Bitwa pod Żółtańcami
Bitwa pod Żółtańcami – walki polskiej 1 Dywizji Jazdy płk. Juliusza Rómmla z oddziałami sowieckiej 6 Dywizji Kawalerii Iosifa Apanasienki, 14 Dywizji Kawalerii Aleksandra Parchomienki i 4 Dywizji Kawalerii Fiodora Letunowa toczone w okresie ofensywy Frontu Południowo-Zachodniego w czasie wojny polsko-bolszewickiej.
| Wojna polsko-bolszewicka | |||
| |||
| Czas |
19 sierpnia 1920 | ||
|---|---|---|---|
| Miejsce |
pod Żółtańcami | ||
| Terytorium | |||
| Przyczyna | |||
| Wynik |
zwycięstwo Polaków | ||
| Strony konfliktu | |||
| |||
| Dowódcy | |||
| |||
| Siły | |||
| |||
Geneza edytuj
Na przełomie lipca i sierpnia na ukraińskim teatrze działań wojennych toczyły się walki pod Brodami i Beresteczkiem. Stanowiły one fazę wstępną wielkiej operacji nazwanej w polskiej historiografii Bitwą Lwowską[1]
Po pięciu dniach bitwy, szala zwycięstwa zaczęła przechylać się na stronę polską. Jednak sytuacja na Froncie Północnym, a szczególnie upadek Brześcia, zmusiła Naczelne Dowództwo Wojska Polskiego do przerwania bitwy[2].
W tym czasie dowódca sowieckiego Frontu Południowo-Zachodniego Aleksander Jegorow nakazał 1 Armii Konnej Budionnego zdobyć Lwów. Jej dywizje wdarły się w słabo obsadzoną lukę między polskimi 2 i 6 Armią, a 7 sierpnia pod Szczurowicami sforsowały Styr. 6 i 14 Dywizja Kawalerii z 45 Dywizją Strzelców miały działać zaczepnie w kierunku na Radziechów–Chołojów–Dobrotwór–Kamionkę Strumiłową, zaś 4 i 11 Dywizja Kawalerii na Busk[3]. Północne skrzydło 1 Armii Konnej osłaniała walcząca pod Łuckiem 24 Dywizja Strzelców, a południowe 45 Dywizja Strzelców[4].
Działania opóźniające na tym kierunku prowadziła Grupa Operacyjna Jazdy generała Jana Sawickiego[5], a 3 Armia gen. Zygmunta Zielińskiego pozostawała jeszcze nad Styrem do 5 sierpnia; następnie rozpoczęła odwrót. 8 sierpnia 1 Dywizja Jazdy płk. Juliusza Rómmla starła się pod Antoninem z oddziałami sowieckiej 1 Armii Konnej Siemiona Budionnego[6], w dniach 11-13 sierpnia walczyła o Radziechów, a 14 sierpnia pod Chołojowem i Kamionką Strumiłową i Niestanicami. Po nieudanych próbach zatrzymania 1 Armii Konnej na wschód od Bugu, dowódca Frontu Południowego, gen. Wacław Iwaszkiewicz, wydał 14 sierpnia rozkaz zajęcia nowej linii obrony, przebiegającej wzdłuż górnego biegu Bugu i Strypy[7][8]. Wobec narastającego zagrożenia, 18 sierpnia zreorganizowana 1 Dywizja Jazdy płk. Juliusza Rómmla otrzymała rozkaz przemieszczenia się do rejonu Żółkwi i osłonięcia miasta od północy[9].
