Bolesław Orliński

polski lotnik wojskowy, sportowy i doświadczalny

Bolesław Orliński (ur. 13 kwietnia 1899 w Niwerce k. Kamieńca Podolskiego, zm. 28 lutego 1992 w Toronto) – polski pilot wojskowy, sportowy i doświadczalny, pułkownik Wojska Polskiego, kawaler Krzyża Srebrnego Orderu Wojennego Virtuti Militari. Walczył w wojnie polsko-bolszewickiej i jako pilot w II wojnie światowej. Sławę przyniósł mu daleki rajd na trasie Warszawa – Tokio – Warszawa, odbyty w 1926 roku.

Bolesław Orliński
Ilustracja
Bolesław Orliński (w filmie „Orlę” z 1927)
pułkownik pilot pułkownik pilot
Data i miejsce urodzenia

13 kwietnia 1899
Niwerka(inne języki), gubernia podolska, Imperium Rosyjskie

Data i miejsce śmierci

28 lutego 1992
Toronto, Ontario, Kanada

Przebieg służby
Lata służby

1917–1928; 1939–1945

Siły zbrojne

Armia Imperium Rosyjskiego
Armia URL
Wojsko Polskie
Polskie Siły Zbrojne

Formacja

I Korpus Polski
Polskie Lotnictwo Wojskowe
Royal Air Force

Jednostki

2 pułk lotniczy,
1 pułk lotniczy,
11 pułk myśliwski,
dywizjon 305

Główne wojny i bitwy

I wojna światowa,
wojna polsko-bolszewicka,
II wojna światowa

Odznaczenia
Polowa Odznaka Pilota
Krzyż Srebrny Orderu Virtuti Militari Krzyż Walecznych (1920–1941) Medal Lotniczy (czterokrotnie) Złoty Krzyż Zasługi Złoty Krzyż Zasługi Medal Pamiątkowy za Wojnę 1918–1921 Medal Dziesięciolecia Odzyskanej Niepodległości Oficer Orderu Korony Rumunii Kawaler Orderu Narodowego Legii Honorowej (Francja) Krzyż Wybitnej Służby Lotniczej (Wielka Brytania) Srebrne Promienie Orderu Wschodzącego Słońca (Japonia) Złoty Medal Cesarskiego Towarzystwa Lotniczego (Japonia)
Odznaka pamiątkowa I Korpusu Polskiego w Rosji
Bolesław Orliński (z prawej) i Jerzy Bajan przy prototypie samolotu PZL P.11.

Życiorys edytuj

Dzieciństwo i młodość edytuj

Urodził się w rodzinnym majątku w Niwerce pod Kamieńcem Podolskim na Podolu. Podczas I wojny światowej wstąpił do armii rosyjskiej i ukończył kurs podoficerski. Walczył z Niemcami, brał udział m.in. w ofensywie na Wilno w grudniu 1917. W 1918 wstąpił do formowanego w Rosji I Korpusu Polskiego gen. Dowbor-Muśnickiego. Po rozbrojeniu Korpusu przez Niemców w maju 1918 i jego demobilizacji, przedostał się na Ukrainę. Służył krótko w armii ukraińskiej (URL).

Dwudziestolecie międzywojenne edytuj

 
Bolesław Orliński
 
Samolot Orlińskiego i Kubiaka po powrocie z lotu Warszawa-Tokio-Warszawa na lotnisku mokotowskim w Warszawie

Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości wstąpił jako ochotnik do nowo tworzonego Wojska Polskiego. Od 10 stycznia 1919 roku walczył w kawalerii – 19 Pułku Ułanów Wołyńskich podczas wojny polsko-bolszewickiej[1]. Uzyskał następnie przeniesienie do lotnictwa, jako mechanik w 162 Eskadrze SPADów[1]. W 1920, podczas ofensywy Armii Czerwonej, zachorował na tyfus, lecz zdołał wyzdrowieć. 13 września 1920 roku został przyjęty do Niższej Szkoły Pilotów w Bydgoszczy, którą ukończył, po czym wyższą szkołę pilotażu[1]. W 1923 stał się instruktorem w Wyższej Szkole Pilotów w Grudziądzu. W okresie 12 października 1922 – czerwiec 1923 służył w 11 pułku myśliwskim w Lidzie pod wodzą Jerzego Kossowskiego. Szczególnie interesował się akrobacją lotniczą, będąc mistrzem w jej wykonywaniu – wykonał w jednym locie 242 pętle jedna po drugiej na samolocie Morane-Saulnier MS.30[1]. Z dniem 31 lipca 1924 został przeniesiony w stan nieczynny na przeciąg 12 miesięcy[2]. Z dniem 31 lipca 1925 został mu przedłużony stan nieczynny bez poborów o kolejnych 12 miesięcy[3].

