Wikipedia

Biadacz (powiat opolski)

wieś w województwie opolskim, powiecie opolskim

Biadacz (dodatkowa nazwa w j. niem. Biadacz) – wieś w Polsce, położona w województwie opolskim, w powiecie opolskim, w gminie Łubniany, nad rzekami Małą Panwią i Kłapaczem, 9 km w kierunku północno-wschodnim od Opola[4]. W obrębie Biadacza wyróżniona jest administracyjnie 1 część miejscowości – Krzyżowski Folwark[5]. Biadacz zajmuje 700 hm² (ha), w tym 350 hm² (ha), 50%, to lasy[6] i mieszka w nim 671 osób (stan na 2009 rok)[7].

Biadacz
wieś
Ilustracja
Szkoła podstawowa
Państwo

 Polska

Województwo

 opolskie

Powiat

opolski

Gmina

Łubniany

Liczba ludności (2022)

706[2]

Strefa numeracyjna

77

Kod pocztowy

46-022[3]

Tablice rejestracyjne

OPO

SIMC

0498939

Położenie na mapie gminy Łubniany
Mapa konturowa gminy Łubniany, na dole po lewej znajduje się punkt z opisem „Biadacz”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, blisko centrum po lewej na dole znajduje się punkt z opisem „Biadacz”
Położenie na mapie województwa opolskiego
Mapa konturowa województwa opolskiego, w centrum znajduje się punkt z opisem „Biadacz”
Położenie na mapie powiatu opolskiego
Mapa konturowa powiatu opolskiego, w centrum znajduje się punkt z opisem „Biadacz”
Ziemia50°44′22″N 17°57′43″E/50,739444 17,961944[1]
Multimedia w Wikimedia Commons
Strona internetowa

W miejscowości znajdują się m.in.: publiczne przedszkole, szkoła podstawowa, dawna ferma (obecnie zakład meblowy „Mebl-Greg”), cmentarz (z kaplicą cmentarną) i wyróżniające się drzewo (dąb) oraz tzw. „krzyż z kokotkiem”[8].

Miejscowość jest położona na Równinie Opolskiej, przy granicy Obszaru Chronionego Krajobrazu „Lasy Stobrawsko-Turawskie”, w pobliżu Stobrawskiego Parku Krajobrazowego i Jeziora Turawskiego. Najbliższe miasta to: Kluczbork, Olesno, Dobrodzień, Kolonowskie, Ozimek, Opole i Wołczyn. Najbliższy (pozamiejski) duży zakład przemysłowy to PGE Elektrownia Opole SA w Brzeziu. W miejscowości działa m.in. tuczarnia oraz znajduje się nieeksploatowane złoże kruszywa naturalnego „Biadacz”, o zasobności 3240 Gg (tys. ton)[9]. Biadacz znajduje się na obszarze zagrożonym powodzią (rzeka Mała Panew)[10].

Miejscowość jest zelektryfikowana, stelefonizowana, zwodociągowana (tzw. wodociąg grupowy „Południe” zasilany z sieci wodociągowej Opola) i skanalizowana (przedsięwzięcie przeprowadzone w latach 2005–2007 w ramach ISPA/Funduszu Spójności)[9]. Oprócz ulicy Kolanowskiej wszystkie drogi są utwardzone.

Nazwa edytuj

Według niemieckiego językoznawcy Heinricha Adamy’ego nazwa wywodzi się od polskiej nazwy oznaczającej narzekanie – biadanie lub biedę. W swoim dziele o nazwach miejscowych na Śląsku wydanym w 1888 roku we Wrocławiu jako nazwę starszą od niemieckiej wymienia Biadacz podając jej znaczenie Armseliger Ort, czyli w języku polskim Biedna, uboga miejscowość. Nazwa została później zgermanizowana na Biadatz[11] i utraciła swoje pierwotne znaczenie.

