Biskupiec
Biskupiec (lub Biskupiec Reszelski[3]; niem. Bischofsburg[4][5][6]) – miasto w Polsce, w województwie warmińsko-mazurskim, w powiecie olsztyńskim, siedziba gminy miejsko-wiejskiej Biskupiec. Miasto położone jest w południowo-wschodniej części Warmii na Pojezierzu Olsztyńskim nad rzeką Dymer.
| |||||
| |||||
![]() Rynek w Biskupcu | |||||
| |||||
Państwo | ![]() | ||||
Województwo | ![]() | ||||
Powiat | olsztyński | ||||
Gmina | Biskupiec | ||||
Data założenia | XIV wiek | ||||
Prawa miejskie | 17 października 1395 | ||||
Burmistrz | Kamil Kozłowski | ||||
Powierzchnia | 5 km² | ||||
Wysokość | 112 m n.p.m. | ||||
Populacja (31.12.2017) • liczba ludności • gęstość |
10 539[1][2] 2107,8 os./km² | ||||
Strefa numeracyjna | (+48) 89 | ||||
Kod pocztowy | 11-300 | ||||
Tablice rejestracyjne | NOL | ||||
![]() | |||||
TERC (TERYT) | 2814024 | ||||
SIMC | 0964590 | ||||
Urząd miejski ul. Niepodległości 211-300 Biskupiec | |||||
Strona internetowa |
Według danych z 1 stycznia 2018 Biskupiec liczył 10 539 mieszkańców[1].
Lokalny ośrodek przemysłowy, ośrodek wypoczynkowy (m.in. jezioro Kraksy na południowym krańcu miasta); drobny przemysł poligraficzny, drzewny, odzieżowy, mięsny, browar (nieczynny).
HistoriaEdytuj
Miasto powstało na bazie osady przy strażnicy biskupów warmińskich. Biskupi zamek graniczny Bischofsburg powstał ok. 1374, pierwotnie był budowlą drewniano-ziemną, a później murowaną. Pierwsza wzmianka w zachowanych dokumentach o zamku w Biskupcu pochodzi z 1389. Budowla miała strzec trasy Warszawa-Królewiec. Zamek w Biskupcu uległ całkowitemu zniszczeniu w czasie wojny trzynastoletniej.
Prawa miejskie (chełmińskie) dla Biskupca nadał biskup Henryk Sorbom 17 października 1395. Zasadźcą Biskupca był Jan z Mokin (wieś koło Olsztyna). Po założeniu miasta mieszkańcy otrzymali zwolnienie od podatków na okres 12 lat. Biskupiec otoczony był murem obronnym i posiadał dwie bramy miejskie: Szczycieńską i Reszelską. Miasto nawiedzały często klęski – pożary i zniszczenia wojenne (m.in. w czasie wojny głodowej w 1414 r. miasto znacznie zniszczono podczas przemarszu wojsk polsko-litewskich, podczas walk w latach 1455–1463 zniszczeniu uległ zamek i wiele budynków mieszkalnych[7], w latach wojny polsko-krzyżackiej (1519–1521), a w 1659 r. spalili je Brandenburczycy). Na początku XVIII wieku grasowała tu epidemia dżumy. W czasie wojny siedmioletniej w Biskupcu przebywali żołdacy pruscy i rosyjscy.
Biskupiec przed reformacją był siedzibą jednego z czternastu archiprezbiteratów (dekanatów) w diecezji warmińskiej. W 1454 Biskupiec dołączył do Związku Pruskiego, na prośbę którego król Kazimierz IV Jagiellończyk ogłosił wcielenie regionu wraz z miastem do Korony Polskiej. Przynależność miasta i Warmii do Polski potwierdzono w 1466 w pokoju toruńskim kończącym wojnę trzynastoletnią. W wyniku I rozbioru Polski w 1772 miasto zagarnęły Prusy.
Według sprawozdania biskupieckiego proboszcza z 1797 r. z 200 dzieci uczęszczających na naukę religii, tylko 20 uczyło się języka niemieckiego. Nowe nadzieje rozpaliła w mieszkańcach epoka napoleońska. W roku 1807 a następnie w 1812 (maju i czerwcu) w mieście stacjonowały wojska francuskie zmierzające w stronę Moskwy. Pobyt żołdaków wiązał się z dużymi stratami, jakie miasto poniosło w wyniku kontrybucji. Po klęsce Napoleona na krótko zajęli miasto Rosjanie. W 1862 miasto zostało siedzibą powiatu.
W 1882 r. w odpowiedzi na akcję germanizacyjną władz pruskich utworzono w mieście bibliotekę polską Towarzystwa Czytelni Ludowych. Według raportu rejencji królewieckiej z 1897 r. w powiecie reszelskim (biskupieckim), jak i w całej południowej Warmii i części Mazur, 75% dzieci porozumiewało się po polsku.
