Bastion św. Elżbiety

Bastion św. Elżbiety (niem. Elisabethtor)[1] – dawny element fortyfikacji Gdańska w postaci bastionu, do czasów obecnych przetrwały jego relikty.

Bastion św. Elżbiety
Elisabethtor[1]
Zabytek: nr rej. A-441 z 27.02.1967[2]
Ilustracja
Pozostałości kazamatów, odsłoniętych po rozbiórce skarp w XIX wieku.
Państwo

 Polska

Miejscowość

Gdańsk

Typ budynku

bastion

Rozpoczęcie budowy

1554[3]

Ukończenie budowy

1557[3]

Ważniejsze przebudowy

1636-1639[1]

Rozebrano

1893[4]-1895[1]

Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, u góry znajduje się punkt z opisem „Bastion św. Elżbiety”
Położenie na mapie województwa pomorskiego
Mapa konturowa województwa pomorskiego, blisko centrum na prawo u góry znajduje się punkt z opisem „Bastion św. Elżbiety”
Położenie na mapie Gdańska
Mapa konturowa Gdańska, w centrum znajduje się punkt z opisem „Bastion św. Elżbiety”
Ziemia54°21′11,6516″N 18°38′41,2354″E/54,353237 18,644788

Charakterystyka

edytuj

Element zachodniego frontu fortyfikacji Gdańska, który osłaniał Stare Miasto od strony wzgórz Grodziska. W latach 1554–1557 wzniesiono w tym miejscu poprzedzony fosą Rondel św. Elżbiety, biorący swoją nazwę od pobliskiego kościoła św. Elżbiety[3]. W 1563 r. obiekt powiększono o Bramę Raduńską – przepust Kanału Raduni przez fosę[5]. Od 1574 rondel św. Elżbiety był połączony kurtyną z Bramą Wyżynną[6]. Obiekt był zbudowany w tak zwanym stylu starowłoskim. W latach 1636–1639 nastąpiła jego znaczna przebudowa[1]. Od tego momentu nabrał on kształtów zbliżonych do pozostałych bastionów Gdańska (tzw. bastionów staroholenderskich), to znaczy składających się przede wszystkim z nasypów ziemnych[7].

W 1867 r. wzdłuż fosy zachodnich umocnień Gdańska poprowadzono linię kolejową do Nowego Portu. W bezpośrednim sąsiedztwie Bastionu św. Elżbiety powstał nieistniejący już dworzec Brama Wyżynna[8]. Rozbiórka zachodniego ciągu bastionów była planowana już od lat 80. XIX wieku. Pierwotnie pojawił się plan zbudowania dworca kolejowego Gdańsk Główny dokładnie w miejscu Bastionu św. Elżbiety, ostatecznie został on zbudowany nieznacznie dalej[9]. Prace niwelacyjne na terenie bastionu były przeprowadzone od 1893 roku[4]. Południową część bastionu przeznaczono na miejsce dla gmachu komendantury garnizonu – dzisiejszy Nowy Ratusz[10]. Zniwelowano skarpy, odsłaniając kazamaty zachowane do dziś[11]. Ponadto dolna część północnego czoła bastionu zachowała się jako nasyp południowego (brukowanego) odcinka ul. Podwale Grodzkie – kształt bastionu jest czytelny np. naprzeciw magazynów przy ul. Podwale Grodzkie 2H[12].

Galeria

edytuj

Przypisy

edytuj
  1. a b c d e gedanopedia.pl – fortyfikacje.
  2. Rejestr zabytków nieruchomych województwa pomorskiego - Narodowy Instytut Dziedzictwa.
  3. a b c Bukal s. 28.
  4. a b Olimanowska s. 324.
  5. Bukal s. 113.
  6. Bukal s. 30.
  7. Bukal s. 40.
  8. Olimanowska s. 306.
  9. Olimanowska s. 312.
  10. Olimanowska s. 314.
  11. strefahistorii.pl – Bastion św. Elżbiety.
  12. Tomasz Larczyński, Historia gdańskich bastionów: tych znanych i tych zaginionych. Część II, „Trojmiasto.pl”, 5 grudnia 2021 [dostęp 2022-12-23].

Bibliografia

edytuj
  • Grzegorz Bukal (red.): Fortyfikacje Gdańska. Gdańsk: Nadbałtyckie Centrum Kultury, 2006. ISBN 83-919189-6-3.
  • Małgorzata Olimanowska: Defortyfikacja Gdańska na tle przekształceń miast niemieckich w XIX wieku. Biuletyn Historii Sztuki nr 72. Instytut Sztuki Polskiej Akademii Nauk, 2010.