Historia edytuj

 
Wjazd do wsi (przed 1945)

Najstarszy dokument, w którym wymienia się miejscowość, pochodzi z 1279[4] (dokument klasztorny, w którym wymienia się miejscowości należące do nadanych przez księcia dóbr dla nowej fundacji klasztornej w Czarnowąsach[12]) albo nawet 1260 r[13]. W 1356 r. miejscowość występuje pod nazwą Widecz, w dokumencie, w którym podaje się, że miejscowości Biadacz, Gosławice, Węgry i Zakrzów mają płacić dziesięcinę kolegiacie w Opolu. Następne wzmianki o Biadaczu pochodzą dopiero z katastru z lat 1723/25; miejscowość składała się wówczas z 9 sadyb. W 1784 r. Biadacz należał do klasztoru w Czarnowąsach i znajdował się w nim m.in. folwark[4].

W 1911 r. w miejscu, gdzie wcześniej stał słup z kogutem, postawiony został, przez ówczesnego sołtysa miejscowości, na prośbę jej mieszkańców, betonowy krzyż cmentarny. Sam kogut („kokotek”) zaginął w latach późniejszych (być może przy przejściu frontu II wojny światowej). Miejsce postawienie słupa/krzyża jest owiane legendą, a miejscowe podania mówią, że zostali tam pochowani żołnierze napoleońscy. W latach 30. XX w. w miejscowości działały: Oddział Związku Polaków w Niemczech, Towarzystwo Młodzieży, Gromada Zuchów i Sekcja Przysposobienia Rolniczego[14] oraz polska biblioteka, Związek Młodzieży Polsko-Katolickiej i Towarzystwo Śpiewu[4]. 19 maja 1936 r. w miejsce nazwy Biadacz[15] wprowadzono niemiecką nazwę Kreuzwalde[16][17][18]. 22 stycznia 1945 r. do miejscowości wkroczyli żołnierze Armii Czerwonej. Do końca II wojny światowej w Biadaczu znajdował się pomnik, poświęcony mieszkańcom miejscowości poległym na I wojnie światowej. 15 marca 1947 r. przywrócono miejscowości nazwę Biadacz[19].

Liczba mieszkańców edytuj

Rok 1784 1830 1861 1885 1890 1900 1910 1925 1933 1939 1946 1960 1965 1988 1994 2002 2009
Liczba mieszkańców 104 143[a] 286 474 471[b] 473[c] 603[d] 696[e] 674 736[f] 740 689[g] 741[h] 724[i] 729[j] 691[k] 671[l]

(Źródła[4][18][14][20][6][7]:.)

Szkoła edytuj

W miejscowości znajdowało się gminne Publiczne Gimnazjum im. Jana Pawła II. Przed reformą systemu oświaty z 1999 r. była to Publiczna Szkoła Podstawowa im. Jana Trzecioka. Na początku XXI w., w wyniku zmienionej funkcji, budynek został rozbudowany; w ramach rozbudowy utworzono także salę gimnastyczną.

W 1987 r. Danuta Zalewska, jeden z pedagogów szkolnych, rozpoczęła gromadzenie i opisywanie eksponatów związanych ze śląską kulturą materialną. Z czasem ze zgromadzonych zbiorów została utworzona Izba Regionala, a następnie Szkolne Muzeum Etnograficzne, obejmujące ok. 1000 eksponatów[21][22]. 29 marca 2009 r. Izba Regionalna otrzymała tytuł „Animatora Roku” w kategorii „Kultura i oświata” w konkursie „Anime 2009”[23][24], a 6 listopada 2010 r. Muzeum nadano imię Danuty Zalewskiej[25].

Od 1 grudnia 1923 r. do 3 maja 1933 r. działała w miejscowości także Polska Publiczna Szkoła Mniejszościowa, do której uczęszczało ok. 30 uczniów.

