Bolesław Książek (ceramik)
Bolesław Książek (ur. 17 listopada 1911 w Romanowie, zm. 3 października 1994) – polski ceramik, autor projektów naczyń dekoracyjnych i użytkowych, rzeźb, płyt okładzinowych, autor i współautor wielu ceramicznych dekoracji architektonicznych.
| Data i miejsce urodzenia |
17 listopada 1911 |
|---|---|
| Data śmierci |
3 października 1994 |
| Zawód, zajęcie |
ceramik, autor i współautor ceramicznych dekoracji architektonicznych |
| Miejsce zamieszkania | |
| Narodowość |
polska |
| Stanowisko |
kierownik artystyczny Spółdzielni „Kamionka” |
| Rodzice |
Helena Kozłowska, Kazimierz Książek |
| Małżeństwo |
Maria Sierżęga |
| Dzieci |
Maria (ur. 1937), Elżbieta (ur. 1944), Małgorzata (ur. 1947) |
| Krewni i powinowaci |
bracia – Zygfryd (ur. 1914) i Edward (ur. 1924) |
| Odznaczenia | |
| |
Życiorys edytuj
Urodził się 17 listopada 1911 w Romanowie niedaleko Żytomierza na Wołyniu
Okres pobytu w Krakowie edytuj
W 1930 roku wraz z rodziną przeniósł się do Krakowa, zamieszkując przy ulicy Przemysłowej. Do 1937 roku razem z ojcem pracował w hucie szkła przy ulicy Lipowej, później, do 1941 roku był konduktorem i motorniczym w Krakowskiej Miejskiej Kolei Elektrycznej. W 1935 roku ożenił się z pochodzącą z Terliczki pod Rzeszowem Marią Sierżęgą. Ślub odbył się 24 lutego w kościele Świętego Józefa na krakowskim Podgórzu. Nowożeńcy zamieszkali razem z rodziną przy ul. Przemysłowej. Później przeprowadzili się do mieszkania w Łagiewnikach przy ul. Głównej 142 (obecnie Zakopiańska). W 1937 roku urodziła im się córka Maria[1].
W 1941 roku rozpoczął naukę na Wydziale Ceramiki krakowskiej Kunstgewerbeschule, zawodowej szkole rzemieślniczej założonej przez Niemców w miejsce Instytutu Szkół Plastycznych, pod kierunkiem profesora Tadeusza Szafrana[2]. Po zamknięciu szkoły w 1943 roku pracował w fabryce kafli „Zdun”[3]. W 1944 roku urodziła się Książkom druga córka, Elżbieta.
W latach 1945–1951 kierował pracownią ceramiczną Spółdzielni Artystów Plastyków w Krakowie[3][4] przy ul. Stromej (z roczną przerwą, w czasie której rodzina przeniosła się do Bolesławca, gdzie prof. Szafran uruchamiał przemysł ceramiczny). Po powrocie z Bolesławca zamieszkali w podkrakowskiej Rząsce. W 1947 roku urodziła się trzecia córka Książków, Małgorzata[5].
Plastycy zatrudniani w spółdzielni projektowali ceramikę użytkową i artystyczną zdobioną malaturami wykonywanymi rożkiem, inspirowaną sztuką ludową. Efekty ich pracy prezentowane były na wystawach, m.in. w 1949 roku na wystawie „Sztuki potrzeba każdemu” w Pałacu Sztuki w Krakowie[6].
Czas pobytu w Łysej Górze edytuj
W 1951 roku przeprowadził się do Łysej Góry, gdzie z inicjatywy Franciszka Mleczki w 1947 roku powstała Spółdzielnia Pracy Rękodzieła Ludowego i Artystycznego „Kamionka” (działająca w strukturze Cepelii)[7]. Książek rozpoczął tam pracę jako kierownik techniczno-artystyczny[4]. Pozostał na tym stanowisku do 1970 roku[8]. Do 1955 roku był też nauczycielem w łysogórskiej Zasadniczej Szkole Rzemiosł Artystycznych[7], gdzie prowadził lekcje z technologii i rysunku oraz zajęcia warsztatowe.
