Wikipedia

Bawarka

rodzaj napoju z zawartością mleka

Bawarka – napój, którego głównymi składnikami są herbata i mleko[1]; określana też jako herbata z mlekiem lub herbata mleczna; przygotowywana przez dodanie do gorącego mleka esencji herbacianej lub odwrotnie przez dolanie gorącego mleka do esencji herbacianej, w proporcjach zależnych od indywidualnych upodobań, a następnie posłodzona cukrem lub miodem[2]. Czasem pije się ją bez dodatku cukru[3]. Jest podawana najczęściej do śniadania i powinno się ją pić, gdy jest jeszcze ciepła, z pianką[1]. Może być przyrządzana z herbaty czarnej lub herbat smakowych[4]. Do sporządzenia wykwintnej postaci bawarki mogą być dodatkowo dodawane żółtka jaj wraz z cukrem pudrem[4]. Bawarka może zostać doprawiona do smaku brandy, rumem, szczyptą cynamonu[4] lub innymi składnikami[1].

Współczesna bawarka – herbata z mlekiem, parzona na sposób angielski

Pochodzenie nazwy edytuj

Termin „bawarka” dla określenia herbaty z mlekiem, która jest pita także w innych krajach, np. Wielkiej Brytanii, jest obecny tylko w języku polskim[2] i sugeruje, jakoby napój pochodził z Bawarii[2]. Maguelonne Toussaint-Samat w książce pt. History of food nadmienia, że herbatę osłodzoną syropem ziołowym i podawaną w karafce nazywano w paryskiej kawiarni Le Procope Bavaroise na cześć księcia bawarskiego, który towarzyszył bawarskiej księżniczce Elżbiecie Charlotcie na jej ślub z Filipem I Orleańskim[5]. Współczesne i dawne słowniki kulinarne francuskie i angielskie definiują Bavaroise jako napar z herbaty połączony z mlekiem i posłodzony syropem z paproci[6][7], ewentualnie doprawiony do smaku niewielką ilością wody z kwiatów pomarańczy[8]. W języku francuskim Bavarois (forma męska) i Bavaroise (forma żeńska) oznacza mieszkańca Bawarii, czyli odpowiednio Bawarczyka i Bawarkę, lub jako przymiotnik bavarois znaczy pochodzący z Bawarii, czyli bawarski. W literaturze kulinarnej można spotkać podział na bawarkę z mlekiem (Bavaroise au Lait) i bawarkę na wodzie (Bavaroise à l’eau)[8].

Historia edytuj

Bawarka (prawdopodobnie od fr. Bavaroise) jest napojem wywodzącym się z kuchni francuskiej[9][10][11], składającym się z herbaty i syropu z paproci Adiantum capillus-veneris, podawanym na ciepło[9][12]. Bawarka może być przygotowywana z czarnej herbaty lub z różnych herbat smakowych. Niektóre źródła podają, że bawarka to również napój sporządzony z wrzątku i mleka[13] lub śmietanki[14].

W wydanej w 1830 roku książce Łukasz Gołębiowski napisał: „herbatę, którą w Paryżu wprowadzono w 1656, pijano na ogół z mlekiem, niektórzy palili ją jak tytoń”[11]. W Polsce wprowadzona została wcześniej od kawy. Słabo parzona zielona herbata była podawana jedynie ze śmietanką i piły ją przeważnie kobiety. Z czasem wprowadzono czarną herbatę i jej mocny napar sączono z arakiem i cytryną lub z łyżeczką śmietanki po angielsku (lecz bardziej rozcieńczoną) bądź też z dodatkiem soku czy czerwonego wina.

