Wikipedia

Basra (1907)

turecki niszczyciel

Basra – turecki niszczyciel z początku XX wieku, jedna z czterech zbudowanych we Francji jednostek typu Samsun. Okręt został zwodowany w 1907 roku w stoczni Forges et Chantiers de la Gironde w Bordeaux, a w skład marynarki Imperium Osmańskiego wszedł we wrześniu 1907 roku. Niszczyciel wziął udział w wojnie włosko-tureckiej, I wojnie bałkańskiej i I wojnie światowej, a po remoncie w latach 20. służył pod banderą Republiki Turcji do 1932 roku. Okręt został złomowany w 1949 roku.

Basra
Klasa

niszczyciel

Typ

Samsun

Historia
Stocznia

Forges et Chantiers de la Gironde, Bordeaux

Położenie stępki

czerwiec 1906

Wodowanie

1907

 Imperium Osmańskie
Wejście do służby

3 września 1907

 Turcja
Wycofanie ze służby

1932

Los okrętu

złomowany w 1949

Dane taktyczno-techniczne
Wyporność

normalna: 284 tony

Długość

całkowita: 58,2 metra
między pionami: 56,3 metra

Szerokość

6,3 metra

Zanurzenie

2,8 metra

Napęd
2 maszyny parowe o łącznej mocy 5950 KM
2 kotły, 2 śruby
Prędkość

28 węzłów

Zasięg

975 Mm przy prędkości 15 węzłów

Uzbrojenie
1 działo kal. 65 mm
4 działa kal. 47 mm (4 x I)
6 torped
Wyrzutnie torpedowe

2 × 450 mm (2 x I)

Załoga

67

Projekt i budowa edytuj

Niszczyciele typu Samsun[a] zostały zamówione przez Turcję we Francji w 1906 roku[2][3]. Kontrakt na budowę jednostek podpisano 22 stycznia 1906 roku[4]. Okręty były ulepszoną wersją pierwszego typu francuskich niszczycieli – Durandal[2][3].

„Basra” zbudowany został w stoczni Forges et Chantiers de la Gironde w Bordeaux[2][5]. Stępkę okrętu położono w czerwcu 1906 roku, a zwodowany został w 1907 roku[3][5].

Dane taktyczno-techniczne edytuj

Okręt był niszczycielem z kadłubem wykonanym ze stali o długości całkowitej 58,2 metra (między pionami 56,3 metra) szerokości 6,3 metra i zanurzeniu 2,8 metra[5][6]. Wyporność normalna wynosiła 284 tony[2][5][b]. Jednostka napędzana była przez dwie pionowe maszyny parowe potrójnego rozprężania SACAG o łącznej mocy 5950 KM, do których parę dostarczały dwa kotły typu Normand[6][7]. Prędkość maksymalna napędzanego dwoma śrubami okrętu wynosiła 28 węzłów[2][8]. Okręt zabierał zapas 70 ton węgla, co zapewniało zasięg wynoszący 975 Mm przy prędkości 15 węzłów[5][9][c].

Na uzbrojenie artyleryjskie okrętu składały się: pojedyncze działo kalibru 65 mm QF L/50 M1902 z zapasem 300 nabojów i cztery pojedyncze szybkostrzelne działa kal. 47 mm QF L/50 M1902 (z łącznym zapasem 1200 nabojów)[5][6]. Broń torpedową stanowiły zamontowane na pokładzie dwie pojedyncze obracalne wyrzutnie kal. 450 mm, z łącznym zapasem sześciu torped[6][7].

Załoga okrętu składała się z 67 oficerów, podoficerów i marynarzy[2][6][d].

Służba edytuj

„Basra” została przyjęta w skład marynarki wojennej Imperium Osmańskiego 3 września 1907 roku w Stambule[5][6]. 1 października 1911 roku, po wybuchu wojny włosko-tureckiej, „Basra” wraz z siostrzanymi niszczycielami „Samsun”, „Yarhisar” i „Taşoz” weszła w skład zespołu floty osmańskiej skierowanego do obrony Dardaneli (składającego się oprócz nich z pancerników „Barbaros Hayreddin”, „Turgut Reis” i „Mesudiye” oraz torpedowca „Demirhisar”), jednak już nazajutrz wszystkie okręty powróciły do Stambułu w celu dokonania koniecznych napraw i pobrania zaopatrzenia[10]. Na pozycje obronne flota osmańska powróciła 12 października, nie przejawiając większej aktywności do końca konfliktu[11].

