Bitwa w rejonie Góry św. Anny
Bitwa w rejonie Góry św. Anny (także Bitwa o Górę św. Anny, niem. Sturm auf den Annaberg) – seria zaciekłych walk powstańców śląskich z niemieckim Freikorpsem w czasie III powstania śląskiego, stoczonych w dniach 21–26 maja 1921 pod Górą Świętej Anny. Walki pod Górą Świętej Anny były największą bitwą III powstania śląskiego. Gwałtowne i silne uderzenie niemieckie opanowało samą Górę Św. Anny i jej okolice, ale nie przełamały całkowicie linii obronnych powstańców, co uniemożliwiło im zajęcie Górnośląskiego Okręgu Przemysłowego[1][2][3].
| III powstanie śląskie | |||
| |||
| Czas |
21–26 maja 1921 | ||
|---|---|---|---|
| Miejsce | |||
| Wynik |
nierozstrzygnięta | ||
| Strony konfliktu | |||
| |||
| Dowódcy | |||
| |||
| Siły | |||
| |||
Położenie na mapie województwa opolskiego  | |||
Położenie na mapie Polski  | |||
 50°27′18,360″N 18°09′36,000″E/50,455100 18,160000
| |||
Przebieg
edytujAtak na zajętą przez powstańców 4 maja górę przeprowadziły bataliony Freikorpsu „Oberland” z Bawarii od strony wzgórza Oleszyce leżącego na północ od Góry św. Anny. 21 maja, wczesnym popołudniem (później podawano godz. 12.40) zdobyto Górę św. Anny, wypierając z niej polskie oddziały powstańcze. Na wieży klasztoru franciszkańskiego zawieszono czarno-biało-czerwoną flagę z czasów Cesarstwa Niemieckiego, a nie czarno-czerwono-złotą flagę republiki, co miało symbolizować prawicowo-nacjonalistyczne poglądy żołnierzy skupionych wokół Ernsta Horadama. Następnie oddziały niemieckie przystąpiły do dalszego ataku na powstańczy 8 pułk piechoty (d-ca kpt. Franciszek Rataj) po opanowaniu Kamienia, Kamionka, Dąbrówki, Obrowca, Strzebniowa, Wygody, Zakrzowa i Oleszki. W związku z silnym naporem oddziałów niemieckich, ciężar walk obronnych od 8 pp Rataja, przejął powstańczy 1 pułk katowicki Walentego Fojkisa oraz bataliony strzelecko-toszeckie „Bogdana” (d-ca kpt. Teodor Kulik). 23 maja 1 Dywizja Wojsk Powstańczych przy wsparciu oddziałów szturmowych marynarzy por. Roberta Oszka, Watoły i Walerusa przeszła do kontrataku, w trakcie którego Krępna, Rozwadza, Żyrowa przechodziły z rąk do rąk. Jednakże na wielu odcinkach powstańcy śląscy nie byli w stanie utrzymać swoich pozycji obronnych[2][3][4].
Nigdy nie przypuszczałem, żeby nasz klasztor mógł stać się kiedykolwiek kwaterą takiej awanturniczej bandy. Chcieli wprawdzie i powstańcy w klasztorze ulokować swój sztab, ale na moją prośbę, żeby respektowali to święte miejsce i nie profanowali go zakwaterowaniem żołnierzy, okazali tyle wyrozumienia, że od swych zamiarów odstąpili, gdyż kwater było pod dostatkiem we wsi. Zupełnie inaczej było z Niemcami. Ci nie prosili o kwatery w klasztorze, tylko kategorycznie ich żądali (...) Zobaczyłem Rajski Plac wypełniony regularnym wojskiem niemieckim. W jednolitych mundurach, hełmach, jednakowo uzbrojonych w karabiny zwykłe i maszynowe, w maski gazowe i ręczne granaty. Stali jak mur - rząd za rzędem, w odpowiednich odstępach. Podkreślam, że było to regularne wojsko - przynajmniej od 2500 do 3000 chłopa. Zatem regularne wojsko walczyło po stronie niemieckiej i spowodowało przełamanie polskiego frontu pod Gogolinem, a więc nie formacje Selbstschutzu, ani Bawarczyków, tylko regularne wojsko. Zawsze się dziwiłem, że Polacy tej okoliczności lepiej na swoją korzyść nie wykorzystali[5].
Następna linia obronna powstała na wysokości Wielmierzowic, Krasowej, Zalesia Śląskiego i Popic i główne walki miały miejsce na zachodnich i północno-zachodnich przedpolach Masywu Chełmskiego. W trakcie walk, według meldunku gen. Hoefera, niektóre z niemieckich batalionów zachowały jedynie od 10 do 15% swoich pierwotnych stanów osobowych. Po południu 21 maja powstańcy wyparli oddziały niemieckie z Kalinowa, Poznowic, Sprzęcic i ze stacji Kamień.
22 maja powstańcy śląscy odbili też Raszowę i Daniec, natomiast w rejonie Januszkowic 2 pułk zabrski kpt. Cymsa powstrzymywał próby sforsowania Odry.
