Baszta Dziewicza w Baku

Baszta Dziewicza w Baku (azer. Qız Qalası) – zabytkowa baszta w Baku, stolicy Azerbejdżanu. Jest jednym z symboli miasta. Stoi na wschodnich obrzeżach Starego Miasta, bezpośrednio nad przebiegającym poniżej ruchliwym prospektem Nafciarzy.

Baszta Dziewicza

nr rej. 2.2
Państwo	Azerbejdżan
Miejscowość	Baku
Wysokość całkowita	29,5 m
Ukończenie budowy	XII wiek
Położenie na mapie Baku Baszta Dziewicza
Położenie na mapie Azerbejdżanu Baszta Dziewicza
40°21′58,2″N 49°50′14,1″E

Stare Miasto, Pałac szachów Szyrwanu i Baszta Dziewicza w Baku

Obiekt z listy światowego dziedzictwa UNESCO
Państwo	Azerbejdżan
Typ	kulturowy
Spełniane kryterium	IV
Numer ref.	958
Region	Europa i Ameryka Północna
Historia wpisania na listę
Wpisanie na listę	2000 na 24. sesji
Obiekt zagrożony	2003-2009

W roku 2000 obiekt (wraz ze Starym Miastem i pałacem szachów Szyrwanu) został umieszczony na Liście Światowego Dziedzictwa UNESCO.

Krótko po wpisie, w listopadzie 2000 doszło w Azerbejdżanie do trzęsienia ziemi, które uszkodziło basztę. W latach 2003–2009 znajdowała się ona na liście dziedzictwa zagrożonego.

Historia

Wieżę zbudowano w XII wieku na znacznie starszych fundamentach, sięgających 15 m w głąb ziemi. Dawniej stała na samym brzegu, jednak wskutek obniżania się poziomu Morza Kaspijskiego linia brzegowa znacznie się cofnęła. Istnieją różne opinie dotyczące przeznaczenia, jak i okresu, w którym zbudowano pierwszą budowlę w tym miejscu. Niektórzy z naukowców przypuszczają, że wieża została zbudowana w dwóch różnych okresach. Zgodnie z tym przypuszczeniem dolna część wieży ze ścianami do 12 metrów jest starsza i pochodzi z VIII-VII wieku p.n.e. Górna część otoczona prążkowanym kamieniem powstała później. Według jednej z wersji dotyczącej przeznaczenia wieży powstała ona w IV-VI wieku jako element świątyni zoroastriańskiej. Inni twierdzą, że istniało tu obserwatorium astronomiczne, a tezę tę ma potwierdzać wysunięta na wschód wąska przybudówka nadająca wieży niepowtarzalny charakter. Prace archeologiczne sprzed kilkudziesięciu lat wykazały, że fundamenty były wzmocnione przez 14-metrowej długości drewniane dźwigary, które chroniły budowlę przed trzęsieniami ziemi.

Z nazwą zabytku wiąże się wiele legend. Jedna z nich mówi, że wieża została zbudowana przez szacha dla swojej ukochanej. Kiedy jednak wybranka dowiedziała się, że jest córką tegoż szacha, rzuciła się z wieży do morza. Istnieje wersja, że wieża była pierwotnie nazywana „Ghuz Qala” i stanowiła świątynię boga ognia, który jest czczony przez turkijskie plemiona. W ciągu wieków ludzie tworzyli różne legendy i historie o wspaniałości i odległej przeszłości tego starożytnego obiektu. Możliwe, że nazwa Wieża „Ghuz” zmieniła w tych legendach i przyjęła formę Wieży „Qız”.

W najwyższej części baszty znaleziono inskrypcje w piśmie kufickim z XII wieku, w której jako architekt przebudowy baszty widnieje niejaki Kubej Masud ibn Da'ud. Między innymi dzięki nim wiadomo, iż budowla w obecnym kształcie powstała w tym wieku i służyła jako główny element obronny miasta, bowiem w języku azerskim słowo Qız („dziewicza”) oznacza również „niedostępna”, co miało związek z charakterem obronnym budowli. W wieży mogło schronić się 200 ludzi, wewnątrz była spiżarnia i głęboka studnia. W 1858 wieżę przekształcono w latarnię morską dla statków wchodzących do bakijskiego portu, a w 1968 zamieniono ją w muzeum z ekspozycją poświęconą dziejom miasta (m.in. sporo archiwalnych zdjęć) oraz kolekcją etnograficzną.

Opis

Wieżę zbudowano z kamienia wapiennego na występie przybrzeżnej skały. Ma cylindryczną formę o wysokości 29,5 m i średnicy 16,5 m, a grubość murów sięga od 5 m przy nasadzie do 3,2-4 m na górze. Wewnątrz wieża podzielona jest na 8 poziomów, każdy z nich nakryty jest kamienną kopułą z okrągłym otworem. Światło przenika tu z zewnątrz przez wąziutkie okna (strzelnice), rozszerzające się do wewnątrz. Wszystkie poziomy połączone są ślimakowatymi kamiennymi schodkami wyciosanymi w murze. Parter łączyła z piętrem przystawiana drabina, którą w razie niebezpieczeństwa wciągano na górę. W grubych murach wykuto też nisze, przez które przebiega rura z wypalanej gliny o średnicy 30 cm. We wnętrzu wieży znajduje się wykuta w skale studnia o głębokości 21 m. Sięgając warstwy gruntu zasobnej w słodką i czystą wodę (mimo bliskości morza) studnia zwiększała walory obronne baszty.

Przypuszcza się, że z dna studni Baszty Dziewiczej istnieje tajemne przejście podziemne prowadzące do Pałacu Szachów Szyrwanu. Pierwsze przejście podziemne zostało odkryte w wyniku dużych prac archeologicznych prowadzonych na wschodniej części Starego Miasta w roku 1982. Przejście to znajduje się we wschodniej części głównej ulicy prowadzącej z Bramy Szemahi (która była centralną ulicą handlową Baku w średniowieczu) do Bramy Salyan, przechodząc pod karawanserajem Multanı.

• 
  Schemat baszty
• 
  Pocztówka z początków XX w.
• 
  Wejście
• 
  Część etnograficzna wewnątrz