Kiedy w 1689 roku Sycylijczyk Francesco Procopio otworzył w Paryżu pierwszą francuską kawiarnię Café Procope, bywający w niej wówczas książęta bawarscy zamawiali w niej herbatę z sokiem kapillorowym (syrop z paproci Adiantum capillus-veneris)[11], wprowadzając ją w modę i od nich, a właściwie od nazwy kraju, z którego pochodzili, przyjęła się nazwa napoju[14]. Inne źródła podają, że zwyczaj ten wprowadzili francuscy kucharze będący na służbie u książąt bawarskich[12]. Pochodzenie nazwy napoju od Bawarii, jednego z krajów niemieckich, potwierdzają również informacje zawarte w wielu słownikach i specjalistycznych leksykonach[9][15][13]. Tradycyjna Bavaroise podawana w Café Procope, to w rzeczywistości napój leczniczy sporządzany na bazie herbaty i syropu z paproci niekropienia właściwego Adiantum capillus-veneris[16][10]. Picie bawarki polecane było w przeziębieniach i chorobach górnych dróg oddechowych.

Do polskiej kuchni bawarka trafiła w czasie Sejmu Czteroletniego[11], jako zapożyczenie z kuchni francuskiej. W Polsce jednak zmodyfikowano ten przepis i niedostępne składniki zastępowano rodzimymi ziołami, takimi jak: kwiat bzu i lipy, rumianek, szałwia, mięta, dziewanna, bratki, melisa, róża, poziomki suszone itp.[11]

Natomiast Maria Disslowa, w książce kucharskiej z 1935, opisała bawarkę jako ukropek – napój sporządzony z połowy szklanki śmietanki i połowy szklanki wrzącej wody oraz kawałka cukru i zalecała picie ukropka (bawarki) na śniadanie, zwłaszcza osobom chorym i dzieciom, jako napój smaczny i pożywny[17].

Współczesność edytuj

W Polsce edytuj

Współcześnie w Polsce bawarka to określenie na herbatę z mlekiem, parzoną na sposób angielski. W opracowaniu z końca XX w. przepis na bawarkę wskazuje, że do gorącego mleka dolewa się napar herbaciany (na 1 szklankę mleka pół szklanki zaparzonej herbaty). Autorzy sugerują, aby cukier podawać osobno[18].

We Francji edytuj

Dzisiejsza bawarka serwowana we Francji to drink sporządzony na bazie kawy, kremu i rumu[19]. Dokładnie opisał Bavaroise w 1905 Joseph Favre (1849–1903)[20] jako napój przypominający advocaat, którego głównymi składnikami są gorąca herbata i mleko, do którego dodawane są (jednocześnie ubijając trzepaczką) żółtka jaj i cukier, a na końcu trochę wiśniówki[1]. Autorzy The Oxford companion to food zaznaczyli, że uznanym i znanym od dawna znaczeniem Bavaroise jest napój, chociaż określenie Bavaroise lub Bavarois może także wskazywać na deser, krem lub sos[1].

W Wielkiej Brytanii edytuj

Brytyjczycy[21][22] zaparzają herbatę (liściastą lub w torebkach) w dzbanku, który został uprzednio wypłukany gorącą wodą. Odpowiednią ilość herbaty zalewają gotującą się wodą z czajnika, po czym odstawiają na 3 do 5 minut. Po zaparzeniu herbata jest wlewana do filiżanek. W przypadku herbaty z mlekiem niewielka ilość zimnego mleka jest nalewana najpierw do filiżanki, po czym dolewana jest herbata. Istnieją dwie „szkoły” dodawania mleka do herbaty: mleko najpierw (milk first) lub mleko po (milk after). Zwolennicy dodawania najpierw mleka na dno filiżanki twierdzą, że w ten sposób mała ilość zimnego mleka jest równomiernie ogrzewana przez dodawaną stopniowo dużą ilość gorącej herbaty, co zapobiega „ścięciu” mleka.[23].

W Tybecie edytuj

W Tybecie słodką herbatę z mlekiem przyrządza się przez zmieszanie zagotowanego odwaru z liści czarnej herbaty razem z cukrem i mlekiem jaka[24][25][26][27].