Walczące wojska edytuj
 Wojsko Polskie
| ||
|---|---|---|
| 1 Dywizja Jazdy | płk Juliusz Rómmel | Front Południowy |
| ⇒ 1 Brygada Jazdy | płk Janusz Głuchowski | 1 Dywizja Jazdy |
| → 11 pułk ułanów | 1 Brygada Jazdy | |
| ⇒ 6 Brygada Jazdy | płk Konstanty Plisowski | 1 Dywizja Jazdy |
| → 1 pułk ułanów | 6 Brygada Jazdy | |
| → 12 pułk ułanów | ||
| → 14 pułk ułanów | ||
| ⇒ 7 Brygada Jazdy | płk Brzezowski | 1 Dywizja Jazdy |
| → 2 pułk szwoleżerów | 7 Brygada Jazdy | |
| 38 pułk piechoty | ||
 Armia Czerwona
| ||
| dowództwo 1 Armii Konnej | Siemion Budionny | Front Płd. Zach. |
| ⇒ 6 Dywizja Kawalerii | Iosif Apanasienko | 1 Armia Konna |
| ⇒ 14 Dywizja Kawalerii | Aleksandr Parchomienko | |
| ⇒ 4 Dywizja Kawalerii | Fiodor Letunow | |
Walki pod Żółtańcami edytuj
Dowódca 1 Dywizji Jazdy płk. Rómmel zdecydował uderzyć dwiema brygadami na Przedrzymichy Wielkie – Artasów – Żółtańce[9]. W odwodzie pozostawała 1 Brygada Jazdy płk. Janusza Głuchowskiego, a lewe skrzydło dywizji ubezpieczał 38 pułk piechoty. Po akceptacji decyzji przez generała Pawła Szymańskiego o świcie 19 sierpnia dywizja jazdy rozpoczęła marsz. Idący w straży przedniej dywizjon 1 pułku ułanów w krótkim starciu zdobył Przedrzymichy Wielkie. Wioskę obsadziła kompania 38 pułku piechoty, a 1 pułk ułanów pomaszerował dalej.
Jednak wyprowadzony przez Sowietów kontratak odrzucił polską piechotę z wioski i tym samym odsłonięte zostało lewe skrzydło 1 Dywizji Jazdy. W tym przypadku jeden dywizjon 1 pułku ułanów zawrócił i gwałtowną szarżą rozproszył sowiecki 74 pułk kawalerii. Dopiero ogień nieprzyjacielskich baterii artylerii i jego odwody wstrzymały jego działanie[10][11]. Około południa 6 Brygada Jazdy płk. Konstantego Plisowskiego zdobyła Dzibułki. Zanim walczące o miejscowość 1. i 14 pułk ułanów oraz batalion 38 pp zdążyły uporządkować szyki, spadła na nie szarża brygady z 14 Dywizji Kawalerii. Ubezpieczający lewe skrzydło batalion 38 pp cofnął się i dopiero kontrszarża 1., 12. i 14 pułku ułanów zmusiła przeciwnika do odwrotu, a 6 Brygada Jazdy mogła ruszyć na Żółtańce[12]. W międzyczasie 2 pułk szwoleżerów, stanowiący straż boczną dywizji, zajął Mohylany[11], a 7 Brygada Jazdy płk. Henryka Brzezowskiego wyrzuciła oddziały 4 Dywizji Kawalerii z Artasowa. Również i pod Artasowem wyczerpani forsownymi marszami żołnierze 38 pułku piechoty wykazali małą odporność na ataki sowieckiej kawalerii. Oficerowie kawalerii musieli parokrotnie obejmować dowództwo nad grupami piechoty uchodzącymi z pola walki.
Po zabezpieczeniu miejscowości, 12 pułk ułanów rozpoczął marsz na Żółtańce. Przed wzgórzami na skraju wioski zatrzymały go spieszone oddziały sowieckiej 4 Dywizji Kawalerii. W tym czasie przez Żółtańce w kierunku Kamionki Strumiłowej przemieszczały się tabory 1 Armii Konnej[13]. Przybyły na pole bitwy dowódca 1 DJ płk Rómmel nakazał jak najszybsze zdobycie miejscowości. Dowódca brygady płk Plisowski nakazał spieszonemu 12 pułkowi ułanów wiązać nieprzyjaciela od czoła, a 1. i 14 pułk ułanów miały wykonać szarżę na jego prawe skrzydło. Po południu brygada przystąpiła do działania. Przeciwnik nie wytrzymał impetu uderzenia i opuścił stanowiska na wzgórzach[10][14]. Kontynuując szarżę, polska kawaleria zdobyła Żółtańce; wzięto jeńców i zdobyto tabory. Kontratakowała sowiecka 6 Dywizja Kawalerii. Odpoczywający w tym czasie ułani stali się łatwym celem dla sowieckiej szarży. Wymieszane plutony i szwadrony próbowały się bronić, ale nie zdołały powstrzymać przeciwnika i musiały się cofnąć w kierunku na Dzibułki. Reagował dowódca dywizji płk Rómmel. Skierował on na nieprzyjaciela ogień całej artylerii dywizji, a na skrzydło sowieckiej 6 Dywizji Kawalerii uderzył 11 pułk ułanów z odwodowej 1 Brygady Jazdy. Pod tą osłoną pułki 6 Brygady Jazdy uporządkowały szeregi i przeszły do kontrataku. Wspólne natarcie czterech pułków ułanów ponownie wyparło przeciwnika z Żółtańców[15].