Komunikacja edytuj

Przez miejscowość przechodzą 2 drogi powiatowe nr 1703 (ulica Szeroka, prowadząca z Opola, od drogi krajowej nr 45, przez Luboszyce, Biadacz i Masów do Łubnian, do drogi wojewódzkiej nr 461) i 1765 (ulica Polna, prowadząca do Czarnowąs, do drogi powiatowej nr 1702, a dalej do drogi wojewódzkiej nr 454)[26] oraz 4 drogi gminne (ulice Kolanowska, Leśna, Małapańska i Wolności)[27]. Do miejscowości można też dojechać drogą leśną (przedłużenie drogi powiatowej nr 1725) od strony Świerkli. Najbliższe drogi rangi krajowej i wojewódzkiej to: 45 (ok. 5 km – Opole, Zawada i Kolanowice) oraz 454 (ok. 5 km – Czarnowąsy, ok. 7 km – Opole) i 461 (ok. 6 km – Łubniany).

Najbliższe stacje i przystanki kolejowe to: Opole Czarnowąsy (ok. 6 km), Opole Borki (ok. 7 km), Kotórz Mały (ok. 8 km), Osowiec Przystanek (ok. 9 km) i Jełowa (ok. 10 km), znajdujące się przy liniach kolejowych nr 277 (Opole – Wrocław przez Jelcz-Laskowice) i 301 (Opole – Namysłów), po których kursują pociągi Polregio, relacji Opole – Jelcz-Laskowice (Czarnowąsy i Borki Opolskie) oraz Opole – Namysłów, Nysa – Kluczbork i Opole – Kluczbork (Kotórz Mały, Osowiec Przystanek i Jełowa). Najbliższe węzły kolejowe to: Jełowa (linie kolejowe nr: 293 i 301) i Opole Główne (ok. 11 km; linie kolejowe nr: 132, 136, 144, 277, 287 i 301).

W miejscowości znajduje się 1 przystanek autobusowy („Biadacz”), przy którym zatrzymują się autobusy Opolskiego PKS-u SA, kursujące na trasie Opole – Dąbrówka Łubniańska (przez Łubniany)[28]. Do początku XXI w. przez miejscowość kursowały także autobusy relacji Opole – Kup (przez Łubniany) i Opole – Kaniów (przez Łubniany).

Zabytki edytuj

 
Kapliczka
  • kapliczka-dzwonnica, wzniesiona na początku XIX w., usytuowana u zbiegu dróg (ulice Szeroka i Polna), murowana z cegły, otynkowana, zbudowana na rzucie kwadratu; kapliczka posiada 3 zwężające się kondygnacje, wydzielone zadaszeniami i gzymsami; wejście i wnęki są zamknięte półkoliście, w zwieńczeniu znajdują się półkoliste szczyciki; w środku umieszczone są: feretron z ludowym obrazem z XIX w., przedstawiającym Barbarę z Nikomedii oraz ludowy krucyfiks procesyjny

Ludzie związani z Biadaczem edytuj

  • Danuta Zalewska (ur. 15 lutego 1960, zm. 3 listopada 2009) – pochodząca z Milicza wieloletnia pedagog w szkole w Biadaczu, nauczycielka języka polskiego, twórczyni funkcjonującego w placówce Szkolnego Muzeum Etnograficznego, noszącego jej imię, i kierowniczka zespołu ludowego „Biadaczanie”, prezentującego zwyczaje śląskie (I miejsce w konkursie „Nasze Korzenie” w temacie „wesele”, który odbył się 21 października 2008 r. w Łosiowie[29], II nagroda na XIV Rejonowym Przeglądzie Teatrów Jasełkowych, który odbył się 16 stycznia 2009 r. w Ozimku[30]), nominowana w 2003 r. do honorowej nagrody „Nowej Trybuny Opolskiej”, w kategorii „kultura”[31][25][22][32].

