Bitwa nad rzeką Tałas
Bitwa nad rzeką Tałas – bitwa, która rozegrała się nad rzeką Tałas, na dzisiejszym pograniczu kazachsko-kirgiskim, w 751 roku n.e. między siłami arabskimi i ich lokalnymi sojusznikami z Samarkandy oraz Fergany a armią chińską i Karłukami. Klęska chińska przyczyniła się (choć nie była czynnikiem decydującym) do wycofania się Chin z Azji środkowej na następne 1000 lat i islamizacji tych terenów.
 Mapa Tienszanu z zaznaczoną rzeką Tałas | |||
| Czas |
lipiec 751 | ||
|---|---|---|---|
| Miejsce | |||
| Wynik |
klęska Chińczyków | ||
| Strony konfliktu | |||
| |||
| Dowódcy | |||
| |||
| Siły | |||
| |||
| Straty | |||
| |||
Położenie na mapie Kazachstanu  | |||
| 42°31′30″N 72°14′00″E/42,525000 72,233333 | |||
Tło konfliktu edytuj
W drugiej połowie VII w. imperium tybetańskie uzyskało silne wpływy na obszarze między Pamirem i Karakorum (okolice dzisiejszego Gilgitu w Pakistanie), co zagroziło protektoratom chińskiej dynastii Tang w południowej części Kotliny Kaszgarskiej. Tybetańczycy, sprzymierzywszy się z ludami tureckimi zdobyli Kaszgar i Hoten, co zmusiło Chińczyków do wycofania się do Turfanu; de facto utracili oni kontrolę nad szlakiem jedwabnym. Z końcem VII w. Tangowie odzyskali dzisiejszy południowy Xinjiang, ale zagrożenie ze strony Tybetańczyków i Turkutów uniemożliwiło im interwencje na zachód od Pamiru, gdzie wojska arabskie nacierały na Baktrię, Sogdianę i Ferganę[1].
W drugiej dekadzie VIII w. zachodni Turkuci, zjednoczeni pod wodzą plemienia Türgeszów, rozpoczęli ataki na obszary na południe od Tienszanu, oblegając m.in. Turfan i Kuqę; równolegle Tybetańczycy naciskali na Pamir, ostatecznie podbijając go w 736 roku. Jednocześnie jednak Tangowie rozpoczęli wzmacnianie swych sił w kotlinach Kaszgarskiej i Dżungarskiej[1].
Walki w latach 740. i 750. edytuj
W 744 roku koreański generał w służbie chińskiej, Gao Xianzhi (kor. Go Seonji) zdecydowanie pobił Türgeszów i przejął kontrolę nad doliną Ili i okolicami jeziora Issyk-kul – umożliwiając tym samym ruch chińskich oddziałów i przejmując dochody z handlu na szlakach handlowych wokół Tienszanu[1]. Następnie skierował się na południe i w 750 roku wyparł Tybetańczyków z Pamiru[2]. W tym samym czasie wybuchła wojna między królestwami Fergany i Czaczu (Szaszu, dzisiejszy Taszkent). To ostatnie sprzymierzyło się z Türgeszami, więc Fergana zwróciła się o pomoc do Tangów i uzyskawszy ją, zwyciężyła, a chińskie wojska, mimo przyjęcia kapitulacji przez Gao, splądrowały Czacz i uprowadziły króla do Chang’anu, gdzie został stracony. Następca tronu zbiegł do Samarkandy i poprosił o pomoc znajdujące się tam wojska arabskie[2].
Bitwa edytuj
Abbasydzki[2][3][a] gubernator Samarkandy, Zijad ibn Salih zgromadził znaczną armię i ruszył na pomoc. Gao Xianzhi, sprzymierzywszy się z turkuckim plemieniem Karłuków, wyszedł mu naprzeciw, mając łącznie ok. 30 tys. żołnierzy. Do starcia doszło nad rzeką Tałas w pobliżu miejscowości Atłach. W kluczowym momencie karłuccy sprzymierzeńcy przeszli na stronę arabską: armia chińska poniosła całkowitą klęskę, niedobitki uciekły na zachód[4].
Konsekwencje edytuj
Sama bitwa, jedyne w historii starcie armii chińskich i arabskich, nie była aż tak decydująca, jak ją się czasem opisuje. Arabowie nie kontynuowali ekspansji do Kotliny Kaszgarskiej, prawdopodobnie ze względu na niestabilną sytuację wewnątrz kalifatu, związaną z obaleniem Umajjadów przez Abbasydów[5][4]. Decydujące były wydarzenia w samych Chinach: w tym samym 751 roku poważną klęskę Tangom zadały wojska Nanzhao na południu, a na północy Kitanowie pobili armię generała An Lushana. Ten ostatni cztery lata później wywołał wielką rebelię, którą stłumiono dopiero w 763 roku za pomocą Ujgurów[6]. Spowodowała ona wycofanie wszystkich oddziałów z Xinjiangu do Chin właściwych. Kotliny Kaszgarską i Dżungarską podzielili między siebie Ujgurzy, Tybetańczycy i Karłucy, a chińskie wpływy nie sięgnęły ponownie poza Dunhuang aż do XVIII w., czasów dynastii Qing[1].
Wycofanie się Chińczyków z Azji Środkowej spowodowało powolną islamizację tych terenów; około XI w. ludy irańskie i centroazjatyckie były już w większości muzułmańskie. Tradycyjnie wiązano też bitwę nad Tałas z przejęciem przez Arabów od chińskich jeńców technologii wytwarzania papieru, niemniej był on eksportowany do Sogdiany już w III w. n.e., więc jego rozpowszechnienie się w krajach arabskich nie musi być bezpośrednio związane ze zwycięstwem z 751 roku[7]. Niemniej jeńcy chińscy trafili nawet do Bagdadu, stolicy kalifatu Abbasydów, a jeden z nich, Du Huan, po jedenastu latach powrócił do Chin i opisał swoje podróże (zachowały się tylko fragmenty w historii autorstwa jego brata, Du You)[3].
Uwagi edytuj
- ↑ Według Davida Graffa, op.cit., Zijad był gubernatorem umajjadzkim.
Przypisy edytuj
- ↑ a b c d James A. Millward: Eurasian crossroads: a history of Xinjiang. Columbia University Press, s. 33-36. ISBN 0-231-13924-1.
- ↑ a b c Christopher Beckwith: Empires of the Silk Road: A History of Central Eurasia from the Bronze Age to the Present. Princeton University Press, 2015, s. 145. ISBN 0-691-13589-4.
- ↑ a b Xinru Liu: The Silk Road in world history. Oxford New York: Oxford University Press, 2010, s. 101. ISBN 978-0-19-533810-2. (ang.).
- ↑ a b David Graff: Medieval Chinese warfare, 300-900. London New York: Routledge, 2002, s. 215. ISBN 0-415-23955-9. (ang.).
- ↑ Hans J. Van Der Ven: Warfare in Chinese History. Boston: Brill, 2000, s. 131-132. ISBN 978-9004117747.
- ↑ Denis Twitchett: The Cambridge history of China. T. Sui and T'ang China, 589-906, Part I. Cambridge England New York: Cambridge University Press, 2008, s. 36-37. ISBN 978-0-521-21446-9. (ang.).
- ↑ Peter Golden: Central Asia in world history. Oxford New York: Oxford University Press, 2011, s. 60-61. ISBN 978-0-19-533819-5. (ang.).