W dniach od 27 sierpnia do 25 września 1926, na samolocie Bréguet 19 A2, Orliński wraz z mechanikiem Leonardem Kubiakiem dokonali kilkuetapowego przelotu z Warszawy do Tokio, na trasie długości 10 300 km oraz z powrotem, pomimo uszkodzenia śmigła i dolnego płata w trasie (ostatnie 6680 km trasy pokonali samolotem z częściowo obciętym lewym dolnym skrzydłem), oraz bardzo zużytym (w wyniku utraty oleju) silnikiem. W Japonii polscy lotnicy spotkali się z entuzjastycznym przyjęciem. Za przelot Orliński otrzymał japoński cesarski Order Wschodzącego Słońca VI klasy oraz Złoty Medal Cesarskiego Towarzystwa Lotniczego, a po powrocie został awansowany na kapitana. Za swój przelot otrzymał on także od miasta Warszawa działkę przy ul. Racławickiej 94 przy forcie Mokotów, gdzie wzniósł swój dom[4].

W 1927 roku wystąpił w niemym filmie fabularnym Orlę – zagrał Janka Kuklińskiego, lotnika wojskowego[5][6].

W 1928 wystąpił ze służby wojskowej, po czym został pilotem doświadczalnym w Państwowych Zakładach Lotniczych. Pod koniec 1928 wykonał jako pierwszy loty na nowym prototypie polskiego myśliwca PZL P.1 konstrukcji Zygmunta Puławskiego, przy czym – po uszkodzeniu skrzydła w locie – zamiast skakać ze spadochronem, zdołał bezpiecznie wylądować, ratując samolot. Oblatywał następnie jako pierwszy wszystkie kolejne myśliwce PZL: P.6, P.7, P.8, P.11, P.24 i P.50 Jastrząb (w 1939) oraz liczne samoloty cywilne, sportowe PZL.19, PZL.26 i pasażerskie PZL.4, PZL.44 Wicher, a także łącznikowy PZL Ł.2. 21 listopada 1929 wyszedł bez szwanku z wypadku lotniczego w Warszawie[7].

Oprócz lotów jako pilot-oblatywacz brał udział w licznych mityngach lotniczych i prezentacjach zagranicznych polskich samolotów, a także krajowych i zagranicznych zawodach lotniczych. W maju 1930, pilotując PZL Ł.2, zdobył pierwszą nagrodę w międzynarodowym mityngu lotniczym w Brnie. W lipcu 1930 na samolocie PZL.5 wziął udział w międzynarodowych zawodach samolotów turystycznych Challenge 1930, lecz odpadł 26 lipca na skutek awarii silnika. W grudniu 1930 prezentował myśliwiec PZL P.6 w locie na paryskim salonie lotniczym Le Bourget. W dniach 29 sierpnia – 7 września 1931 Orliński zwyciężył na PZL P.6 w amerykańskich zawodach lotniczych National Air Races w Cleveland, pokonując znanych pilotów światowych, w tym Ernsta Udeta. Uznanie wzbudziły zwłaszcza jego brawurowe akrobacje. W 1932 ponownie wziął udział w zawodach samolotów turystycznych Challenge 1932, tym razem na PZL.19, lecz 23 sierpnia musiał wycofać się z lotu okrężnego na skutek choroby. 28 czerwca 1934 ustanowił na PZL P.24 światowy rekord prędkości dla samolotów myśliwskich z silnikiem gwiazdowym – 414 km/h. W 1936 oblatywał prototyp LWS-4 zwanego Żubrem, w późniejszym okresie znanego jako LWS-6 Żubr.

Jako pilot doświadczalny Orliński uczestniczył w kilku wypadkach lotniczych: jesienią 1931 w okolicach Częstochowy musiał ratować się skokiem ze spadochronem z PZL P.6, któremu w locie urwał się silnik. W lipcu 1932, udając się prototypem myśliwca PZL P.8 na mityng lotniczy do Zurychu, skapotował koło Końskich z powodu awarii silnika, a następnie rozbił się na drugim prototypie, lądując w Innsbrucku. Podczas prób PZL P.7 1 września 1932 musiał ponownie ratować się skokiem ze spadochronem na skutek urwania lotek w locie nurkowym w wyniku flatteru, łamiąc nogę. Tuż przed wybuchem II wojny Orliński jako pierwszy z Polaków został przeszkolony na samolot myśliwski Supermarine Spitfire przeznaczony dla Polski. Maszynę o brytyjskim numerze seryjnym L1066 pierwszy raz prowadził 25 lipca 1939 roku.