Podstawę produkcji spółdzielni w początkach jej działalności stanowiły głównie wyroby tradycyjne – talerze ozdobne, flakony, miski, dzbanki, dekorowane rożkiem, inspirowane ludowymi wzorami. Od 1952 roku produkowano też pamiątki stanowiące kopie ceramiki archeologicznej, oraz ceramikę dekoracyjną i użytkową, figurki, mozaiki, płaskorzeźby ceramiczne. W 1952 roku spółdzielnia otrzymała zamówienie na ponad 13 000 płytek ceramicznych w rozmiarze 15x15 cm, a także 200 dużych płytek 40x40 cm do dekoracji lokali użytkowych na MDM-ie w Warszawie. Dekorowano je ptakami, zwierzętami, a duże – okrętami. Książek opracowywał projekty wyrobów[9]. Do 1953 roku wyroby „Kamionki” były sprzedawane głównie na jarmarkach[10]. Później dostępne były w sklepach Cepelii w całym kraju[11]. W 1955 roku Bolesław Książek jako technolog opracowywał nowe szkliwa dla spółdzielni i nowe techniki pracy (szkliwa kryjące, malowanie szkliwami, szkliwa zaciekowe, matowe)[8], sposób uzyskania konkretnych kolorów[11]. W 1960 roku razem z warszawskimi artystami Zygmuntem Madejskim i Krzysztofem Heniszem podjął próbę zastosowania łysogórskiej ceramiki w architekturze. Zaczęli oni projektować ceramiczne płyty okładzinowe, które po wystawie na dziedzińcu Pałacu Pod Blachą w Warszawie wzbudziły duże zainteresowanie. Architekci zaczęli wykorzystywać ceramiczne płyty do dekoracji elewacji budynków oraz wnętrz. Południowa Polska pełna jest takich realizacji z okresu PRL-u[11]. Książek był zarówno autorem, jak i współautorem tego typu kompozycji, współpracując z artystami plastykami, którzy wykonywali konkretne projekty. Jako technolog znał specyfikę pracy z ceramiką, dzięki jego wiedzy mogły powstawać wielkoformatowe ceramiczne obrazy[11][12].
Dom Książków edytuj
Początkowo Książkowie mieszkali w budynku „Kamionki”. W 1951 roku kupili 13 arów gruntu i w 1952 roku rozpoczęli budowę domu systemem gospodarczym, według własnego projektu, na wzgórzu przez łysogórzan zwanym „Krakowem”. Do niewykończonego domu sprowadzili się w 1953 roku. Na dachu domu Bolesław umieścił blaszanego kogucika zaprojektowanego przez siebie, który prawdopodobnie stał się pierwowzorem kogucika z logo Cepelii[13]. Elewacje pokryto jasnymi płytkami ceramicznymi o nieregularnych kształtach oraz dekoracyjnie pogrupowanymi otoczakami. Podmurówkę pokryto płytkami prostokątnymi w kolorze ceglastym. Jedną z bocznych ścian przy tarasie Książek ozdobił mozaiką. Również garaż udekorował ceramiczną płaskorzeźbą. Do domu prowadził „ceramiczny chodnik” składający się z białych, czarnych i ceglastych płytek ułożonych w zgeometryzowane wzory (nie zachował się). Obok dużych drewnianych drzwi znajdowała się ceramiczna płyta z wyrytym adresem: Łysa Góra 261. W piwnicy domu Bolesław Książek urządził pracownię ceramiczną. Również wnętrze domu miało wiele dekoracji ceramicznych: kominek, ściana pokryta mozaiką, ceramika w formie obrazów, figurki, talerze i wiele innych[14].
Odejście z Kamionki edytuj
W 1971 roku Książek odszedł z „Kamionki” i założył własną pracownię. Z tego okresu pochodzą dekoracje architektoniczne na elewacjach domów prywatnych, głównie z okolic Tarnowa. Książek projektował i wykonywał także ceramikę do wnętrz, takie jak kominki, kompozycje na ścianach itp. W dalszym ciągu wykonywał ceramikę naczyniową i pamiątkarską. Główną formą wypowiedzi artysty były obrazy ceramiczne do zawieszenia na ścianie, oprawione w metalowe ramy oraz płaskorzeźby. Dużą popularnością cieszyły się motyle i kwiaty zamknięte w prostokątnej płycie. Prace wykonywane we własnej pracowni są sygnowane – wyciśnięty w rogu monogram „BK” w różnych wersjach[15].
