Brodnica (województwo wielkopolskie)
Brodnica – wieś w Polsce położona w województwie wielkopolskim, w powiecie śremskim, siedziba gminy Brodnica.
| wieś | |
 Kościół neogotycki z końca XIX w. | |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Powiat | |
| Gmina | |
| Liczba ludności (2022) |
756[2] |
| Strefa numeracyjna |
61 |
| Kod pocztowy |
63-112[3] |
| Tablice rejestracyjne |
PSE |
| SIMC |
0580718 |
Położenie na mapie gminy Brodnica  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa wielkopolskiego  | |
Położenie na mapie powiatu śremskiego  | |
 52°08′28″N 16°53′32″E/52,141111 16,892222[1]
| |
| Strona internetowa | |
Położenie
edytujWieś Brodnica położona 10 km na północny zachód od Śremu przy drodze powiatowej nr 2463 z Grabianowa do Mosiny oraz drogach powiatowych nr 4062 z Iłówca do Psarskie oraz nr 4065 do Chaław[4].
Historia
edytujMiejscowość pierwotnie była związana z Wielkopolską. Istnieje co najmniej od pierwszej połowy XIII wieku i ma średniowieczną metrykę. Po raz pierwszy odnotowane zostało w łacińskim dokumencie z 1230 pod nazwą "Brodenits", 1247 "Brodnicz", 1298 "Brodnicza", 1301 "Brodnica", 1395 "Brodziniczka, Brodnice, Brodnicze" [5].
Okolice miejscowości były zasiedlone jednak już wcześniej niż odnotowały to zachowane zapisy historyczne. Na terenie wsi archeolodzy odkryli skarb srebrny datowany na połowę X-XI wieku[5].
Wieś była początkowo własnością szlachecką należącą do lokalnej szlachty z rodu Brodnickich, którzy od jej nazwy przyjęli odmiejscowe nazwisko, a także do Błociszewskich. W 1435 miejscowość leżała w powiecie kościańskim województwa poznańskiego w Koronie Królestwa Polskiego. Od 1298 była siedzibą własnej parafii, a w 1510 należała do dekanatu Kościan[5]. Brodnica uzyskała lokację miejską przed 1418 rokiem, zdegradowana przed 1510 rokiem[6][5].
Pierwsze historyczne zapisy związane ze wsią pochodzą z dokumentów procesowych. W 1230 odnotowano świadka Czesława z Brodnicy, w 1247 Marcina, syna Czesława, a w 1366 Bogusława dziedzica brodnickiego. W 1301 Stampota, syn Czesława zwanego Brodnica, za zgodą swoich dzieci Mikołaja i Floriana oraz brata Świętomira sprzedał arcybiskupowi 1/3 dóbr Pątnów w powiecie konińskim, ponieważ arcybiskup wykupił go z niewoli w Koninie za 45 grzywien srebra[5].
W latach 1392-1410 właścicielem we wsi był Paszek z Brodnicy i z Krajkowa, który w latach 1392-1410 był chorążym kaliskim. W 1393 prowadząc spór sądowy za Świętomirem z Brodnicy miał okazać sądowi swoje dokumenty. W 1394 toczył spór z Wawrzyńcem Łódzkim z Będlewa o 60 grzywien. W latach 1394-1400 był w sporze z Piotrem Czepurskim o 50 grzywien. W 1397 toczył spór z Wawrzyńcem Łódzkim o długi żydowskie prawdopodobnie Świętomira z Brodnicy. W 1399 odnotowany został w kolejnym procesie z Dziersławem Taczanowskim o Klonowiec[5].
W 1393-1407 odnotowano Świętomira z Brodnicy. W 1397 był on w sporze sądowym z młodym Wyszotą o 24 grzywny. W 1398 toczył spór z Wawrzyńcem Będlewskim o porękę 79 grzywien w sprawie z Żydami. W 1407 został pozwany przez Mikołaja Będlewskiego syna Wawrzyńca o 79 grzywien. W 1395 wspomniano Grzymka z Brodnicy, który przegrał proces z Hanką z Sulewa (obecnie Sulejewo) o 20 grzywien. W latach 1401-1405 odnotowano w historycznych dokumentach Jana Brodnickiego, który od nazwy wsi przyjął odmiejscowe nazwisko[5].
W latach 1408-1419 wspomniany został Mikołaj Ptaszkowski z Brodnicy herbu Herb Ostoja. Od różnych majętności wymiennie nosił on różne nazwiska: od wsi Ptaszkowo zwany był Ptaszkowskim, od Brodnicy Brodnickim, a od Błociszewa zwany był Błociszewskim. Był kasztelanem santockim w latach 1401-1415, sędzią poznańskim w latach 1415-1419 oraz bratem Jana z Błociszewa. W 1408 miał zastaw na połowie Brodnicy, z którego miał nie ustępować, dopóki nie otrzyma 79 grzywien, do których zgłosił także pretensje Mikołaj Będlewski, ponieważ jego ojcu Wawrzyńcowi przysądzono niegdyś tę sumę od Świętomira Błociszewskiego z Brodnicy. Mikołaj Ptaszkowski w latach 1417-1418 posiadał też Krajkowo[5].