II wojna światowa edytuj

Po wybuchu II wojny światowej Bolesław Orliński zgłosił się ochotniczo do wojska. 8 września 1939 został wysłany do Rumunii w celu odebrania 11 brytyjskich myśliwców dla Polski. Samoloty te jednak nie zostały tam dostarczone. W grudniu 1939 dotarł przez Rumunię, Jugosławię, Włochy i Francję do Wielkiej Brytanii, gdzie odtwarzano Polskie Siły Powietrzne.

 
Bolesław Orliński w Mosquito 305. Dywizjonu

Z uwagi na zaawansowany wiek nie mógł zgodnie ze swoją prośbą zostać przyjęty do lotnictwa myśliwskiego i służył w polskim szkolnictwie wojskowym jako instruktor. Został przeszkolony na samolocie Wellington, jednakże maszyna ta nie odpowiadała Orlińskiemu swymi cechami lotnymi. Na skutek swoich starań, w 1943 w stopniu majora został przydzielony do 305 Dywizjonu Bombowego. W końcu 1943 przeszedł przeszkolenie na samolocie myśliwsko-bombowym De Havilland Mosquito. Wykonał na nim loty bojowe, zajmował się też szkoleniem pilotów (m.in. w awaryjnym lądowaniu na jednym silniku). Od 1 sierpnia 1944 do 31 stycznia 1945, w brytyjskim stopniu Wing commandera był dowódcą tego dywizjonu, którego zadania wówczas polegały na samotnych nocnych misjach bombowych nad terenem wroga na samolotach Mosquito. Łącznie Orliński wykonał 49 lotów bojowych o czasie 246 godzin 50 minut. 1 lutego 1945 został skierowany na odpoczynek od latania bojowego.

Lata powojenne edytuj

Po wojnie pozostał na emigracji. Najpierw służył jako oficer łącznikowy w brytyjskim lotnictwie szkolnym. Po demobilizacji został skierowany do rezerwy 22 października 1948 roku, po czym wyemigrował z żoną do Unii Południowej Afryki, gdzie pracował jako kierowca[8]. We wrześniu 1953 roku przenieśli się do Toronto w Kanadzie, gdzie Orliński podjął pracę w dziale zaopatrzenia wytwórni lotniczej de Havilland Canada[9]. Podczas swojej kariery lotniczej latał na 106 typach samolotów, w tym do wojny na 92[10], spędzając w powietrzu siedem tysięcy godzin. Ostatni raz latał w 1965 roku, a w 1967 roku przeszedł na emeryturę[9]. Później jeszcze pracował w ochronie lotniska cywilnego w Toronto oraz jako woźny sądowy do 1980 roku[9].

2 października 1987 roku zmarła jego żona, po czym Orliński pozostał sam i podupadł na zdrowiu[9]. Od 1988 roku mieszkał w domu spokojnej starości Wawel Villa w Mississauga, poruszał się na wózku inwalidzkim na skutek starej kontuzji nogi[9]. 27 lutego 1992 roku doznał złamania żebra i przebicia płuca, upadając na wózek, po czym zmarł 28 lutego w szpitalu w Toronto[9]. Trumnę z prochami Bolesława Orlińskiego sprowadzono do Polski w sierpniu 1992 roku i uroczyście pochowano w rodzinnym grobie na wrocławskim cmentarzu Świętej Rodziny, w obecności licznych lotników[11].

Ordery i odznaczenia edytuj

W 1990 roku Klub Pilotów Doświadczalnych w Warszawie odznaczył Bolesława Orlińskiego Złotą Odznaką Pilota Doświadczalnego nr 1.

Upamiętnienie edytuj

Julian Przyboś poświęcił postaci pilota i przelotowi na trasie Warszawa–Tokio–Warszawa wiersz „Lot Orlińskiego”.

W latach 1994–1999 był patronem 11 pułku lotnictwa myśliwskiego we Wrocławiu.