W Stanach Zjednoczonych edytuj

Filiżanki, torebki z herbatą do zaparzania i czajnik z gorącą wodą są stawiane na stole[21]. Torebka z herbatą zostaje zanurzona na kilka minut w gorącej wodzie, którą uprzednio nalano do filiżanki[28]. Zdaniem Anglików zaparzanie herbaty w ten sposób sprawia, że herbata jest cienka, blada i wodnista w smaku[21].

Bawarka a laktacja edytuj

Herbata z mlekiem była napojem polecanym dla mamek i matek karmiących[29]. W dalszym ciągu w Polsce panuje przekonanie, że picie dużych ilości mleka wzmaga laktację[30].

(...) W Polsce, w niedawnych czasach, właściwości laktogenne przypisywano herbacie z mlekiem, tzw. bawarce (...)[31].

Współcześnie picie słabej herbaty oraz mleka jest zalecane kobietom karmiącym, ale nie przypisuje się im właściwości mlekopędnych[32]. W celu pobudzenia laktacji zaleca się kobietom karmiącym picie herbatek ziołowych, które zawierają zioła mlekopędne (łac. lactagoga), do których należą np. owoc kminku, owoc anyżku, owoc kopru włoskiego[33], ziele rutwicy, nasiona kozieradki, ziele ogórecznika i ziele bazylii[32].

W literaturze edytuj

Dla angielskiego pisarza George’a Orwella filiżanka dobrej herbaty była tak ważna, że w 1946 roku napisał o niej esej (tytuł oryginału A Nice Cup of Tea). Autor zalecił w nim najpierw wlewanie herbaty, dopiero później mleka, ponieważ łatwiej w ten sposób kontrolować ilość wlewanego mleka do filiżanki i uniknąć nadmiaru[3]. Orwell podzielił się z czytelnikiem 11 zasadami zaparzania dobrej herbaty. Pisarz był miłośnikiem herbaty mocnej, z mlekiem i bez cukru, którego dodanie (jego zdaniem) niszczyło prawdziwy – gorzki smak herbaty[3].

Poeta Janusz Szuber napisał wiersz pt. Podwójna herbata z mlekiem, wydany w tomiku poezji pt. Powiedzieć. Cokolwiek z 2011[34].