W 1435 Andrzej i Mikołaj Brodniccy, synowie Mikołaja, zapisali z zastrzeżeniem prawa wykupu, każdy po 5 grzywien czynszu od sumy 50 grzywien na swojej 1/3 miasta oraz wsi Brodnica. W 1446 zapisali zakonnicom, dominikankom ze św. Katarzyny w Poznaniu 10 grzywien czynszu z prawem wykupu za 100 grzywien na mieście Brodnica oraz wsi Brodnica. Dokonali także podziału dóbr: Andrzej otrzymał od brata część Brodnicy wykupionej od Przedpełka Mościca, tzn. 1/2 dworu, ogród, łąkę, czyli trawnik, oraz łąkę leżącą pomiędzy ogrodem, a brodem Obrytka (org "Obrithka"), a Mikołaj otrzymał łąkę wymierzoną z łąki zwanej "Obrytka" oraz nabyte od Mościca prawa do wsi Kadzewo i Marszewo[5].
Źródła historyczne odnotowały również zwykłych mieszkańców wsi. W 1395 karczmarza Janusza z Brodnicy, który prowadził spór o karczmę w Manieczkach. W 1418 wspomniano świadków z Brodnicy Andrzeja Rutha, Marda, Woytha oraz Wawrzycha. W 1432 Maćka Przybyszewica karczmarza. W 1531 Warwasa z Brodnicy uprawiającego wioseczkę (łac. "villula") o nazwie "Polne" należącą do kapituły katedry poznańskiej, leżącą koło Górki pod Brodnicą, który w zamian za prawo do uprawy płacił kapitule jeden wiardunek czynszu[5].
W latach 1426–1581 miejscowość była znana jako miasto. W 1445 potomkowie Czesława, Andrzej i Mikołaj, dokonali podziału majątku. W czasie wojny trzynastoletniej Brodnica wystawiła w 1458 roku jednego pieszego na odsiecz oblężonej polskiej załogi Zamku w Malborku[7]. W 1562 całość Brodnicy znalazła się w rękach Łodziów, którzy używali nazwiska Brodniccy. Częsta zmiana właścicieli majątków następowała od XVII do XIX wieku.
Miejscowość odnotowały również historyczne rejestry podatkowe. W 1507 wieś płaciła podatki od ról. Z tego roku pochodzi też wzmianka w rejestrze szosu. W 1530 miał miejsce pobór od 10 łanów, od dwóch młynów korzecznych oraz od dwóch wiatraków. W 1535 w Brodnicy stał jeden młyn zbożowy oraz jeden wiatrak oba opustoszałe. W 1562 dziedzicami w Brodnicy byli Feliks Brodnicki oraz jego bratankowie Jan i Maciej synowie Marcina. W 1563 Feliks Brodnicki zapłacił pobór od 5 łanów, a w tym od dwóch łanów po pożarze, a także od jednego rzemieślnika. Jan Brodnicki natomiast zapłacił od 6 łanów, dwóch kotłów do palenia gorzałki oraz od 5 rzemieślników. W 1566 Feliks Brodnicki zapłacił pobór od 4,5 łana w tym dwóch łanów po pożarze, oraz od 4 zagrodników, a Maciej Brodnicki zapłacił od 4 łanów, 3 kotłów do palenia gorzałki oraz od trzech rzemieślników. W 1581 Katarzyna Rydzyńska wdowa po Feliksie Brodnickim zapłaciła pobór od 7 łanów, 4 zagrodników, dwóch komorników, trzech rzemieślników, jednego kolonisty, dwóch kotłów gorzałki oraz jej wyszynku, a takze od 4 beczek śledzi, trzech beczek soli, jednego rzeźnika, młyna walnego oraz wiatraka. Natomiast Maciej Brodnicki zapłacił pobór podatkowy od 5 łanów, 4 zagrodników, trzech komorników, jednego młyna walnego oraz wiatraka[5].
W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa poznańskiego.
Wskutek II rozbioru Polski w 1793, miejscowość przeszła pod władanie Prus i jak cała Wielkopolska znalazła się w zaborze pruskim. W XIX wieku właścicielami byli Chłapowscy, w roku 1939 Mańkowscy. Podczas okupacji niemieckiej administracja nazistowska wprowadziła dla miejscowości kolejne sztuczne nazwy okupacyjne Hochkirch (1939–1943) i Brodenkirch (1943-1945). Obecnie wieś pełni funkcje usługowe dla rolników, działają niewielkie zakłady rzemieślnicze i usługowe. Od 1994 Brodnica ma swój herb[8][9].