Bilans walk edytuj
Bój stoczony pod Żółtańcami był większym starciem kawaleryjskim w toku działań odwrotowych wojsk polskiego Frontu Południowo-Wschodniego (Ukraińskiego) w kampanii 1920[16]. Zdobyciem Żółtańców przecięto drogę odwrotu i opóźniono marsz 6 Dywizji Kawalerii, która miała właśnie przerwać walkę o Lwów i ruszyć do rejonu koncentracji 1 Armii Konnej pod Sokalem, skąd Siemion Budionny zamierzał wkroczyć na Lubelszczyznę. Straty polskie to około 100 poległych i rannych żołnierzy[13].
Przypisy edytuj
- ↑ Tarczyński (red.) 2002 ↓, s. 7.
- ↑ Wysocki (red.) 2005 ↓, s. 170.
- ↑ Nowak 2010 ↓, s. 178.
- ↑ Wysocki (red.) 2005 ↓, s. 28.
- ↑ Wyszczelski 2009 ↓, s. 252.
- ↑ Odziemkowski 2004 ↓, s. 10.
- ↑ Odziemkowski 2004 ↓, s. 208.
- ↑ Laskowski (red.) 1934 ↓, s. 585.
- ↑ a b Odziemkowski 2004 ↓, s. 484.
- ↑ a b Odziemkowski 1998 ↓, s. 168.
- ↑ a b Nowak 2010 ↓, s. 186.
- ↑ Wysocki (red.) 2005 ↓, s. 391.
- ↑ a b Odziemkowski 2004 ↓, s. 485.
- ↑ Nowak 2010 ↓, s. 187.
- ↑ Wysocki (red.) 2005 ↓, s. 392.
- ↑ Nowak 2010 ↓, s. 188.
Bibliografia edytuj
- Otton Laskowski (red.): Encyklopedia wojskowa. T. IV. Warszawa: Wydawnictwo Towarzystwa Wiedzy Wojskowej i Wojskowego Instytutu Naukowo-Wydawniczego, 1934.
- Włodzimierz Nowak: Samhorodek – Komarów 1920. Walki jazdy polskiej z konnicą Budionnego, maj – wrzesień 1920. Warszawa: Bellona SA, 2010. ISBN 978-83-11-11897-3.
- Janusz Odziemkowski: Leksykon bitew polskich 1914 – 1920. Pruszków: Oficyna Wydawnicza „Ajaks”, 1998. ISBN 83-85621-46-6.
- Janusz Odziemkowski: Leksykon wojny polsko – rosyjskiej 1919 – 1920. Warszawa: Oficyna Wydawnicza „Rytm”, 2004. ISBN 83-7399-096-8.
- Marek Tarczyński (red.): Bitwa lwowska 1920. Dokumenty operacyjne. T. 1. Oficyna Wydawnicza „Rytm”, 2002. ISBN 83-7399-122-0.
- Wiesław Wysocki (red.): Szlakiem oręża polskiego; vademecum miejsc walk i budowli obronnych. T. 2: Poza granicami współczesnej Polski. Warszawa: Wydawnictwo „Gamb”, 2005. ISBN 83-7399-050-X.
- Lech Wyszczelski: Kampania ukraińska 1920 roku. Warszawa: Wydawnictwo Neriton, 2009. ISBN 978-83-7543-066-0.