Przed świtem 23 maja powstańcy zdobyli Kamień, Kamionek, Siedlce, Poznowice i Kalinowice, jednak ich natarcie zostało wkrótce powstrzymane na skutek ognia niemieckiej artylerii. Powstańcy odbili też Lichynię, Raszowę, Krasowę, Januszkowice i Wielmierzowice oraz Łąki Kozielskie. Następnie powstańcy skoncentrowali się na zdobyciu Leśnicy, o którą prowadzono ciężkie walki wręcz. Jednocześnie oddziały niemieckie zaatakowały i zajęły Dolną, Olszową i Klucz. Następnie oddziały z Bawarii natarły przy wykorzystaniu artylerii i kawalerii na powstańców pomiędzy Leśnicą i Lichynią. W Lichyni, Leśnicy, Kluczu, Zalesiu walczono o poszczególne budynki. Podobnie ciężkie walki miały miejsce w rejonie Januszkowic, Krasowej i Łąk Kozielskich.
Pod koniec dnia 23 maja, w związku z niepowodzeniem zwrotu zaczepnego w centrum frontu, powstańcy śląscy zajmowali pozycje na wysokości: Krośnicy, Izbicka, Otmic, stacji Kamień, Kalinowa, Księżego Lasu, Olszowy, Popic, Klucza, Zalesia Śląskiego, Łąk Kozielskich, Raszowej i Januszkowic. Aby uniemożliwić przysyłanie posiłków w rejon Góry Świętej Anny 23 maja Niemcy zaatakowali również na południu Górnego Śląska pod Olzą. W następnych dniach walki były mniej intensywne, a 25 maja dowództwo Selbstschutzu przedłożyło propozycję zawieszenia broni.
W dniu 26 maja Naczelna Komenda Wojsk Powstańczych wydała rozkaz zabraniający podejmowania akcji zaczepnych przeciw Niemcom w związku z podjęciem rokowań w sprawie rozejmu. W momencie wydania ww. rozkazu, linia frontu przebiegała od północy od Krośnicy, Izbicka, Otmic, Poznowic, Kalinowic, Dolnej, Czarnocina, Lichyni, Łąk Kozielskich, Krasowej i Wielmierzowic.
11 czerwca weszło w życie zawieszenie broni. Oddziały alianckie rozpoczęły zajmowanie linii demarkacyjnej[6].
Po podziale Górnego Śląska w 1921 r. Góra św. Anny pozostała w granicach Niemiec, ale dzięki powstańcom Rada Ambasadorów zdecydowała o pomyślniejszym dla Polski podziale Śląska[1][3].
Bitwa o Górę Świętej Anny zapisała się w pamięci historycznej obu stron konfliktu. W 1938 roku naziści wybudowali w znajdującym się tutaj nieczynnym kamieniołomie amfiteatr z mauzoleum, w którym złożono prochy 50 żołnierzy Freikorpsu[7]. W 1945 roku zostały one wysadzone w powietrze, a w ich miejscu powstały Pomnik Czynu Powstańczego i amfiteatr skalny zaprojektowane przez Xaverego Dunikowskiego – tym razem poświęcone czynowi powstańczemu i walce o polskość Śląska[3][8][9].
Walki powstańców zostały upamiętnione po 1990 r. na jednej z tablic pól bitewnych na Grobie Nieznanego Żołnierza w Warszawie napisem „GÓRA ŚWIĘTEJ ANNY 21 – 27 V 1921”
Zobacz też
edytujPrzypisy
edytuj- ↑ a b Początek bitwy o Górę Św. Anny. muzeumwp.pl. [dostęp 2025-04-23]. (pol.).
- ↑ a b 100. rocznica wybuchu III powstania śląskiego – Góra św. Anny, 2 maja 2021. ipn.gov.pl. [dostęp 2025-04-23]. (pol.).
- ↑ a b c d Walki o Górę Świętej Anny. Najcięższa bitwa III powstania śląskiego. polskieradio24.pl. [dostęp 2025-04-23]. (pol.).
- ↑ Ryszard Kaczmarek, Horadam Ernst w: Słownik Powstań Śląskich. Tom 3. III powstanie śląskie maj-lipiec 1921, Katowice: Wydawnictwo Naukowe FNCE, Biblioteka Śląska w Katowicach, 2021, s. 536, ISBN 978-83-67138-36-9.
- ↑ Franciszek Antoni Marek: Polscy Ślązacy Oskarżają. Częstochowa: Wydawnictwo Akademii im. Jana Długosza w Częstochowie, 2006, s. 31. ISBN 83-7098-974-8.
- ↑ III powstanie śląskie. Krwawiąca Góra. Walki o Górę św. Anny stały się symbolem dążeń Górnoślązaków do złączenia z Macierzą. dziennikzachodni.pl. [dostęp 2025-04-23]. (pol.).
- ↑ Skalny amfiteatr na Górze św. Anny - pomnik megalomanii nazistów. To jeden z największych tego typu obiektów na świecie. www.bryla.pl. [dostęp 2025-04-23]. (pol.).
- ↑ amfiteatr na Górze św. Anny. zabytek.pl. [dostęp 2025-04-23]. (pol.).
- ↑ Kiedyś był tu kamieniołom, obecnie jest ogromny skalny amfiteatr. www.onet.pl. [dostęp 2025-04-23]. (pol.).
Bibliografia
edytuj- „Encyklopedia powstań śląskich”, Instytut Śląski w Opolu, Opole 1982, s. 149-151, hasło „Góra św. Anny”.