Zabytki
edytujZabytkami chronionymi prawnie są[10][8]:
- Kościół Świętej Katarzyny Aleksandryjskiej – zbudowany w stylu neogotyckim w latach 1867-1870 według projektu Stanisława Hebanowskiego, twórcy Teatru Polskiego w Poznaniu. Poświęcenia dokonano 25 listopada 1870. W 1890 dobudowano wieżę o wysokości 48 m i transept. W ołtarzu głównym jest tryptyk z obrazem Matki Boskiej Częstochowskiej z 1965, w płycinach znajdują się malowane postacie świętych, po zamknięciu tryptyk przedstawia Zwiastowanie Najświętszej Marii Panny. Do wyposażenia kościoła należą: późnobarokowe rzeźby i klasycystyczne tabernakulum. We wnętrzu są również epitafia Chłapowskich. Na zewnętrznej ścianie znajdują się tablice epitafijne dawnych właścicieli wsi Moraczewskich i Mańkowskich oraz kaplica grobowa Koźmianów i Wilczyńskich. Na bramie wejściowej widnieje tablica z 1989 poświęcona fundatorom kościoła.
- Eklektyczny dwór – z 1890, wzniesiony przez Wacława Mańkowskiego, w narożu budynku jest figura Matki Boskiej Jazłowieckiej. W pałacu znajdowały się przejściowo mieszkania, szkoła, ośrodek zdrowia, ośrodek praktyk studenckich oraz Urząd Gminy. Obecnie mieści się tutaj ekskluzywny hotel. Do dworu prowadzi aleja kasztanowców i lip.
- Park podworski – o powierzchni 5,56 ha, znajduje się w nim 25 kasztanowców zwyczajnych i 12 lip drobnolistnych, oraz pomnik Józefa Wybickiego z 1980, projektu Grzegorza Kowalskiego.
Pozostałymi zabytkami wsi są[8]:
- Pusty grób gen. Józefa Wybickiego – z 1880, którego prochy przeniesiono w 1923 roku do kościoła Św. Wojciecha w Poznaniu.
- Zespół folwarczny i kolonia czworaków z XIX/XX wieku - ozdobiona w narożach budynków figurami świętych.
We wsi jest Szkoła Podstawowa im. Hymnu Narodowego w dwóch budynkach, z początku XX wieku i z 1999. Przy placówce znajdują się tablice z pierwszą strofą hymnu. Do świątków przydrożnych należy m.in. figura Matki Boskiej Niepokalanie Poczętej z 1954[9].
Ludzie związani z Brodnicą
edytujPrzypisy
edytuj- ↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 10090
- ↑ NSP 2021: Ludność w miejscowościach statystycznych [online], Bank Danych Lokalnych GUS, 19 września 2022 [dostęp 2022-10-06].
- ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2022, s. 89 [zarchiwizowane 2022-10-26].
- ↑ Powiatowy Zarząd Dróg w Śremie: Wykaz dróg powiatowych. [dostęp 2009-07-06].
- ↑ a b c d e f g h i j k Chmielewski 1982 ↓, s. 107-110.
- ↑ Robert Krzysztofik, Lokacje miejskie na obszarze Polski. Dokumentacja geograficzno-historyczna, Katowice 2007, s. 22-23.
- ↑ Kodex dyplomatyczny Wielkiej Polski; Codex diplomaticus Majoris Poloniae zawierający bulle papieżów, nadania książąt, przywileje miast, klasztorów i wsi, wraz z innemi podobnéj treści dyplomatami, tyczącemi się historyi téj prowincyi od roku 1136 do roku 1597; zebrany z materyałow przez Kaźmierza Raczyńskiego byłego Generała W. Polskiego i Marszałka nadwornego koronnego przysposobionych; wydany przez Edwarda Raczyńskiego, Poznań 1840, s. 181.
- ↑ a b c Brodnica. W: Zbigniew Szmidt: Atrakcje turystyczne ziemi śremskiej. Śrem: Śremski Ośrodek Wspierania Małej Przedsiębiorczości, 2001, s. 21. ISBN 83-910942-7-8.
- ↑ a b Zbigniew Szmidt: Powiat Śremski, przewodnik turystyczny. Śrem: Unia Gospodarcza Regionu Śremskiego - ŚOWMP, 2010, s. 25-29.
- ↑ Rejestr zabytków nieruchomych – województwo wielkopolskie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 31 stycznia 2025 [dostęp 2015-09-21].
Bibliografia
edytuj- Stefan Chmielewski: Słownik historyczno-geograficzny województwa poznańskiego w średniowieczu, cz. I (A – H), hasło „Brodnica”. Wrocław: Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1982, s. 107-110. ISBN 83-04-00938-2.
Linki zewnętrzne
edytuj- Brodnica, [w:] Słownik historyczno-geograficzny ziem polskich w średniowieczu, Instytut Historii Polskiej Akademii Nauk, 2010–2014.
- Brodnica, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. I: Aa – Dereneczna, Warszawa 1880, s. 362.
- Pałac w Brodnicy