Berdyczów

miasto na Ukrainie w obwodzie żytomierskim
To jest najnowsza wersja przejrzana, która została oznaczona 18 maj 2024. Od tego czasu wykonano 1 zmianę, która oczekuje na przejrzenie.

Berdyczów (ukr. Бердичів, Berdycziw; jid. ‏באַרדיטשעװ‎, Bardiczew) – miasto w obwodzie żytomierskim Ukrainy, siedziba władz rejonu berdyczowskiego, położone 44 km na południe od Żytomierza, nad rzeką Hnyłopiat, prawym dopływem Teterewu.

Berdyczów
Бердичів
Ilustracja
Klasztor Karmelitów w Berdyczowie fundacji Janusza Tyszkiewicza
Herb Flaga
Herb Flaga
Państwo

 Ukraina

Obwód

 żytomierski

Rejon

berdyczowski

Burmistrz

Serhij Orluk

Powierzchnia

35,33 km²

Populacja (2019)
• liczba ludności


74 940[1]

Nr kierunkowy

+380

Kod pocztowy

UA-13300

Tablice rejestracyjne

AM

Położenie na mapie obwodu żytomierskiego
Mapa konturowa obwodu żytomierskiego, na dole znajduje się punkt z opisem „Berdyczów”
Położenie na mapie Ukrainy
Mapa konturowa Ukrainy, blisko centrum na lewo u góry znajduje się punkt z opisem „Berdyczów”
Ziemia49°54′N 28°34′E/49,900000 28,566667
Strona internetowa

Ośrodek handlowo-przemysłowy. W mieście znajduje się stacja kolejowa Berdyczów.

Historia

edytuj
 
Janusz Tyszkiewicz

Berdyczów był miastem Wielkiego Księstwa Litewskiego, które na mocy unii lubelskiej w 1569 roku weszło w skład Rzeczypospolitej Obojga Narodów. W 1593 roku uzyskał prawa miejskie[2].

Około 1626 roku wojewoda kijowski Janusz Tyszkiewicz po uwolnieniu z niewoli tatarskiej jako wotum dziękczynne ufundował w Berdyczowie kościół i sprowadził tam karmelitów. Biskup kijowski Stanisław Zaremba w 1647 roku został, według relacji wiernych, uzdrowiony za wstawiennictwem Matki Bożej Berdyczowskiej, której wizerunek ogłosił cudownym. W 1756 roku obraz koronowany został papieskimi koronami[3].

Berdyczów stał się słynnym ośrodkiem kultu maryjnego, a w XIX wieku także centrum chasydzkim na Wołyniu. Jako prywatne miasto szlacheckie położony był w powiecie żytomierskim województwa kijowskiego i stanowiło własność wojewody kijowskiego Janusza Tyszkiewicza w latach 30. i 40. XVII wieku[4], którą w 1721 od Tyszkiewiczów kupili Radziwiłłowie[5] jako spadek dla Barbary Franciszki Zawiszy zamężnej z Mikołajem Faustynem Radziwiłłem[6].

Czasy Augusta III i Stanisława Augusta Poniatowskiego były dla miasta okresem rozwoju. Sanktuarium otoczono potężnym wałem, z mostem zwodzonym i z bastionami uzbrojonymi w 60 armat. Była to prawdziwa twierdza. W tych murach wzrastał karmelita o. Marek Jandołowicz – duchowy przywódca konfederacji barskiej, którego Juliusz Słowacki uczynił głównym bohaterem dramatu Ksiądz Marek (1843). W 1768 roku Kazimierz Pułaski z 700 konfederatami barskimi i 800 cywilami przetrwał 17 dni oblężenia Berdyczowa, trzykrotnie odpierając szturmy[7].

W 1777 roku w Berdyczowie ukazała się pierwsza polska encyklopedia przeznaczona dla dzieci i młodzieży Krótkie zebranie zarzutów ciekawych o rzeczach tego świata pod, zmysły nam podpadających i je zadziwiających ku pożytkowi młodzi zwięzłemi odpowiedziami ułatwione napisana przez Józefa Iwanickiego[8][9].