Podczas I wojny bałkańskiej, 7 listopada 1912 roku okręt pancerny „Asar-i Tevfik”, pancernik „Turgut Reis” i „Basra” ostrzelały bułgarskie oddziały, które zajęły Tekirdağ[12]. 12 grudnia „Basra” i „Taşoz” udały się na patrol na wody Dardaneli, chcąc wciągnąć w zasadzkę greckie niszczyciele, jednak musiały powrócić ze względu na kłopoty z kotłami[13]. Dwa dni później okręt wraz z torpedowcem „Sultanhisar” oraz krążownikiem „Mecidiye” wziął udział w nierozstrzygniętej potyczce z greckimi niszczycielami „Sfendoni”, „Lonchi”, „Thyella” i „Nafkratousa”[14]. 14 stycznia 1913 roku krążownik „Hamidiye” w asyście niszczycieli „Basra” i „Yarhisar” patrolował wejście do Dardaneli[15]. 18 stycznia zespół floty osmańskiej (okręt flagowy „Barbaros Hayreddin”, „Mecidiye”, „Berk-i Satvet”, „Basra” i „Yarhisar”) wziął udział w starciu z flotą grecką koło Lemnos[16]. W dniach 7–11 lutego 1913 roku „Basra” i „Taşoz” wraz z okrętem pancernym „Asar-i Tevfik” wzięły udział w nieudanym desancie pod Podimą na wybrzeżu Morza Czarnego, tracąc w tej akcji okręt pancerny[13].

W momencie wybuchu I wojny światowej niszczyciel był już przestarzały i miał niską wartość bojową[5]. 21 września 1914 roku „Basra” i „Taşoz” eskortowały krążownik liniowy „Yavuz Sultan Selim” podczas rejsu patrolowego na Morzu Czarnym[17]. 29 października pancerniki „Barbaros Hayreddin” i „Turgut Reis” w eskorcie niszczycieli „Basra” i „Yarhisar” uczestniczyły u wejścia do Bosforu w zabezpieczeniu wypadu krążowników „Berk-i Satvet” i „Midilli” pod Noworosyjsk[18].

W 1915 roku wyeksploatowana siłownia okrętu pozwalała na osiągnięcie prędkości maksymalnej 17 węzłów, a liczebność załogi wzrosła do 91 osób (17 Niemców i 74 Turków)[6][7]. 8 sierpnia 1915 roku niszczyciel wraz z torpedowcem „Sivrihisar” wziął udział w akcji ratunkowej załogi pancernika „Barbaros Hayreddin”, zatopionego w Dardanelach przez brytyjski okręt podwodny HMS E11, unikając torpedy wystrzelonej w jego kierunku przez napastnika podczas akcji ratowania rozbitków[19]. 18 października nieopodal Bandırmy „Basra” i „Yarhisar” zaskoczyły na powierzchni HMS E12, który jednak zdołał uciec[20].

Przed atakiem sił Ententy na Gallipoli „Basra” wraz z siostrzanymi niszczycielami eskortowała transporty wojsk osmańskich, organizowane w celu wzmocnienia sił broniących Dardaneli[21].

W dniach 14–15 września 1916 roku pięć niszczycieli (w tym „Basra” i „Samsun”) eskortowało zbudowany w 1902 roku statek „Patmos” o pojemności 1907 BRT, transportujący węgiel z Zonguldak[22]. Statek wszedł jednak na minę nieopodal Karaburunu i został osadzony na brzegu, a jego załoga została zdjęta z pokładu przez „Basrę” i „Samsuna”[22].

W dniach 23–25 czerwca 1917 roku krążownik „Midilli” odbył rejs bojowy na Morzu Czarnym, stawiając m.in. 70 min u ujścia Dunaju[23]. Powracający do Bosforu okręt został ostrzelany przez rosyjskie okręty: pancernik „Swobodnaja Rossija” i niszczyciel „Gniewnyj”, a w ostatniej fazie walki osłaniany był przez „Basrę” i niemiecki okręt podwodny SM UC-23[23][24].

20 stycznia 1918 roku niszczyciele „Basra”, „Samsun”, „Numûne-i Hamiyet” i „Muâvenet-i Milliye” wzięły udział w zabezpieczeniu wypadu krążowników „Yavuz Sultan Selim” i „Midilli” pod Imroz, m.in. osłaniając powrót do Dardaneli uszkodzonego na minach „Yavuza Sultana Selima”[25][26]. Podczas walki „Basra” znalazła się pod ostrzałem brytyjskich niszczycieli HMS „Lizard” i „Tigress”, w wyniku czego doznała uszkodzenia rufy i po postawieniu zasłony dymnej dotarła na wody kontrolowane przez własną artylerię nadbrzeżną[27]. 30 marca „Basra”, „Samsun” i „Taşoz” eskortowały niemiecki transportowiec „Patmos”, przewożący żołnierzy z Konstancy do Odessy[28]. W październiku okręt odstawiono do rezerwy w Stambule[5][6].

Po zakończeniu wojny, 29 października 1923 roku „Basra” została formalnie wcielona do nowo powstałej marynarki wojennej Republiki Turcji, choć jej stan techniczny nie pozwalał na eksploatację[29][30]. W latach 1924–1925 jednostka przeszła remont w Deniz Fabrikaları w Stambule i po jego zakończeniu podjęła czynną służbę[6][29]. Okręt wycofano ze składu floty w 1932 roku, po zakupie we Włoszech nowych niszczycieli[6][29]. Niszczyciel został złomowany dopiero w 1949 roku w Gölcük[5][6].

