszkańców, a w 1914 r. ponad 31 tysięcy – w ten sposób Baranowicze stały się czwartym miastem pod względem wielkości w guberni mińskiej, a wielkością przewyższyły Nowogródek, który dla Baranowicz był w tym czasie powiatem. Miasto w większości było drewniane, jedna ulica posiadała bruk, a pięć było pokryte nim częściowo[5]. W 1908 roku przez dwa miesiące w szpitalu w Baranowiczach przebywał pisarz Szolem Alejchem.

W 1913 roku w miasteczku było 10 synagog. Rabinem był Szymon Szapiro. Żydzi odgrywali znaczną rolę w życiu gospodarczym Baranowicz. Właścicielami młynów byli Wajnberg, Szymszewicz i Lewin, handlem hurtowym zajmowali się m.in. Szulajner, Myszkin, Liwszyn, Segalowicz, Sztejberg. Żydzi prowadzili też duże sklepy (Rabinowicz) oraz fabryki (Goldberg, Bruk i in.)[4].

 
Żołnierze I Brygady Legionów Polskich na placu parad w Baranowiczach

W czerwcu 1916 pod Baranowiczami stoczona została jedna z najkrwawszych bitew I wojny światowej, w której zginęło prawie 100 000 żołnierzy.

Między I i II wojną światową

edytuj

18 marca 1919 polski oddział kawalerii 13 pułku Ułanów Wileńskich pod dowództwem mjr. Władysława Dąbrowskiego dokonał rajdu i przejściowo odbił Baranowicze z rąk bolszewików. Polacy zdobyli duże zapasy broni, amunicji i materiału wojennego oraz wzięli wielu bolszewickich jeńców, po czym wycofali się[6]. 18 kwietnia 1919 siły polskie ponownie zaatakowały Baranowicze, tym razem z zamiarem trwałego opanowania miasta. Zgrupowanie płk. Aleksandra Boruszczaka przez całą noc prowadziło walki o miasto z bolszewikami, również przy użyciu bagnetów. Wreszcie wczesnym świtem 19 kwietnia dokonano szturmu i do godziny 7:00 całkowicie oczyszczono miasto z nieprzyjaciela[7].

 
Baranowicze na mapie z 1934 r.

W 1919 Baranowiczom nadano prawa miejskie. Pinchas Kapłan został zastępcą burmistrza[4]. W okresie międzywojennym były ważnym ośrodkiem gospodarczym II Rzeczypospolitej, największym miastem województwa nowogródzkiego, siedzibą powiatu baranowickiego, garnizonu Baranowicze i oddziału Korpusu Ochrony Pogranicza. 30 października 1922 miasto odwiedził marszałek Józef Piłsudski. Po 1922 roku przy ulicy Staszica wzniesiono kolonię urzędniczą oraz uruchomiono gimnazjum. W 1924 roku w mieście zbudowany został drewniany kościół katolicki pw. Podwyższenia Krzyża. Od 1925 roku na rogu ulic Szeptyckiego (Sowieckiej) i Mickiewicza został odsłonięty, drugi po warszawskim, Grób Nieznanego Żołnierza[8]. W tym samym powstało technikum kolejowe oraz szkoła kupiecka. W 1926 do budowanej lokalnej cerkwi przeniesiono elementy wyposażenia rozebranego soboru św. Aleksandra Newskiego w Warszawie[9]. W 1927 roku zbudowano nowoczesną rzeźnię miejską. W 1929 roku otworzono muzeum powiatowe i zbudowano Bank Polski. Wkrótce oddano do użytku nowy budynek Ogniwa Polskiego, Poczty Polskiej, kino „Apollo” i remizę strażacką[10]. W 1938 roku uruchomiono lokalną rozgłośnię Polskiego Radia, Polskie Radio Baranowicze[8] o mocy 50 kW[9].