Zobacz też edytuj

Uwagi edytuj

  1. ↑ Liczba zamieszkanych budynków: 32.
  2. ↑ W tym 449 osób (ok. 95,3%) posługiwało się językiem polskim.
  3. ↑ W tym 465 osób (ok. 98,3%) posługiwało się językiem polskim.
  4. ↑ W tym 591 osób (ok. 98%) posługiwało się językiem polskim. Leksykon Polactwa w Niemczech podaje, że wedle spisu z 1910 r. miejscowość zamieszkiwało 600 Polaków.
  5. ↑ W tym 625 osób (ok. 89,8%) posługiwało się językiem polskim, 13 (ok. 1,9%) – językiem niemieckim, a 58 (ok. 8,3%) – oboma językami.
  6. ↑ Deutsche Verwaltungsgeschichte 1871-1990 podaje dla tego roku liczbę 712.
  7. ↑ W tym 403 osoby (ok. 58,5%) to mężczyźni; w wieku produkcyjnym 61%; z rolnictwa utrzymywało się 168 osób (24,4%). Liczba zamieszkanych budynków: 156.
  8. ↑ W tym 417 osób (ok. 56,3%) to kobiety.
  9. ↑ W tym 381 osób (ok. 52,6%) to kobiety. Liczba gospodarstw domowych: 224.
  10. ↑ Liczba zamieszkanych gospodarstw: 174.
  11. ↑ W tym 378 osób (ok. 54,7%) to kobiety; w wieku przedprodukcyjnym/produkcyjnym/poprodukcyjnym: 19,4%/61,9%/18,7%. Liczba budynków mieszkalnych: 174, liczba gospodarstw domowych: 215. Stowarzyszenie Lokalna Grupa Działania Stobrawski Zielony Szlak podaje dla tego roku liczbę 714.
  12. ↑ W tym 374 osoby (ok. 55,7%) to kobiety; w wieku przedprodukcyjnym/produkcyjnym/poprodukcyjnym: 13,9%/66,5%/19,7%.