W 1793 roku Berdyczów w wyniku II rozbioru Polski został włączony do Rosji, od 1846 roku był siedzibą ujezdu berdyczowskiego. W 1837 roku w Berdyczowie powstał Związek Ludu Polskiego. 15 marca 1850 roku w mieście odbył się ślub Eweliny Hańskiej, dziedziczki pobliskiej Wierzchowni z Honoré de Balzakiem[10].

Wiosną 1920 roku miasto zostało zajęte przez wojska polskie podczas wyprawy kijowskiej. W lecie 1920 roku podczas wojny polsko-bolszewickiej Rosjanie z 1 Armii Konnej Budionnego wymordowali w szpitalu w Berdyczowie 600 rannych polskich żołnierzy wraz z opiekującymi się nimi pielęgniarkami[11]. Od 1921 roku miasto znajdowało się w składzie Ukraińskiej SRR, rok później włączonej do ZSRR.

7 lipca 1941 roku Berdyczów zajęły wojska niemieckie. 22 sierpnia 1941 roku Niemcy utworzyli w mieście getto dla żydowskich mieszkańców. Przebywało w nim około 20 000 osób. W czerwcu 1942 roku hitlerowcy zlikwidowali getto, a Żydów rozstrzelali w okolicy miasta. Sprawcami zbrodni byli policjanci z niemieckiego 45. rezerwowego batalionu policji, Sonderkommando 4a, Einsatzkommando 5 oraz 5. batalion saperów 5 Dywizji Pancernej SS „Wiking”. Zbrodnią dowodzili: SS-Obergruppenführer Friedrich Jeckeln, SS-Sturmbannführer Martin Besser, SS-Sturmbannführer Fritz Sievert, SS-Hauptsturmführer Alois Hülsdünker oraz SS-Hauptscharführer Fritz Knop[12].

Po II wojnie światowej miasto wróciło do ZSRR. Od 1991 roku należy do państwa ukraińskiego.

Ludność

edytuj
Liczba ludności
1789 2640
1867 52 563
1897 53 351
1926 55 556
1939 62 014
1959 53 206
1970 71 475
1979 80 171
1989 91 629
2001 87 575
2012 78 799

Zgodnie z danymi spisu powszechnego 2001 w Berdyczowie mieszkało 87,6 tys. osób.

Liczba ludności

edytuj
Narodowość 1926[13] 1939[14] 1959[15] 2001[16]
Ukraińcy 26,4% 42,1% 56,2% 84,8%
Rosjanie 8,1% 8,7% 18,6% ≈9,5%
Polacy 8,5% 10,1% 11,7% ≈5,0%
Żydzi 55,5% 37,5% 11,8% ≈0,5%

Demografia

edytuj

Związani z Berdyczowem

edytuj
 
Berdyczów na początku XX wieku

W kulturze: „Pisz na Berdyczów”

edytuj

W Pieśni I poematu dygresyjnegoBeniowskiJuliusz Słowacki pisze:

Lecz pan Beniowski liczył lat dwadzieścia,
O doświadczenie jak o grosz złamany
Nie dbał – wolałby mieć wioskę i teścia,
To jest ślubem być dozgonnym związany
Z panną Anielą. – Téj sztuka niewieścia
Sprawiła, że był srodze zakochany;
Na gitarze grał i rym śpiewał włoski,
I wszystko dobrze szło – dopóki wioski
Nie stracił... wtenczas po włosku: addio!
Po polsku: pisuj do mnie na Berdyczów.
Okropne słowa! jeśli nie zabiją,
To serce schłoszczą tysiącami biczów.


Władysław Kopaliński w Słowniku mitów i tradycji kultury[17] o Berdyczowie napisał:

...prawdopodobnie, sądząc z przysłowia, słynne niegdyś ze źle funkcjonującej poczty na kresach polskich...