W Baranowiczach mieściło się dowództwo Nowogródzkiej Brygady Kawalerii, którą od 1937 roku dowodził gen. Władysław Anders[8], a także stacjonowały 26 pułk ułanów, 78 pułk piechoty, 9 dywizjon artylerii konnej, 9 szwadron pionierów i 9 szwadron łączności. W okresie międzywojennym jako dowódcy i oficerowie służyli w Baranowiczach m.in. Roman Abraham, Mieczysław Boruta-Spiechowicz, Stanisław Grzmot-Skotnicki, Bolesław Kontrym, Witold Pilecki, Nikodem Sulik[11].

15 września 1939 miasto i radiostacja zostały zbombardowane przez Luftwaffe[12].

Obrona Baranowicz 17 września 1939

edytuj

17 września 1939, w dniu napaści ZSRR na Polskę, na teren powiatu baranowickiego wkroczyła Armia Czerwona. W tym samym czasie na terenie powiatu rozpoczęły się mordy i grabieże. Ich ofiarami padali zamożniejsi mieszkańcy, urzędnicy, policjanci i żołnierze Wojska Polskiego (zazwyczaj Polacy), sprawcami natomiast były zbrojne grupy skomunizowanych chłopów i kryminalistów, działające z inspiracji ZSRR (zazwyczaj Białorusini i Żydzi)[13].

Na wieść o sowieckiej napaści, 17 września 1939 we wczesnych godzinach rannych, kierownik baranowickiego magistratu Jan Węgrzyn podjął decyzję o utworzeniu milicji (tzn. Straży Obywatelskiej), w celu obrony miasta oraz zapobieżenia rozprzestrzeniania się anarchii i bezprawia z terenów wiejskich. Składała się ona ze 186 Polaków, których Jan Węgrzyn znał osobiście. Zostali oni wyposażeni w niebieskie opaski i karabiny. Tymczasem z terenu powiatu do Baranowicz zaczęły napływać tłumy białoruskich chłopów, a pod budynkiem magistratu zgromadził się tłum wznoszący antypaństwowe okrzyki. Około godziny 10. do budynku wtargnęła grupa robotników – członków Polskiej Partii Socjalistycznej, której przewodził mężczyzna o nazwisku Machaj. Grupa zażądała likwidacji milicji z niebieskimi opaskami. W wyniku burzliwych negocjacji osiągnięto porozumienie, w myśl którego służba porządkowa miała zostać utrzymana, jednak niebieskie opaski miały został zastąpione czerwonymi. W tym momencie jednak do magistratu wtargnęła grupa ok. 30 miejscowych komunistów, krzyczących „Dość waszych rządów, precz”. Również ich, pomimo dużego napięcia, udało się przekonać, że służby porządkowe są w mieście niezbędne do ochrony przed rabunkami i samosądami, przynajmniej do momentu wkroczenia wojsk sowieckich. W tej sytuacji jedynym żądaniem komunistów było aresztowanie przywódcy socjalistów, Machaja. O godzinie 14. miasto Baranowicze zostało zajęte przez Armię Czerwoną. Milicja Jana Węgrzyna, pomimo iż nie podjęła walki z Sowietami, uratowała Baranowicze przed falą mordów i grabieży, które w tym czasie miały miejsce w powiecie i na całych ziemiach północno-wschodnich II Rzeczypospolitej[13].

Okupacja radziecka (1939–1941)

edytuj

2 listopada zostały włączone do Białoruskiej SRR. 4 grudnia 1939 stały się centrum administracyjnym nowo utworzonego obwodu baranowickiego. Do miasta przybyło wielu uchodźców z zachodnich części Polski, w tym wielu Żydów. Pod koniec 1939 roku społeczność żydowska liczyła około 15000 ludzi. Wśród nich był Issachar Fater, badacz muzyki żydowskiej, W 1941 roku został aresztowany przez władze sowieckie i zesłany do Azji Środkowej. Rozpoczęła się silna sowietyzacja ludności Baranowicz. Latem 1940 roku wielu uchodźców z Polski, w tym Żydów, wywieziono w głąb Związku Radzieckiego[4].

