Bazylika kolegiacka św. Małgorzaty w Nowym Sączu
Bazylika kolegiacka św. Małgorzaty w Nowym Sączu – kościół w Nowym Sączu posiadający tytuł bazyliki mniejszej, siedziba Kapituły kolegiackiej w Nowym Sączu.
 I-3-17/48 z dnia 20.08.1948 r.oraz A-209 z 22.12.1970 r.[1] | |||||||
| bazylika mniejsza, kolegiata kościół farny, kościół parafialny | |||||||
.jpg)
| |||||||
| Państwo | |||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Województwo | |||||||
| Miejscowość | |||||||
| Adres |
Plac Kolegiacki | ||||||
| Wyznanie | |||||||
| Kościół | |||||||
| Parafia | |||||||
| Wezwanie | |||||||
| |||||||
| |||||||
Położenie na mapie Nowego Sącza  | |||||||
Położenie na mapie Polski  | |||||||
Położenie na mapie województwa małopolskiego  | |||||||
 49°37′30″N 20°41′36″E/49,625000 20,693333
| |||||||
Historia edytuj
Kościół pochodzi z przełomu XIII / XIV wieku. W roku 1448 podniesiony przez biskupa krakowskiego Zbigniewa Oleśnickiego do rangi kolegiaty. W trakcie XV-wiecznych przebudów powstały m.in. dwie wieże: północna (1460 r.) i południowa (ukończona w 1507 r., z fundacji biskupa krakowskiego Jana Konarskiego). Ta druga, ze względu na błędy konstrukcyjne grożąca zawaleniem, została rozebrana około 1580 r. i ponownie odbudowana w stylu pełnego renesansu. Ponieważ pełniła ona funkcję dzwonnicy, zawieszono na niej cztery dzwony: potężny „Michał Archanioł” (największy w Małopolsce po „Zygmuncie”) i mniejsze – „św. Jan”, „św. Małgorzata” i „św. Marcin”. Dalsze istotne zmiany w wyglądzie kościoła pojawiły się w wyniku dobudowy kaplic: św. Jakuba (prawdopodobnie na przełomie XV i XVI w.) oraz Wniebowzięcia Matki Bożej (druga połowa XVI w.)[2]. Przebudowy te doprowadziły do zatarcia dawnych cech stylowych.
Dzwony kościelne zostały zarekwirowane przez Austriaków na cele wojenne 10 października 1916 r.; podobnie postąpili Niemcy z dwoma nowymi dzwonami w roku 1941. W okresie międzywojennym rozpoczęto odnowę i częściową rekonstrukcję dawnego wyglądu kościoła. W latach 1955-59 nastąpiła przebudowa wież, nadająca im dawny wygląd; w latach 1969-73 przebudowano wnętrza. W 1992 r. papież Jan Paweł II nadał kościołowi tytuł bazyliki mniejszej.
Architektura i wnętrze edytuj
.jpg)
Budynek kościoła posiada elementy gotyckie i barokowe. W jego skład wchodzi fasada barokowa z dwiema wieżami, nawa główna poprzedzona kruchtą łączącą wieże, po jej bokach kaplice.
Najstarszym malowidłem jest fragmentaryczna (odkryta w roku 1970) gotycka polichromia z 1360 r. na południowej ścianie prezbiterium, przedstawiająca sceny męczeństwa i ukrzyżowania.
W ołtarzu głównym znajduje się obraz z kręgu Veraicon – wizerunek Przemienienia Pańskiego, pochodzenia włoskiego, datowany na XV wiek, przeniesiony tu w 1785 r. Ponadto wyposażenie wnętrza stanowią m.in.: figura Madonny z Dzieciątkiem z XIV wieku, fryz z płaskorzeźb apostołów przywieziony po bitwie grunwaldzkiej, trzy portale gotyckie z XV wieku, chrzcielnica z 1557 roku, ołtarz główny i dwa boczne, późnorenesansowe z XVII wieku, w nawie dwa rokokowe ołtarze boczne. Organy 34-głosowe wykonał Włodzimierz Truszczyński z Warszawy.