Zmarł 3 października 1994 roku w wieku 83 lat, został pochowany na cmentarzu w Łysej Górze. Wdowa po nim Maria odeszła w 1998 roku[16].
Wystawy i odznaczenia edytuj
Jego prace były wystawiane na wystawach indywidualnych i grupowych w kraju i za granicą. Znajdują się w Muzeach Narodowych w Krakowie, Gdańsku, Wrocławiu i Warszawie, w galeriach i zbiorach prywatnych[8]. Za swoją działalność w dziedzinie kultury wielokrotnie otrzymywał dyplomy i odznaczenia, a w 1979 roku odznaczony został Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski[17].
Projekty i realizacje Bolesława Książka z czasów pracy w „Kamionce”, a także własnej działalności można oglądać na stronie dokumentującej dzieła artysty utworzonej przez wnuka Bolesława Książka – Marcina Sachę[8]. W roku 2020 w Wydawnictwie Marginesy dr Bożena Kostuch z Muzeum Narodowego w Krakowie opublikowała biografię artysty pod tytułem „Czarodziej z Łysej Góry. Opowieść o Bolesławie Książku”[18][19].
-
Kraków, Teatr „Bagatela” im. Tadeusza Boya-Żeleńskiego, mozaika 1967 proj. Witold Skulicz, współpraca Bolesław Książek -
Kogucik na dachu domu państwa Książków, był pierwowzorem logo Cepelii -
Nagrobek Bolesława i Marii Książków
Przypisy edytuj
- ↑ Kostuch 2020 ↓, s. 51-57.
- ↑ Kostuch 2020 ↓, s. 61-63.
- ↑ a b Bożena Kostuch: Kolor i blask. Kraków : Muzeum Narodowe w Krakowie, 2015
- ↑ a b Paweł Banaś: Współczesne polskie szkło i ceramika. Warszawa: Wydawnictwa Arkady, 1990.
- ↑ Kostuch 2020 ↓, s. 68.
- ↑ Kostuch 2020 ↓, s. 71.
- ↑ a b Bożena Kostuch: Łysa Góra – spacer ceramicznym szlakiem czarownic i czarodziejów. Małopolska to go – Małopolski Instytut Kultury, 2021-01-01. [dostęp 2021-11-25]. [zarchiwizowane z tego adresu (2021-11-10)]. (pol.).
- ↑ a b c d Bolesław Książek. [dostęp 2021-10-30].
- ↑ Kostuch 2020 ↓, s. 103-106.
- ↑ Kostuch 2020 ↓, s. 173.
- ↑ a b c d Paulina Wrocławska: Ceramika wszędzie. Rozmowa z Barbarą Bułdys. Dwutygodnik, 2017-08-01. [dostęp 2021-10-30]. [zarchiwizowane z tego adresu (2021-11-05)]. (pol.).
- ↑ Agnieszka Niedzielak-Kowalska: „Kochał ceramikę, był jej prawdziwym mistrzem” – o Bolesławie Książku i spółdzielni Kamionka rozmawiamy z Bożeną Kostuch. Elle Deco, 2021-01-27. [dostęp 2021-10-30]. [zarchiwizowane z tego adresu (2021-03-08)]. (pol.).
- ↑ Kostuch 2020 ↓, s. 198.
- ↑ Kostuch 2020 ↓, s. 110-114.
- ↑ Kostuch 2020 ↓, s. 334-341.
- ↑ Kostuch 2020 ↓, s. 379.
- ↑ Kostuch 2020 ↓, s. 376.
- ↑ Anna Grużewska: Najważniejszy polski ceramik – Bolesław Książek. Rozmowa z autorką książki „Czarodziej z Łysej Góry”. Czas na Wnętrze (AVT-Korporacja). [dostęp 2021-11-25]. [zarchiwizowane z tego adresu (2021-11-25)]. (pol.).
- ↑ Martyna Matwiejuk: Czarodziej z Łysej Góry. Opowieść o Bolesławie Książku. Audycje Kulturalne – podcast Narodowego Centrum Kultury, 2021-01-01. [dostęp 2021-11-25]. [zarchiwizowane z tego adresu (2021-01-16)]. (pol.).
Bibliografia edytuj
- Bożena Kostuch: Czarodziej z Łysej Góry, opowieść o Bolesławie Książku. Warszawa: Wydawnictwo Marginesy, 2020. ISBN 978-83-66671-01-0.