Okupacja niemiecka (1941–1944)

edytuj

26 czerwca 1941 roku miasto zajęli Niemcy. Baranowicze stały się siedzibą obwodu baranowickiego Komisariatu Generalnego Białoruś, Komisariatu Rzeszy Wschód. Oddziały frontowe Wehrmachtu, stacjonujące w mieście zostały zastąpione przez SS i Gestapo. Na czele sztabu Policji Bezpieczeństwa i SD stał Niemiec SS-Untersturmfuhrer Waldemar Amelung[4]. Zagłada Żydów w mieście zaczęła się zaraz po wejściu wojsk hitlerowskich do miasta. Na cmentarzu żydowskim dokonowano zbiorowych egzekucji[14]. Utworzono getto, przez które przewinęło się ok. 13 tysięcy lokalnych Żydów (ocalało zaledwie ok. 250 z nich). Z pogromu Żydów udało się uciec Stanisławie Sowińskiej[15]. 13 lipca 1942 na miejscowym cmentarzu prawosławnym Niemcy rozstrzelali 48 Polaków spośród miejscowych księży i inteligencji[16], ofiary przed śmiercią wiązano drutem kolczastym[17]. Miasto zostało ponownie zajęte przez Armię Czerwoną 6 lipca 1944 r.

Po 1945 roku

edytuj

Po opanowaniu Nowogródczyzny, Sowieci wznowili wywózki do Kazachstanu i na Syberię. W wyniku polsko-radzieckiej umowy z 16 sierpnia 1945 całe województwo nowogródzkie przeszło pod władanie Białoruskiej SRR.

W drugiej połowie lat 40. XX wieku partyjne władze Białoruskiej SRR utrudniały proces przesiedleń osób narodowości polskiej z Baranowicz do Polski w jej nowych granicach. Wprowadziły one pojęcie „osób urodzonych na terenie Białorusi”. Osoby takie automatycznie uznawano za etnicznych Białorusinów, tym samym odmawiając im prawa do decydowania o swojej przynależności narodowej ze względu na używany język czy wyznanie. W konsekwencji uniemożliwiało to ich ekspatriację. Polscy członkowie komisji mieszanej w Baranowiczach pisali w sprawozdaniu:

Strona białoruska (…) nie zważając na to, co sama widzi i słyszy (…) bezapelacyjnie orzeka, że oni są Białorusinami, ponieważ są tu urodzeni[18].

 
Architektura socrealistyczna w Baranowiczach

Na potrzeby miejscowego przemysłu w latach 60. XX wieku w Baranowiczach osiedlono robotników sprowadzonych z głębi Rosji. W 1987 roku w Baranowiczach powstała pierwsza na Białorusi polska szkoła[19].

Od 1991 Baranowicze są częścią niepodległej Białorusi. W 1994 roku zakończono budowę Domu Polskiego mieszczącego Społeczną Szkołę Polską[9].

Zabytki

edytuj
  • Kościół katolicki pw. Podwyższenia Krzyża – zbudowany w 1924 roku, nieprzerwanie czynny w okresie sowieckim, zachowany do dnia dzisiejszego. W czasach II Rzeczypospolitej i ZSRR stanowił główny ośrodek baranowickich Polaków[8].
  • Domy Kolonii urzędniczej z około 1925 roku, proj. arch. Teodor Bursche
  • Budynek rozgłośni Polskiego Radia uruchomionej 1 lipca 1938 roku w stylu funkcjonalistycznym, ul. Komsomolska.
  • Budynek Ogniwa Polskiego z około 1935 roku
  • Budynek Poczty Polskiej z około 1935 roku
  • Budynek Banku Polskiego, wzniesiony w l. 1927–1929
  • Remiza strażacka z lat 30.
  • Cerkiew prawosławna, ob. sobór Opieki Matki Bożej
  • Rzeźnia miejska „Kres-Eksport” z 1927 roku
  • Dwie synagogi (nie wpisane w rejestr zabytków)

Cmentarze:

  • Cmentarz katolicki z pomnikiem w kształcie wysokiego cokołu zwieńczonego krzyżem z lat 20. XX wieku. Do lat 60. XX wieku znajdował się na nim napis: „Polsko, Matko nasza/W służbie twej wierni/ życie swe oddaliśmy/Pamięci 182 pracowników etapu repatriacyjnego w Baranowiczach/ Zmarłych w latach odrodzenia Ojczyzny/1920–1923”. Po odtworzeniu w latach 90. XX wieku, napis usunięto na żądanie władz i zastąpiono rosyjskim.
  • Cmentarz prawosławny ze zbiorową mogiłą ponad 100 Polaków spośród miejscowej inteligencji zamordowanych przez Niemców.
  • Cmentarz żydowski z symbolicznym nagrobkiem i napisem „Prochy 12 000 Żydów z Baranowicz, zebranych z miejsc Zagłady, zabitych przez Niemców i ich pomocników w 1942 r.”[20].

Inne:

  • Dom z pocz. XX w.
  • Kamienica z 1902 r.

Obiekty niezachowane:

Transport

edytuj
 
Dworzec kolejowy Baranowicze Poleskie

Ważny węzeł kolejowy, stacja Baranowicze Centralne. Baranowicze mają połączenia kolejowe bezpośrednie z wieloma miastami:

Przez miasto przebiega też trasa międzynarodowa M1 Brześć nad BugiemMińsk.

Demografia

edytuj

Ludzie związani z Baranowiczami

edytuj

Do 1939 roku w Baranowiczach funkcjonowały kluby piłkarskie takie jak m.in. WKS Baranowicze i Ognisko Baranowicze.

Galeria

edytuj

Obiekty wojskowe

edytuj

Przed pełnoskalową inwazją Rosji na Ukrainę na lotnisku Baranowicze znajdowało się około 50 samolotów wojskowych Sił Powietrznych Białorusi. Wynika to z faktu, że znajduje się tam 61 Baza Lotnictwa Myśliwskiego, która składa się głównie z samolotów Su-30SM, Su-27 i MiG-29. Od września 2021 r. zaczęły przylatywać tam rosyjskie samoloty Su-30SM i Su-34. Później to samo lotnisko zaczęło być wykorzystywane do ataków i bombardowań terytorium Ukrainy[21].

W Baranowiczach znajduje się również 558. Lotniczy Zakład Remontowy (biał. 558 Авіяцыйны рамонтны завод), specjalizujący się w naprawach oraz remontach samolotów i śmigłowców dla potrzeb sił zbrojnych[22]. Po inwazji Rosji na Ukrainę w 2022 roku zakład znalazł się na amerykańskiej liście sankcyjnej (Specially Designated Nationals and Blocked Persons List(inne języki))[23]. Wielka Brytania[24] i Kanada również nałożyły na niego sankcje[25].