We Wrocławiu jedną z ulic nazwano jego imieniem. Jest patronem Aeroklubu Wrocławskiego oraz szkoły podstawowej nr 118 we Wrocławiu[15]. W Krakowie, niedaleko pasa startowego nieczynnego lotniska w Czyżynach, powstała ulica imienia B. Orlińskiego. W Warszawie 30 maja 2019 jego imieniem nazwano ulicę na Bemowie, odchodzącą od ulicy Coopera[16].

24 lutego 2002 w kanadyjskiej Mississaudze otwarto Muzeum i Archiwum im. Bolesława Orlińskiego, w którym eksponowane są pamiątki po pilocie[17].

18 października 2018 roku w Warszawie przy ul. Racławickiej 94 gdzie wybudował dom i mieszkał płk. pil. Bolesław Orliński odsłonięto tablicę upamiętniającą[18].

Decyzją Nr 119/MON Ministra Obrony Narodowej z dnia 24 sierpnia 2020 płk pil. Bolesław Orliński został patronem Dowództwa 3 Skrzydła Lotnictwa Transportowego[19].

Przypisy edytuj

  1. a b c d Błasiak 2023 ↓, s. 47.
  2. Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 69 z 23 lipca 1924, s. 398.
  3. Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 70 z 4 lipca 1925 roku, s. 359.
  4. Daleki lot. W: Jerzy Kasprzycki, Marian Stępień: Warszawskie pożegnania. Warszawa: Wydawnictwo PTTK "Kraj", 1986, s. 33–35.
  5. Mariusz Niestrawski: Bolesław Orliński jako Janek, syn Kuklińskiego, lotnik wojskowy w jednej ze scen filmu.. Narodowe Archiwum Cyfrowe. [dostęp 2014-01-25].
  6. Orlę w bazie filmpolski.pl
  7. Wypadek lotniczy kapitana Orlińskiego. „Echo”, s. 1, 22 listopada 1929. 
  8. Błasiak 2023 ↓, s. 49.
  9. a b c d e f Błasiak 2023 ↓, s. 50.
  10. Błasiak 2023 ↓, s. 48, 50.
  11. Błasiak 2023 ↓, s. 50-.
  12. Łukomski G., Polak B., Suchcitz A., Kawalerowie Virtuti Militari 1792 - 1945, Koszalin 1997, s. 474.
  13. M.P. z 1926 r. nr 221, poz. 626 „w uznaniu wybitnych zasług na polu lotnictwa oraz znakomitej propagandy Polski zagranicą przez dokonanie bohaterskiego lotu Warszawa-Tokio-Warszawa”.
  14. a b Wybrane epizody w historii stosunków japońsko-polskich. Ambasada Japonii w Polsce
  15. Szkoła podstawowa 118. [dostęp 2011-11-06]. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-10-13)]. (pol.).
  16. Rada Miasta Stołecznego Warszawy, Uchwała nr XIII/318/2019 Rady miasta stołecznego Warszawy z dnia 30 maja 2019 r. w sprawie nadania nazwy obiektowi miejskiemu w Dzielnicy Bemowo m.st. Warszawy., Dziennik Urzędowy Województwa Mazowieckiego, Warszawa, dnia 14 czerwca 2019 r., poz. 7515. [online], 30 maja 2019.
  17. Muzeum im. Bolesława Orlińskiego w Kanadzie. cultureave.com, 22 marca 2018. [dostęp 2018-11-16]. (pol.).
  18. Tu mieszkał Bolesława Orliński. płatności.pl, 01 grudnia 2018.
  19. Decyzja Nr 119/MON z dnia 24 sierpnia 2020 r. w sprawie nadania imienia patrona Dowództwu 3. Skrzydła Lotnictwa Transportowego. dz.urz.mon.gov.pl, 25 sierpnia 2020. [dostęp 2020-08-31].

Bibliografia edytuj

  • Dziennik Personalny Ministerstwa Spraw Wojskowych. [dostęp 2020-03-31].
  • Janusz Kędzierski: Zapomniane rekordy, Wydawnictwo MON 1983.
  • Bolesław Orliński: Do Krainy Wschodzącego Słońca, Wydawnictwo MON 1989.
  • Stanisław Błasiak. Pamięci Bolesława Orlińskiego. „Skrzydlata Polska”. Nr 5(2523)/2023, s. 47-51, maj 2023. Warszawa: Agencja Lotnicza Altair. ISSN 0137-866X. 
  • Jerzy Jędrzejewski: Polscy piloci doświadczalni, Biblioteka Historyczna Instytutu Lotnictwa 2014.

Linki zewnętrzne edytuj