Pod koniec XIX w. Biskupiec uzyskał połączenie kolejowe z Czerwonką, Mrągowem i Szczytnem. W latach 1862–1975 Biskupiec był siedzibą powiatu reszelskiego. Uprzemysłowienie miasta nastąpiło w drugiej połowie XIX wieku – w 1885 uruchomiono browar i inne zakłady przemysłowe. W 1899 r. w Biskupcu powstał garnizon. W 1910 r. otwarto w mieście elektrownię.
Wynik plebiscytu na Warmii i Mazurach w 1920 r. okazał się niekorzystny dla Polski, w tym samym roku miał miejsce brutalny napad miejscowych Niemców na polską trupę teatralną. W okresie międzywojennym działały w Biskupcu liczne organizacje polskie.
W czasie ostatniej wojny Niemcy utworzyli w Biskupcu obozy dla jeńców wojennych (Polaków, Francuzów i Rosjan). Jeden z nich znajdował się w pobliżu jeziora Kraksy. Gdy w 1945 r. miasto ponownie znalazło się w granicach Polski, zniszczenia zabudowy sięgały 50 procent, niektórych budynków nigdy nie odbudowano. W 1946 urzędowo zatwierdzono obecną nazwę[8]. Do 1954 roku siedziba gminy Rzeck. W czasach Polski Ludowej w mieście pracował duży tartak, fabryka mebli, zakłady graficzne oraz mleczarnia[9].
W latach 1975–1998 miasto administracyjnie należało do województwa olsztyńskiego.
DemografiaEdytuj
- Piramida wieku mieszkańców Biskupca w 2014 roku[10].
ZabytkiEdytuj
- Kościół pw. św. Jana Chrzciciela. Kościół farny w Biskupcu istniał już w czasie lokacji miasta w 1395 r. Pierwotnie była to świątynia halowa o wielkości obecnej nawy głównej. Kościół kilkakrotnie był niszczony przez pożary i odbudowywany. W roku 1505 biskup Łukasz Watzenrode na odbudowę kościoła w Biskupcu przeznaczył cegłę z rozebranego w Lidzbarku szpitala św. Ducha. Konsekracji kościoła w 1580 r. dokonał biskup Marcin Kromer. Kościół po kilkukrotnych przebudowach i pożarze w 1766 r. otrzymał kształt trójnawowej hali. Kościół był powiększany jeszcze w późniejszym okresie. Obecny kształt świątyni jest wynikiem odbudowy po zniszczeniach w 1945 r. Z dawnego wyposażenia kościoła zachowała się wieczna lampka z 1740 r. i misa chrzcielna z XVI w. W dobrym stanie dotrwał do naszych czasów fragment barokowego ogrodzenia z XVIII wieku.
- Kościół pw. bł. Karoliny Kózkówny. Dawny kościół ewangelicki wybudowany w latach według projektu Friedricha Augusta Stülera w latach 1846–1848, wieża 1868–1872. Kościół wybudowano w formie neoromańskiej bazyliki emporowej. Odrestaurowany w latach 70. XX wieku, do 1991 użytkowany przez Wojewódzki Ośrodek Postępu Rolnego. Obecnie użytkowany jest przez parafię katolicką. Proboszczem jest ks. Krzysztof Brodzik.
- Średniowieczny gotycki układ przestrzenny starego miasta
- Zespół kamieniczek przy ul. Floriańskiej, mur. XIX w.
- Kamieniczki na ul. Pionierów i Mazurskie Przedmieście, XIX/XX w.
- Dawny ratusz z 1895 r.
- Starostwo, 1908 r. (obecnie Urząd Miejski)
- Kaflarnia, 1865 r. (obecnie restauracja)
- Dawny szpital, 1887 r. (obecnie Gimnazjum Katolickie)
- Wieża ciśnień, mur., 1912–1913
- Warmińskie kapliczki i krzyże przydrożne z XIX i początku XX w.
- Kapliczka przykościelna (kościół św. Jana) XVIII w.
- Browar, 1885 r. (w 2014 roku przejęty przez Browary Regionalne Jakubiak)
- Gmach Liceum Ogólnokształcącego
- Gmach Szkoły Podstawowej nr 3
- Budynek internatu
- Wybrane zabytkowe kamienice Biskupca:
TransportEdytuj
W mieście krzyżują się drogi krajowe i wojewódzkie:
- Droga krajowa nr 16: Grudziądz – Ostróda - Olsztyn – Mrągowo – Ełk – Ogrodniki
- Droga krajowa nr 57: Pułtusk - Maków Mazowiecki - Przasnysz - Szczytno - Biskupiec - Bisztynek - Bartoszyce
- Droga wojewódzka nr 590: Barciany - Korsze - Reszel - Biskupiec
- Droga wojewódzka nr 596: Biskupiec - Mnichowo
W mieście znajduje się stacja kolejowa Biskupiec Reszelski, jednak w maju 2010 pasażerskie połączenie kolejowe zostało zlikwidowane.