Miasta partnerskie

edytuj

Przypisy

edytuj
  1. Численность населения на 1 января 2020 г. и среднегодовая численность населения за 2019 год по Республике Беларусь в разрезе областей, районов, городов и посёлков городского типа. [online], www.belstat.gov.by [dostęp 2020-10-17] [zarchiwizowane z adresu 2021-03-08].
  2. Барановичи. ekskursii.by. [dostęp 2016-08-07]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-07-27)]. (ros.).
  3. Gosudarstwiennyj ziemielnyj kadastr po sostojaniju na 1 janwaria 2011 g. [online], Państwowy Komitet ds. Nieruchomości Republiki Białorusi [dostęp 2011-05-19] [zarchiwizowane z adresu 2010-11-23] (ros.).
  4. a b c d e Historia społeczności | Wirtualny Sztetl [online], sztetl.org.pl [dostęp 2021-11-01].
  5. Polskie Chicago na Wschodzie.
  6. Lech Wyszczelski: Wstępna faza walk. W: Wojna polsko-rosyjska 1919–1920. s. 70.
  7. Lech Wyszczelski: Wyprawa wileńska. W: Wojna polsko-rosyjska 1919–1920. s. 103.
  8. a b c d Trwanie w Baranowiczach. W: Białoruś. Uparte trwanie polskości. s. 135–136.
  9. a b c Tomasz Krzywicki: Szlakiem Adama Mickiewicza po Nowogródczyźnie, Wilnie i Kownie. Pruszków: Oficyna Wydawnicza „Rewasz”, 1998, s. 147. ISBN 83-85557-48-2.
  10. Historia m. Baranowicze od pierwszej wzmianki do II wojny światowej (lata 1706–1941) [online], bartrans.net [dostęp 2017-11-22] [zarchiwizowane z adresu 2017-11-21].
  11. Miasto przy torze. Kolej i wojsko w dziejach Baranowicz.
  12. Руслан Равяка, Бамбёжка Баранавіч 15 верасня 1939 года + фота, „Nasza Niwa” z 17 września 2009 (biał.).
  13. a b Marek Wierzbicki: Mordy i grabieże po 17 września 1939 roku. W: Marek Wierzbicki: Polacy i Białorusini w zaborze sowieckim. Stosunki polsko-białoruskie na ziemiach północno-wschodnich II RP pod okupacją sowiecką 1939–1941. Wyd. 2. Warszawa: Stowarzyszenie Kulturalne Fronda, 2007, s. 129–130, seria: Biblioteka historyczna Frondy. ISBN 978-83-88747-76-2.
  14. Holocaust in Belorussia [Pages 160-177] [online], www.jewishgen.org [dostęp 2022-02-11].
  15. Stanisława Sowińska, Gorzkie lata [[Specjalna:Książki/9788364476723|ISBN 978-83-64476-72-3]], 2017.
  16. Ludobójstwo Ludności Polskiej Na Kresach [online], www.stankiewicze.com [dostęp 2017-11-22].
  17. Włodzimierz A. Gibasiewicz: Lekarze weterynarii ofiary II wojny światowej. Wyd. Bellona Warszawa 2011, s. 120–121. ISBN 978-83-11121-64-5.
  18. M. Ruchniewicz: Stosunki narodowościowe w latach 1939–1948 na obszarze tzw. Zachodniej Białorusi. W: pod red. S. Ciesielskiego: Przemiany narodowościowe na Kresach Wschodnich II Rzeczypospolitej 1931–1948. Toruń: 2003, s. 309. (pol.).
  19. Zarchiwizowana kopia. [dostęp 2014-05-21]. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-05-21)].
  20. Cmentarz żydowski w Baranowiczach (wul. Czarnyszeuskaha) | Wirtualny Sztetl [online], sztetl.org.pl [dostęp 2021-11-01].
  21. Кирило Овсяний: «Відкрите небо»: звідки російські літаки атакують Україну. Радіо Свобода, 2022-03-22. [dostęp 2022-08-14]. (ukr.).
  22. Вячаслаў Будкевіч: Авіярамонтны завод у Баранавічах выканаў тры кантракты па капітальным рамонце авіятэхнікі ў інтарэсах Узброеных сіл Беларусі. BiełaPAN, 2015-12-02. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-06-03)]. (biał.).
  23. США ввели санкции против министра обороны Беларуси и владельца „Синезиса”. Europejskie Radio dla Białorusi, 2022-02-24. [dostęp 2022-10-22]. (ros.).
  24. Британия наложила санкции на четырех белорусских генералов. Office Life – Для тех, кто живет бизнесом, 2022-03-01. [dostęp 2022-10-22]. (ros.).
  25. Канада расширила санкции против белорусских властей. Новости Беларуси и мира онлайн, 2022-03-11. [dostęp 2022-10-22]. (ros.).
  26. Города-побратимы | Барановичский городской исполнительный комитет [online], www.baranovichy.by [dostęp 2017-05-19] [zarchiwizowane z adresu 2018-12-17] (ros.).

Bibliografia

edytuj

Linki zewnętrzne

edytuj