Biskupiec
Biskupiec (lub Biskupiec Reszelski[3]; niem. Bischofsburg[4][5][6]) – miasto w Polsce, w województwie warmińsko-mazurskim, w powiecie olsztyńskim, siedziba gminy miejsko-wiejskiej Biskupiec. Miasto położone jest na Pojezierzu Olsztyńskim nad rzeką Dymer.
miasto w gminie miejsko-wiejskiej | |||||
Rynek w Biskupcu | |||||
| |||||
Państwo | |||||
---|---|---|---|---|---|
Województwo | |||||
Powiat | |||||
Gmina | |||||
Data założenia |
XIV wiek | ||||
Prawa miejskie |
17 października 1395 | ||||
Burmistrz |
Kamil Kozłowski | ||||
Powierzchnia |
5 km² | ||||
Wysokość |
112 m n.p.m. | ||||
Populacja (31.12.2017) • liczba ludności • gęstość |
|||||
Strefa numeracyjna |
(+48) 89 | ||||
Kod pocztowy |
11-300 | ||||
Tablice rejestracyjne |
NOL | ||||
Położenie na mapie gminy Biskupiec | |||||
Położenie na mapie Polski | |||||
Położenie na mapie województwa warmińsko-mazurskiego | |||||
Położenie na mapie powiatu olsztyńskiego | |||||
53°51′47″N 20°57′21″E/53,863056 20,955833 | |||||
TERC (TERYT) |
2814024 | ||||
SIMC |
0964590 | ||||
Hasło promocyjne: Biskupiec – krajobraz pełen możliwości | |||||
Urząd miejski ul. Niepodległości 211-300 Biskupiec | |||||
Strona internetowa |
Według danych z 1 stycznia 2018 Biskupiec liczył 10 539 mieszkańców[1].
Biskupiec leży na historycznej Warmii[7], na obszarze średniowiecznego pruskiego terytorium plemiennego Galindii[8].
Lokalny ośrodek przemysłowy, ośrodek wypoczynkowy (m.in. jezioro Kraksy na południowym krańcu miasta); drobny przemysł poligraficzny, drzewny, odzieżowy, mięsny, browar (nieczynny).
Historia
edytujMiasto powstało na bazie osady przy strażnicy biskupów warmińskich. Biskupi zamek graniczny Bischofsburg powstał ok. 1374, pierwotnie był budowlą drewniano-ziemną, a później murowaną. Pierwsza wzmianka w zachowanych dokumentach o zamku w Biskupcu pochodzi z 1389. Budowla miała strzec trasy Warszawa-Królewiec. Zamek w Biskupcu uległ całkowitemu zniszczeniu w czasie wojny trzynastoletniej.
Prawa miejskie (chełmińskie) dla Biskupca nadał biskup Henryk Sorbom 17 października 1395. Zasadźcą Biskupca był Jan z Mokin (wieś koło Olsztyna). Po założeniu miasta mieszkańcy otrzymali zwolnienie od podatków na okres 12 lat. Biskupiec otoczony był murem obronnym i posiadał dwie bramy miejskie: Szczycieńską i Reszelską. Miasto nawiedzały często klęski – pożary i zniszczenia wojenne (m.in. w czasie wojny głodowej w 1414 r. miasto znacznie zniszczono podczas przemarszu wojsk polsko-litewskich, podczas walk w latach 1455–1463 zniszczeniu uległ zamek i wiele budynków mieszkalnych[9], w latach wojny polsko-krzyżackiej (1519–1521), a w 1659 r. spalili je Brandenburczycy). Na początku XVIII wieku grasowała tu epidemia dżumy. W czasie wojny siedmioletniej w Biskupcu przebywali żołdacy pruscy i rosyjscy.
Biskupiec przed reformacją był siedzibą jednego z czternastu archiprezbiteratów (dekanatów) w diecezji warmińskiej. W 1454 Biskupiec dołączył do Związku Pruskiego, na prośbę którego król Kazimierz IV Jagiellończyk ogłosił wcielenie regionu wraz z miastem do Korony Polskiej. Przynależność miasta i Warmii do Polski potwierdzono w 1466 w pokoju toruńskim kończącym wojnę trzynastoletnią. W wyniku I rozbioru Polski w 1772 miasto zagarnęły Prusy.
Według sprawozdania biskupieckiego proboszcza z 1797 r. z 200 dzieci uczęszczających na naukę religii, tylko 20 uczyło się języka niemieckiego. Nowe nadzieje rozpaliła w mieszkańcach epoka napoleońska. W roku 1807, a następnie w 1812 (maju i czerwcu) w mieście stacjonowały wojska francuskie zmierzające w stronę Moskwy. Pobyt żołdaków wiązał się z dużymi stratami, jakie miasto poniosło w wyniku kontrybucji. Po klęsce Napoleona na krótko zajęli miasto Rosjanie. W 1862 miasto zostało siedzibą powiatu.