Podobną etymologię powiedzenia Pisz na Berdyczów podają Nowa księga przysłów i wyrażeń przysłowiowych polskich[18] oraz Jerzy Bralczyk w książce 444 zdania polskie[19]. Natomiast językoznawca Maciej Malinowski na blogu Obcy język polski[20] stawia w wątpliwość przypuszczenie W. Kopalińskiego o źle działającej poczcie w Berdyczowie. Pisze (bez podania źródła tej informacji): ...w rzeczywistości poczta berdyczowska działała bez zarzutu i uchodziła za jedną z najlepszych w regionie. Informuje, że w drugiej połowie XVIII wieku Radziwiłłowie uzyskali od króla Stanisława Augusta Poniatowskiego przywilej dla Berdyczowa zezwalający na organizowanie dziesięciu jarmarków rocznie. Regularnie bywający w mieście wędrowni kupcy jako adres korespondencyjny podawali pocztę w Berdyczowie. Stąd kupieckie zawołanie pisz na Berdyczów. Znaczenie tego zawołania zmieniło swój sens, obecnie używane jest w sytuacjach, w których jedna osoba chce zerwać kontakt z drugą, w rodzaju „pisz donikąd”[21].

Zabytki

edytuj
 
Kościół Niepokalanego Poczęcia NMP

Współpraca

edytuj

Galeria

edytuj

Przypisy

edytuj
  1. Чисельність населення (за оцінкою) на 1 листопада 2019 року // Головне управління статистики у Житомирській області.
  2. Historia miejscowości [online], Wirtualny Sztetl [dostęp 2023-08-18].
  3. Jan Matkowski, Бердичівський Санктуарій [online], Орден Босих Кармелітів в Україні [dostęp 2023-08-18] (ukr.).
  4. Наталія Білоус, Приватні міста Київського воєводства в першій половині XVII ст.: кількість, особливості розвитку та функціонування, w: Україна в Центрально-Східній Європі Випуск 15, Kijów 2015, s. 143.
  5. Anna Mieszczanek: Przedwojenni. Zawsze był jakiś dwór: Historie ziemian. Warszawa: 2020, s. 70. ISBN 978-83-287-1261-4.
  6. Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, tom I, s.134.
  7. Jan Matkowski, Jak konfederaci barscy bronili berdyczowskiej Fortecy [online], Portal JAGIELLONIA.ORG, 2016 [dostęp 2023-08-18].
  8. Iwanicki 1777 ↓.
  9. Iwanowska 1990 ↓.
  10. Remigiusz Forycki, Jak to z Balzakiem i panią Hańską było [online], Rzeczpospolita, 14 marca 2017 [dostęp 2023-08-18].
  11. Piotr Bojarski, Polacy w Kijowie [online], wyborcza.pl, 12 maja 2014 [dostęp 2017-11-22].
  12. Geoffrey P. Megargee (red.), Encyclopedia of camps and ghettos, 1933-1945, t. II, part B, s. 1518.
  13. Всесоюзная перепись населения 1926 года. М.: Издание ЦСУ Союза ССР, 1928-29.
  14. Всесоюзная перепись населения 1939 года. Национальный состав населения районов, городов и крупных сел союзных республик СССР.
  15. Кабузан В. М. – Украинцы в мире динамика численности и расселения. 20-е годы XVIII века  – 1989 год Форм. этн. и политических границ укр. этноса. Ин-т рос. истории РАН. М. Наука, 2006.
  16. Про кількість та склад населення України за підсумками Всеукраїнського перепису населення 2001 року.
  17. Władysław Kopaliński, Słowników mitów i tradycji kultury, Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1985, s. 91, ISBN 83-06-00861-8.
  18. Nowa księga przysłów i wyrażeń przysłowiowych polskich, Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1969.
  19. Pisz na Berdyczów, [w:] Jerzy Bralczyk, 444 zdania polskie, Warszawa: Świat Książki, 2007, s. 315, ISBN 978-83-247-0776-8.
  20. Maciej Malinowski, Pisz na Berdyczów [online], Obcy język polski [dostęp 2019-11-14] (pol.).
  21. Sylwester Brzozowski, Czy wiesz, co oznacza „Pisz do mnie na Berdyczów”? [online], Historykon.pl, 25 września 2014 [dostęp 2023-06-13] (pol.).
  22. Antoni Urbański: Podzwonne na zgliszczach Litwy i Rusi (II cz. książki Memento kresowe). Warszawa: 1928, s. 76.
  23. Бердичів – офіційний портал міста.

Bibliografia

edytuj

Linki zewnętrzne

edytuj