Przypisy edytuj

  1. ↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 4185
  2. ↑ NSP 2021: Ludność w miejscowościach statystycznych [online], Bank Danych Lokalnych GUS, 19 września 2022 [dostęp 2022-10-05].
  3. ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2022, s. 23 [zarchiwizowane 2022-10-26].
  4. ↑ a b c d e Poznajemy wsie. Wsie powiatu opolskiego. W: Józef Madeja: Powiat opolski. Szkice monograficzne. Opole: Instytut Śląski w Opolu, 1969, s. 321. (pol.).
  5. ↑ SIMC: Krzyżowski Folwark – 0498945.
  6. ↑ a b Informator Gmina Łubniany – Dożynki '94.
  7. ↑ a b Stowarzyszenie Lokalna Grupa Działania Stobrawski Zielony Szlak – Łubniany. [dostęp 2012-04-02]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-02-13)]. (pol.).
  8. ↑ Grzegorz Zwoliński, Stanisław Namysł, Kazimierz Dura, Róża Spiliszewska, Dariusz Wojciechowski: Stobrawski Park Krajobrazowy. Mapa turystyczna aktualizowana w terenie. Wrocław: Studio Wydawnicze PLAN, 2006. ISBN 83-60180-67-9. (pol.).
  9. ↑ a b Urząd Gminy Łubniany: Program ochrony środowiska dla Gminy Łubniany na lata 2004–2007 z perspektywą do roku 2011. 2004. [dostęp 2011-04-02]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-03-13)]. (pol.).
  10. ↑ Starostwo Powiatowe w Opolu: Program Ochrony Środowiska dla powiatu opolskiego na lata 2008–2011 z perspektywą do roku 2015. kwiecień 2008. s. 16. [dostęp 2011-04-02]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-03-13)]. (pol.).
  11. ↑ Heinrich Adamy, Die schlesischen Ortsnamen, ihre Entstehung und Bedeutung. Ein Bild aus der Vorzeit, wyd. 2, Breslau: Verlag von Priebatsch’s Buchhandlung, 1888, s. 65, OCLC 456751858 (niem.).
  12. ↑ Osady nad rzekami – Biadacz nad Małą Panwią (Biadatsch, Kreuzwalde). W: Henryk Kałuża: Dzieje Parafii św. Antoniego w Luboszycach. Luboszyce: Referat Misyjny Księży Werbistów, 2001, s. 49, seria: Nasza mała ojczyzna. ISBN 83-87844-08-X. (pol.).
  13. ↑ Historia. Urząd Gminy Łubniany, 4 czerwca 2012. [dostęp 2018-12-15].
  14. ↑ a b Leksykon Polactwa w Niemczech. Warszawa, Wrocław: PWN, 1973, s. 83. (pol.).
  15. ↑ Alternatywnymi wariantami były zapisy: Biadatz i Biadatsch.
  16. ↑ Kreuz – krzyż, Walde – las.
  17. ↑ Leksykon Polactwa w Niemczech podaje, że nazwa ta pochodzi od znajdującego się w lesie między Biadaczem a Masowem tzw. „krzyża z kokotkiem”.
  18. ↑ a b Michael Rademacher: Deutsche Verwaltungsgeschichte Schlesien, Kreis Oppeln. 2006. [dostęp 2011-04-02]. (niem.).
  19. ↑ Rozporządzenie Ministrów: Administracji Publicznej i Ziem Odzyskanych z dnia 15 marca 1947 r. (M.P. z 1947 r. nr 37, poz. 297).
  20. ↑ Bank Danych Lokalnych. Jednostka terytorialna: Biadacz. Główny Urząd Statystyczny. [dostęp 2023-10-17].
  21. ↑ Małgorzata Budzyńska: My, nastolatki Opisy spotkań Publiczne Gimnazjum w Biadaczu. 2009-03-31. [dostęp 2011-04-02]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-03-05)]. (pol.).
  22. ↑ a b Anita Koszałkowska, Małgorzata Kroczyńska: Oblicza kultury – 14 lutego 2003. 2003-02-14. [dostęp 2011-04-03]. (pol.).
  23. ↑ Animator Łubniański Ośrodek Działalności Kulturalnej. [dostęp 2011-04-02]. (pol.).
  24. ↑ Andrzej Jagiełła: Opole: Animator Roku – w Łubnianach wręczono statuetki – 29 marca 2009. 2009-03-29. [dostęp 2011-04-02]. (pol.).
  25. ↑ a b Pani Danuta Zalewska: Nekrologi – Nekrologi. 2009-11-04. [dostęp 2011-04-02]. (pol.).
  26. ↑ Dariusz Kotowski: ZDP w Opolu. [dostęp 2011-04-02]. (pol.).
  27. ↑ ULIC: Kolanowska – 08792, Leśna – 10898, Małapańska – 12131, Polna – 17011, Szeroka – 21925, Wolności – 24687.
  28. ↑ Opolskie PKS S.A: Biadacz. 2011-09-01. [dostęp 2012-04-02]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-03-04)]. (pol.).
  29. ↑ Konkurs wiedzy o regionie – Nasze Korzenie > Opolski Ośrodek Doradztwa Rolniczego. 2008-10-06. [dostęp 2011-04-03]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-03-04)]. (pol.).
  30. ↑ s, Koło wśród najlepszych [online], s. 4 [dostęp 2011-04-03] (pol.).
  31. ↑ A.L.. Danuta Zalewska – nasza pani. „Beczka”, s. 6, 2009-12-02. Brynica: Związek Ślązaków. [dostęp 2011-04-03]. (pol.). 
  32. ↑ Marek Ostrowski: Poklachały i wygrały – Starogard Gdański, Naszemiasto.pl. 2004-10-29. [dostęp 2011-04-03]. (pol.).

Bibliografia edytuj

  • Informator Gmina Łubniany – Dożynki '94
  • Chrzanowski Tadeusz, Kornecki Marian, Katalog zabytków sztuki w Polsce, tom VII: Województwo opolskie, zeszyt 11: Miasto Opole i powiat opolski; Instytut Sztuki Polskiej Akademii Nauk – Pracownia Inwentaryzacji Zabytków, Warszawa 1968
  • Madeja Józef, Powiat opolski. Szkice monograficzne; Instytut Śląski w Opolu, Opole 1969
  • Leksykon Polactwa w Niemczech; Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa, Wrocław 1973
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Biadacz_(powiat_opolski)&oldid=72568072”