Kościół w swojej pierwotnej gotyckiej postaci posiadał układ dwunawowy z trzema filarami ustawionymi na osi świątyni. Rozwiązanie takie było dosyć rzadko stosowane ze względu na ograniczenie funkcjonalności i sprzeczność z zasadami klasycznej kompozycji architektonicznej, uznającej za błąd ustawianie podpór na osi budowli. Układ ten nie zachował się – podpory zostały usunięte podczas przebudowy, a pierwotne sklepienia nad nawami zastąpiono najpierw płaskim stropem drewnianym, a następnie stropem żelbetowym podczas gruntownej przebudowy w latach 70. XX w.
W przyziemiu północnej wieży kolegiaty zachowały się drzwi, na których w 1617 r. podpisało się czterech hejnalistów miejskich. Napis ten - znany z rysunku Stanisława Wyspiańskiego - dziś jest już słabo czytelny[3].
Organy edytuj
Organy zostały wybudowane w 1978 roku przez Włodzimierza Truszczyńskiego[4].
Dyspozycja instrumentu:
| Manuał I | Manuał II | Manuał III | Pedał |
|---|---|---|---|
| 1. Flet Kryty 8' | 1. Bourdon 16' | 1. Flet drewniany 8' | 1. Pryncypał 16' |
| 2. Gemshorn 8' | 2. Pryncypał 8' | 2. Flet rurkowy 4' | 2. Subbas 16' |
| 3. Pryncypał 4' | 3. Flet rurkowy 8' | 3. Pryncypał 2' | 3. Oktawa 8' |
| 4. Kwintadena 4' | 4. Salicet 8' | 4. Nasard 1 1/3' | 4. Flet 8' |
| 5. Sesquialtera 2x | 5. Oktawa 4' | 5. Cymbel 3x | 5. Oktawa 4' |
| 6. Róg nocny 2' | 6. Flet prosty 4' | 6. Vox humana 8' | 6. Mixtura 5x |
| 7. Oktawa 1' | 7. Kwartan 2x | 7. Puzon 16' | |
| 8. Mixtura Acuta 4x | 8. Flet leśny 2' | 8. Clairon 4' | |
| 9. Regał 16' | 9. Mixtura 5-6x | ||
| 10. Szałamaja 8' | 10. Trompet 8' |
Zobacz też edytuj
- Kollegiata św. Małgorzaty, dziś kościół farny. Obraz Przemienienia Pańskiego cudami słynący. W: Jan Sygański: Nowy Sącz jego dzieje i pamiątki dziejowe. Nowy Sącz: 1892.
- Kollegiata św. Małgorzaty; Stan kollegiaty w XVIII wieku; Kościół św. Małgorzaty w obecnym stanie. W: Jan Sygański: Historya Nowego Sącza. Lwów: 1901–1902.
- Z ostatniej woli. — Relacya o kollegiacie sandeckiej. W: Jan Sygański: Z życia domowego szlachty sandeckiej. Lwów: 1912.
Przypisy edytuj
- ↑ Rejestr zabytków nieruchomych – województwo małopolskie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 30 września 2023 [dostęp 2010-04-22].
- ↑ Leszek Migrała: Nowy Sącz w czasach nowożytnych, w: "Zeszyty Sądecko-Spiskie" t. 6, Nowy Sącz, Stará Ľubovňa 2011, ISBN 978-83-89989-45-1, s. 15-27
- ↑ Napis ten, znany z rysunku Stanisława Wyspiańskiego, przechowywanego w krakowskim Muzeum Uniwersytetu Jagiellońskiego, przedstawiał 4 trąbki i nazwiska: Samuel Bo.., Thomas Bsl..., Casimir Odakowski(?), Johanes Kropidlo. Za: T. Łopatkiewicz, Kolegiata sądecka w rysunkach..., Almanach Sądecki, R XVIII, nr 1/2 (66/67), 2009
- ↑ Nowy Sącz ( Bazylika św. Małgorzaty) [online], musicamsacram.pl [dostęp 2021-09-27].