Przypisy edytuj

  1. ↑ a b c d e Alan Davidson, Tom Jaine The Oxford companion to food (ang.).
  2. ↑ a b c Robert Strybel, Maria Strybel: Polish Heritage Cookery. 2005, s. 696. ISBN 0-7818-0558-9.
  3. ↑ a b c George Orwell: A Nice Cup of Tea. [dostęp 2010-10-12]. (ang.).
  4. ↑ a b c restauracje.pf.pl: Słownik pojęć – Bawarka. [dostęp 2010-10-22]. [zarchiwizowane z tego adresu (2010-11-01)]. (pol.).
  5. ↑ Maguelonne Toussaint-Samat: A history of food. Wiley-Blackwell, 1994, s. 600. ISBN 0-631-17741-8.
  6. ↑ MEDIADICO: bavaroise. [dostęp 2010-10-22]. (fr.).
  7. ↑ Académie française: Dictionnaire de l’Académie française, Tom 1. F. Didot, 1835, s. 173.
  8. ↑ a b COOKS.COM: Bavaroise au Lait, Bavaroise à l’eau. [dostęp 2010-10-22]. (fr.).
  9. ↑ a b c Gerhard Robert Walther von Coeckelberghe-Dützele: Curiösitäten- und memorabilien-lexicon von Wien. Wien: 1846, s. 159–163.
  10. ↑ a b Friedrich Moll: Handbuch der pharmacologie oder systematische darstellung. Wien: 1839, s. 38.
  11. ↑ a b c d e Łukasz Gołębiowski: Domy i dwory: Przy tem opisanie apteczki, kuchni, stołów, uczt, biesiad, trunków i pijatyki, łaźni i kąpieli; łóżek, pościeli, ogrodów, powozów i koni; błaznów, karłów, wszelkich zwyczajów dworskich i różnych obyczajowych szczegółów. Warszawa: A. Gałęzowski, 1830, s. 124, 125.
  12. ↑ a b www.24orenews.it: CURIOSITA’ – PROCOPIO DEI COLTELLI E IL GELATO. [dostęp 2010-10-10]. (wł.).
  13. ↑ a b Władysław Kopaliński: Słownik eponimów, czyli wyrazów odimiennych. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1996, s. 31. ISBN 83-01-11978-0.
  14. ↑ a b Encyklopedia powszechna, Tom 2. Warszawa: Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe, 1860, s. 1040.
  15. ↑ Elżbieta Sobol, Anna Stankiewicz: Słownik wyrazów obcych. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1995, s. 1185.
  16. ↑ Medycyna dawna i współczesna: Paproć Włosy Wenus – Adianthum capillus-veneris L. jako dawny oficjalny lek w Szwajcarii, Hiszpanii i Francji. [dostęp 2010-10-12]. (pol.).
  17. ↑ Maria Disslowa: Jak gotować. Warszawa: Wydawnictwo Epoka, 1989, s. 665. ISBN 83-85021-19-1.
  18. ↑ Marek Pempel, Stanisław Pempel Napoje na różne okazje. Poradnik barmana. Wyd. Spółdzielcze, Warszawa 1985 s. 101.
  19. ↑ www.supertoinette.com: Bavaroise au café et au rhum. [dostęp 2010-10-12]. (fr.).
  20. ↑ Alice Arndt: Favre, Joseph. W: Solomon H. Katz (red.): Encyclopedia of Food and Culture. T. 1. Thomson-Gale, 2003, s. 625. ISBN 0-684-80568-5.
  21. ↑ a b c BBC: Tea. [dostęp 2010-10-22]. (ang.).
  22. ↑ Kevin Hickey: How to make Tea. [dostęp 2010-10-22]. (ang.).
  23. ↑ BBC: Animation: milk first or milk after. [dostęp 2010-10-22]. (ang.).
  24. ↑ China Odyssey Tours: Tibetan Food. [dostęp 2010-10-22]. (ang.).
  25. ↑ Buzzle.com: Tibetan Food and Drinks. [dostęp 2010-10-22]. (ang.).
  26. ↑ jouwchinareis.nl: Yak melk thee. [dostęp 2010-10-22]. (niderl.).
  27. ↑ chinaculture.org: Tibetan Tea Culture. [dostęp 2017-01-15]. (ang.).
  28. ↑ veg-world.com Vicky Nelson How to make a perfect cup of tea – British style (ang.).
  29. ↑ Dorota Żołądź-Strzelczyk: Dziecko w dawnej Polsce. Wyd. II. Poznań: Wydawnictwo Poznańskie, 2006, s. 117. ISBN 83-7177-496-6.
  30. ↑ Dawn Campbell: The tea book. Pelican Publishing, 1995, s. 160. ISBN 1-56554-074-3.
  31. ↑ Opracowanie na podstawie tekstów opublikowanych w „Klinicznej Perinatologii i Ginekologii”, 1995, 14, 183-207 dzięki doktorowi Tomaszowi Siodzie: Żywienie kobiety podczas karmienia piersią. [dostęp 2010-10-22]. (pol.).
  32. ↑ a b H. Kiałka: ZALECENIA ŻYWIENIOWE DLA MATEK KARMIĄCYCH. [dostęp 2010-10-22]. [zarchiwizowane z tego adresu (2008-09-16)]. (pol.).
  33. ↑ Farmakognozja Online: Foeniculi Fructus Owoc kopru włoskiego FP VI. [dostęp 2010-10-22]. [zarchiwizowane z tego adresu (2007-12-12)]. (pol.).
  34. ↑ Janusz Szuber: Powiedzieć. Cokolwiek. Kraków: Wydawnictwo Literackie, 2011, s. 43. ISBN 978-83-08-04582-4.
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Bawarka&oldid=72413150”