EdukacjaEdytuj
Szkoły PodstawoweEdytuj
- Publiczna Szkoła Podstawowa nr 2 im. mjr. Henryka Dobrzańskiego pseud. Hubal
- Publiczna Szkoła Podstawowa nr 3 im. Orła Białego
- Niepubliczna Szkoła Podstawowa im. Janusza Korczaka
Szkoły GimnazjalneEdytuj
- Publiczne Gimnazjum
- Katolickie Gimnazjum Społeczne im. Jana Pawła II
LiceaEdytuj
- Liceum Ogólnokształcące im. Komisji Edukacji Narodowej
- Katolickie Liceum Ogólnokształcące im. Jana Pawła II
- Liceum Ogólnokształcące dla Dorosłych
Wspólnoty wyzananioweEdytuj
Na terenie miasta działalność religijną prowadzą następujące Kościoły i związki wyznaniowe:
- filiał parafii w Sorkwitach
- zbór Słowo Życia, ul. Pionierów 6 II p.
- zbór Biskupiec Reszelski (Sala Królestwa ul. Kilińskiego 3)[11][12][13].
SportEdytuj
W mieście swą siedzibę ma klub piłkarski Tęcza Biskupiec. Aktualnie występuje w IV lidze warmińsko-mazurskiej.
Działa tu też klub kolarski LKK "Warmia" Biskupiec.
MediaEdytuj
W Biskupcu jest szeroki dostęp do wszelkiej maści mediów. W mieście działa kilka grup m.in.: Stowarzyszenie ProCultura która wydaje Magazyn "Pod Tytułem". Od niedawna w lokalnej telewizji Teletop, emitowany jest 10 minutowy program o Mieście i Gminie Biskupiec "Magazyn Informacji Miejskich" w skrócie 'MIM'. Obecnie w budowie jest również multimedialny przewodniki po gminie. Biskupiec jest aktywny również w internecie, prowadzone są dwa serwisy pod adresem biskupiec.com.pl i ebiskupiec.pl, oraz serwis UMiG biskupiec.pl, ale biskupczanie mają Biskupieckie Forum Internetowe biskupiec.home.pl, które jest licznie odwiedzane i wywiera ogromny wpływ na lokalne władze.
Zobacz teżEdytuj
PrzypisyEdytuj
- ↑ a b http://www.polskawliczbach.pl/Biskupiec, w oparciu o dane GUS.
- ↑ Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym w 2018r.
- ↑ Biskupiec Reszelski w Ogólnopolskiej Bazie Kolejowej – bazakolejowa.pl
- ↑ Biskupiec - Dom Warmiński
- ↑ Biskupiec - Słownik miast polskich - Wirtualny Wszechświat
- ↑ Die ostpreußische Stadt Bischofsburg
- ↑ Piotr Skurzyński "Warmia, Mazury, Suwalszczyzna" Wyd. Sport i Turystyka - Muza S.A. Warszawa 2004 ISBN 83-7200-631-8 s. 86
- ↑ Zarządzenie Ministrów: Administracji Publicznej i Ziem Odzyskanych z dnia 7 maja 1946 r. (M.P. z 1946 r. nr 44, poz. 85).
- ↑ Jan Bałdowski "Warmia i Mazury, mały przewodnik" Wydawnictwo Sport i Turystyka Warszawa 1977 s. 57
- ↑ Główny Urząd Statystyczny / Obszary tematyczne / Ludność / Ludność / Ludność. Stan i struktura w przekroju terytorialnym. Stan w dniu 30.06.2017 r, stat.gov.pl [dostęp 2018-08-03] .
- ↑ Andrzej Kopiczko, Panorama wyznaniowa województwa olsztyńskiego po II wojnie światowej, ss. 63, 64
- ↑ gazeta olsztyńska.pl
- ↑ Dane według wyszukiwarki zborów, na oficjalnej stronie Świadków Jehowy jw.org [dostęp 2018-10-24] .
Linki zewnętrzneEdytuj
- Serwis Internetowy Urzędu Miejskiego w Biskupcu
- Historia Żydów w Biskupcu na portalu Wirtualny Sztetl
- Biskupiec (2) w Słowniku geograficznym Królestwa Polskiego. T. I: Aa – Dereneczna. Warszawa 1880.