Uwagi edytuj

  1. ↑ Zwane również typem Basra[1].
  2. ↑ Identycznie podaje Noppen 2016 ↓, s. 10. Brassey 1915 ↓, s. 187 podaje, że wyporność okrętu wynosiła 280 ton, Moore 1990 ↓, s. 255 i Gardiner i Chesneau 1980 ↓, s. 406 podają 290 ton, zaś Gozdawa-Gołębiowski 1994 ↓, s. 587 – 300 ton.
  3. ↑ Gardiner i Gray 1985 ↓, s. 391 podaje, że okręt zabierał zapas 60 ton węgla.
  4. ↑ Gogin 2021 ↓ podaje omyłkowo, że załoga okrętu liczyła 23 osoby

Przypisy edytuj

  1. ↑ Gozdawa-Gołębiowski 1994 ↓, s. 587.
  2. ↑ a b c d e f Gardiner i Gray 1985 ↓, s. 391.
  3. ↑ a b c Noppen 2016 ↓, s. 8.
  4. ↑ Langensiepen i Güleryüz 1995 ↓, s. 13.
  5. ↑ a b c d e f g h i j Gogin 2021 ↓.
  6. ↑ a b c d e f g h i j k Langensiepen i Güleryüz 1995 ↓, s. 158.
  7. ↑ a b c Noppen 2016 ↓, s. 10.
  8. ↑ Brassey 1915 ↓, s. 187.
  9. ↑ Moore 1990 ↓, s. 255.
  10. ↑ Langensiepen i Güleryüz 1995 ↓, s. 15.
  11. ↑ Langensiepen i Güleryüz 1995 ↓, s. 15-16.
  12. ↑ Langensiepen i Güleryüz 1995 ↓, s. 25.
  13. ↑ a b Langensiepen i Güleryüz 1995 ↓, s. 21.
  14. ↑ Langensiepen i Güleryüz 1995 ↓, s. 21-22.
  15. ↑ Langensiepen i Güleryüz 1995 ↓, s. 26.
  16. ↑ Langensiepen i Güleryüz 1995 ↓, s. 23-24.
  17. ↑ Langensiepen i Güleryüz 1995 ↓, s. 28.
  18. ↑ Langensiepen i Güleryüz 1995 ↓, s. 45.
  19. ↑ Langensiepen i Güleryüz 1995 ↓, s. 33, 39.
  20. ↑ Langensiepen i Güleryüz 1995 ↓, s. 41.
  21. ↑ Langensiepen i Güleryüz 1995 ↓, s. 34.
  22. ↑ a b Langensiepen i Güleryüz 1995 ↓, s. 51.
  23. ↑ a b Gozdawa-Gołębiowski 1994 ↓, s. 416.
  24. ↑ Langensiepen i Güleryüz 1995 ↓, s. 52.
  25. ↑ Gozdawa-Gołębiowski 1994 ↓, s. 450.
  26. ↑ Noppen 2016 ↓, s. 44.
  27. ↑ Langensiepen i Güleryüz 1995 ↓, s. 32.
  28. ↑ Langensiepen i Güleryüz 1995 ↓, s. 53.
  29. ↑ a b c Noppen 2016 ↓, s. 46.
  30. ↑ Langensiepen i Güleryüz 1995 ↓, s. 59.

Bibliografia edytuj

  • Conway’s All the World’s Fighting Ships 1906–1921. Robert Gardiner, Randal Gray (red.). London: Conway Maritime Press, 1985. ISBN 0-85177-245-5. (ang.).
  • Conway’s All the World’s Fighting Ships 1922–1946. Robert Gardiner, Roger Chesneau (red.). London: Conway Maritime Press, 1980. ISBN 0-85177-146-7. (ang.).
  • Ivan Gogin: SAMSUN destroyers (1907). Navypedia. [dostęp 2021-12-03]. (ang.).
  • Jan Gozdawa-Gołębiowski, Tadeusz Wywerka Prekurat: Pierwsza wojna światowa na morzu. Warszawa: Lampart, 1994. ISBN 83-902554-2-1.
  • Jane’s Fighting Ships of World War I. John Moore (red.). London: Studio Editions, 1990. ISBN 978-1557506597. (ang.).
  • Bernd Langensiepen, Ahmet Güleryüz: The Ottoman Steam Navy 1828–1923. Annapolis: Naval Institute Press, 1995. ISBN 1-55750-659-0.
  • Ryan K. Noppen: Okręty osmańskiej marynarki wojennej 1914-1918. Oświęcim: Wydawnictwo Napoleon V, 2016. ISBN 978-83-65652-65-2.
  • The Naval Annual, 1915. T.A. Brassey (red.). London: William Cloves and Sons, 1915. (ang.).
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Basra_(1907)&oldid=71987793”