W 1882 r. w odpowiedzi na akcję germanizacyjną władz pruskich utworzono w mieście bibliotekę polską Towarzystwa Czytelni Ludowych. Według raportu rejencji królewieckiej z 1897 r. w powiecie reszelskim (biskupieckim), jak i w całej południowej Warmii i części Mazur, 75% dzieci porozumiewało się po polsku.
Pod koniec XIX w. Biskupiec uzyskał połączenie kolejowe z Czerwonką, Mrągowem i Szczytnem. W latach 1862–1975 Biskupiec był siedzibą powiatu reszelskiego. Uprzemysłowienie miasta nastąpiło w drugiej połowie XIX wieku – w 1885 uruchomiono browar i inne zakłady przemysłowe. W 1899 r. w Biskupcu powstał garnizon. W 1910 r. otwarto w mieście elektrownię.
Wynik plebiscytu na Warmii i Mazurach w 1920 r. okazał się niekorzystny dla Polski, w tym samym roku miał miejsce brutalny napad miejscowych Niemców na polską trupę teatralną. W okresie międzywojennym działały w Biskupcu liczne organizacje polskie.
W czasie ostatniej wojny Niemcy utworzyli w Biskupcu obozy dla jeńców wojennych (Polaków, Francuzów i Rosjan). Jeden z nich znajdował się w pobliżu jeziora Kraksy. Gdy w 1945 r. miasto ponownie znalazło się w granicach Polski, zniszczenia zabudowy sięgały 50 procent, niektórych budynków nigdy nie odbudowano. W 1946 urzędowo zatwierdzono obecną nazwę[10]. Do 1954 roku siedziba gminy Rzeck. W czasach Polski Ludowej w mieście pracował duży tartak, fabryka mebli, zakłady graficzne oraz mleczarnia[11].
W latach 1975–1998 miasto administracyjnie należało do województwa olsztyńskiego.
Demografia
edytuj- Piramida wieku mieszkańców Biskupca w 2014 roku[12].
Zabytki
edytuj- kościół pw. św. Jana Chrzciciela. Kościół farny w Biskupcu istniał już w czasie lokacji miasta w 1395 r. Pierwotnie była to świątynia halowa o wielkości obecnej nawy głównej. Kościół kilkakrotnie był niszczony przez pożary i odbudowywany. W roku 1505 biskup Łukasz Watzenrode na odbudowę kościoła w Biskupcu przeznaczył cegłę z rozebranego w Lidzbarku szpitala św. Ducha. Konsekracji kościoła w 1580 r. dokonał biskup Marcin Kromer. Kościół po kilkukrotnych przebudowach i pożarze w 1766 r. otrzymał kształt trójnawowej hali. Kościół był powiększany jeszcze w późniejszym okresie. Obecny kształt świątyni jest wynikiem odbudowy po zniszczeniach w 1945 r. Z dawnego wyposażenia kościoła zachowała się wieczna lampka z 1740 r. i misa chrzcielna z XVI w. W dobrym stanie dotrwał do naszych czasów fragment barokowego ogrodzenia z XVIII wieku.
- kościół pw. bł. Karoliny Kózkówny. Dawny kościół ewangelicki wybudowany w latach według projektu Friedricha Augusta Stülera w latach 1846–1848, wieża 1868–1872. Kościół wybudowano w formie neoromańskiej bazyliki emporowej. Odrestaurowany w latach 70. XX wieku, do 1991 użytkowany przez Wojewódzki Ośrodek Postępu Rolnego. Obecnie użytkowany jest przez parafię katolicką. Proboszczem jest ks. Krzysztof Brodzik.
- średniowieczny gotycki układ przestrzenny starego miasta
- zespół kamieniczek przy ul. Floriańskiej, mur. XIX w.
- kamieniczki na ul. Pionierów i Mazurskie Przedmieście, XIX/XX w.
- dawny ratusz z 1895 r.
- starostwo, 1908 r. (obecnie Urząd Miejski)
- kaflarnia, 1865 r. (obecnie restauracja)
- dawny szpital, 1887 r. (obecnie gimnazjum katolickie)
- wieża ciśnień, murowana, 1912–1913
- warmińskie kapliczki i krzyże przydrożne z XIX i początku XX w.
- kapliczka przykościelna (kościół św. Jana) XVIII w.
- browar, 1885 r. (w 2014 roku przejęty przez Browary Regionalne Jakubiak)
- gmach Liceum Ogólnokształcącego
- gmach Szkoły Podstawowej nr 3
- budynek internatu
Transport
edytujW mieście krzyżują się drogi krajowe i wojewódzkie:
- Droga krajowa nr 16: Grudziądz – Ostróda – Olsztyn – Mrągowo – Ełk – Ogrodniki
- Droga krajowa nr 57: Pułtusk – Maków Mazowiecki – Przasnysz – Szczytno – Biskupiec – Bisztynek – Bartoszyce
- Droga wojewódzka nr 590: Barciany – Korsze – Reszel – Biskupiec
- Droga wojewódzka nr 596: Biskupiec – Mnichowo
W mieście znajduje się stacja kolejowa Biskupiec Reszelski obsługująca ruch towarowy.
Edukacja
edytujSzkoły Podstawowe
edytuj- Publiczna Szkoła Podstawowa nr 2 im. mjr. Henryka Dobrzańskiego ps. Hubal
- Publiczna Szkoła Podstawowa nr 3 im. Orła Białego
- Niepubliczna Szkoła Podstawowa im. Janusza Korczaka
Licea
edytuj- Liceum Ogólnokształcące im. Komisji Edukacji Narodowej
- Katolickie Liceum Ogólnokształcące im. Jana Pawła II
- Liceum Ogólnokształcące dla Dorosłych
Wspólnoty wyznaniowe
edytujNa terenie miasta działalność religijną prowadzą następujące kościoły i związki wyznaniowe:
- filiał parafii w Sorkwitach[13]
- zbór „Słowo Życia“[14]
Sport
edytujW mieście swą siedzibę ma klub piłkarski Tęcza Biskupiec. Aktualnie występuje w IV lidze warmińsko-mazurskiej. Działa tu też klub kolarski LKK Warmia Biskupiec.
Media
edytujW mieście działa kilka grup m.in.: Stowarzyszenie ProCultura, która wydaje Magazyn „Pod Tytułem”. W lokalnej telewizji Teletop emitowany jest program o mieście i gminie Biskupiec „Magazyn Informacji Miejskich” („MIM”). Biskupiec jest aktywny również w internecie, prowadzone są dwa serwisy pod adresem biskupiec.com.pl i ebiskupiec.pl, oraz serwis UMiG biskupiec.pl. Istnieje także Biskupieckie Forum Internetowe biskupiec.home.pl.
Ludzie związani z Biskupcem
edytujZobacz też
edytujPrzypisy
edytuj- ↑ a b Biskupiec w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2016-01-12] , liczba ludności na podstawie danych GUS.
- ↑ Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym w 2018r.
- ↑ Biskupiec Reszelski w Ogólnopolskiej Bazie Kolejowej – bazakolejowa.pl
- ↑ Biskupiec – Dom Warmiński.
- ↑ Biskupiec – Słownik miast polskich – Wirtualny Wszechświat.
- ↑ Die ostpreußische Stadt Bischofsburg.
- ↑ Marian Gumowski. Pieczęcie i herby miast pomorskich. „Roczniki Towarzystwa Naukowego w Toruniu”. 44, s. 11, 1939. Toruń: Towarzystwo Naukowe w Toruniu. ISSN 0082-5522. [dostęp 2022-09-19]. Cytat: Biskupiec – miasto na Warmii, w Prusach Wschodnich […]. (pol.).
- ↑ Jacob Kramers: Geographisch woordenboek der geheele aarde. Wyd. 2. T. 2: Lett. L – Z. Gouda: G. B. Van Goor Zonen, 1855, s. 832. OCLC 1071165167. [dostęp 2022-09-19]. Cytat: […] Galindië, met […] Bischofsburg […]. (niderl.).
- ↑ Piotr Skurzyński „Warmia, Mazury, Suwalszczyzna” Wyd. Sport i Turystyka – Muza S.A. Warszawa 2004 ISBN 83-7200-631-8, s. 86.
- ↑ Zarządzenie Ministrów: Administracji Publicznej i Ziem Odzyskanych z dnia 7 maja 1946 r. (M.P. z 1946 r. nr 44, poz. 85).
- ↑ Jan Bałdowski „Warmia i Mazury, mały przewodnik” Wydawnictwo Sport i Turystyka Warszawa 1977 s. 57.
- ↑ Główny Urząd Statystyczny / Obszary tematyczne / Ludność / Ludność / Ludność. Stan i struktura w przekroju terytorialnym. Stan w dniu 30.06.2017 r [online], stat.gov.pl [dostęp 2018-08-03] .
- ↑ Biskupiec Reszelski – kaplica [online], luteranie.pl [dostęp 2023-08-07] .
- ↑ Znajdź Kościół [online], kz.pl [dostęp 2023-08-07] .
- ↑ Andrzej Kopiczko, Panorama wyznaniowa województwa olsztyńskiego po II wojnie światowej, s. 63, 64.
- ↑ gazeta olsztyńska.pl. [dostęp 2011-10-28]. [zarchiwizowane z tego adresu (2011-10-28)].
- ↑ Dane według wyszukiwarki zborów, na oficjalnej stronie Świadków Jehowy jw.org [dostęp 2018-10-24] .
Linki zewnętrzne
edytuj- Serwis Internetowy Urzędu Miejskiego w Biskupcu
- Historia Żydów w Biskupcu. sztetl.org.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2019-02-04)]. na portalu Wirtualny Sztetl
- Biskupiec (2), [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. I: Aa – Dereneczna, Warszawa 1880, s. 240 .