Brody (powiat żarski)

miasto w województwie lubuskim

Brody (niem. Pförten) – miasto w Polsce, położone w województwie lubuskim, w powiecie żarskim, w gminie Brody[5][4]. Przez centrum Brodów płynie rzeka Werdawa, a na uboczu miasta Kanał Brodzki. Przez miasto przebiega droga wojewódzka nr 289.

Brody
miasto w gminie miejsko-wiejskiej
Ilustracja
Pałac Brühla w Brodach
Herb
Herb
Państwo

 Polska

Województwo

 lubuskie

Powiat

żarski

Gmina

Brody

Prawa miejskie

1590–1945, od 2024

Burmistrz

Beata Kowalczuk

Powierzchnia

3,0679[1] km²

Populacja (2021)
• liczba ludności
• gęstość


892[2]
290,8 os./km²

Strefa numeracyjna

68

Kod pocztowy

68-343[3]

Tablice rejestracyjne

FZA

Położenie na mapie gminy Brody
Mapa konturowa gminy Brody, w centrum znajduje się punkt z opisem „Brody”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, blisko lewej krawiędzi znajduje się punkt z opisem „Brody”
Położenie na mapie województwa lubuskiego
Mapa konturowa województwa lubuskiego, na dole po lewej znajduje się punkt z opisem „Brody”
Położenie na mapie powiatu żarskiego
Mapa konturowa powiatu żarskiego, u góry po lewej znajduje się punkt z opisem „Brody”
Ziemia51°47′25″N 14°46′26″E/51,790278 14,773889
TERC (TERYT)

0811034[4]

SIMC

0908030[4]

Urząd miejski
Rynek 2
68-343 Brody
Strona internetowa

Brody leżą na historycznych Dolnych Łużycach[6]. Brody uzyskały lokację miejską około 1590 roku[7]. Nie uznane za miasto 1 lipca 1945, po przejściu pod administrację polską[8]. W latach 1945–1954 siedziba wiejskiej gminy Brody, 1954–1972 gromady Brody[9], a od 1973 reaktywowanej gminy Brody[10]. W latach 1975–1998 należały administracyjnie do województwa zielonogórskiego. 1 stycznia 2024 odzyskały status miasta[1].

Historia

edytuj

W średniowieczu w okresie rozbicia dzielnicowego sięgały tu granice Polski. Pierwsze wzmianki historyczne pochodzą z 1398. Przed 1590 Brody otrzymały lokację miejską. W 1635 na mocy pokoju praskiego utracone przez Królestwo Czech na rzecz Saksonii, znajdując się w efekcie w latach 1697–1763 pod panowaniem królów Polski Augusta II i Augusta III. Do 1667 własność rodu Bibersteinów – ostatnim z rodu był Ferdynand II von Biberstein, po czym w II połowie XVII wieku miasto wraz z przylegającym majątkiem znalazły się w zainteresowaniu rodu Promnitzów, od 1668 własność Ulryka von Promnitza[11]. Najwspanialszy okres rozwoju Brody przeżywały w XVIII wieku, gdy właścicielem miasta został hrabia Henryk Brühl – minister Augusta III. Rozbudowano wówczas pałac, a w 1748 z okazji wizyty Augusta III wzniesiono Bramę Zasiecką[12]. Król wizytował miasto wielokrotnie[12], przez Brody przebiegała wówczas jedna z tras łączących Warszawę i Drezno[13]. Na mocy postanowień kongresu wiedeńskiego w 1815 przeszło do Królestwa Prus, z którymi od 1871 do 1945 było częścią Niemiec. Od 1945 roku w Polsce, utraciły prawa miejskie.

W 2022 roku odbyły się konsultacje dotyczące odzyskania praw miejskich przez Brody, gdyż w 2024 roku obchodzona będzie rocznica lokacji miasta. Mieszkańcy poparli pomysł, a wniosek do MSWiA uzyskał pozytywne rozpatrzenie, wobec czego 1 stycznia 2024 Brody ponownie uzyskały status miasta. Dodatkowo licząca 892 mieszkańców miejscowość stała się najmniejszym miastem w województwie, wypierając Szlichtyngową po 25 latach posiadania tego tytułu (od reformy administracyjnej z 1999 r.), a także jednym z najmniejszych miast w Polsce[14].

Zabytki

edytuj

Do wojewódzkiego rejestru zabytków wpisane są[15]:

  • kościół ewangelicki, obecnie rzymskokatolicki, parafialny pw. Wszystkich Świętych z XVII w., przebudowany w 1725 i w latach 1981–1983
  • cmentarz z XVII w.
  • zespół pałacowy z XVIII–XX w.:
  • zespół zabudowy mieszkalno-gospodarczej przy zespole pałacowym, z połowy XVIII wieku:
    • dwa budynki gospodarcze
    • oficyna „pałacyku Marianny”, szachulcowa
    • browar
    • brama miejska – Brama Zasiecka, przy wjeździe od strony miejscowości Zasieki
    • dom ubogich
    • zajazd
    • koszary pałacowe, dwa budynki
    • stodoła
  • dom, ul. Kilińskiego 5, murowano-szachulcowy, z XVIII/XIX w.
  • dom, ul. Przedmieście Mariańskie 1, z XVIII w.
  • domy, Rynek 5, 7, 8, 9, murowano-szachulcowe, z XVIII w.
  • domy, ul. Szkolna 7, 8, z połowy XVIII w.
  • domy, ul. Traugutta 10 (d. 8), 12 (d. 10), z połowy XVIII w.
  • domy, ul. Wolności 1a (d. 1), 4, d. 6, 6 (d. 8), d. 10 dom apteka, 11 (d. 19), 12 (d. 14), 16 (d. 18), 18 (d. 20), 21, z połowy XVIII w.
  • budynek Poczty Polskiej, ul. Wolności 6
  • dom, pl. Zamkowy 1 (d. Wolności 7), 5, murowano-szachulcowy, z połowy XVIII w.

inne zabytki:

  • dawna poczta

Ludzie związani z Brodami

edytuj
Z tym tematem związana jest kategoria: Ludzie urodzeni w Brodach (powiat żarski)‎.

Przypisy

edytuj
  1. a b Dz.U. 2023 poz. 1472.
  2. NSP 2021: Ludność w miejscowościach statystycznych [online], Bank Danych Lokalnych GUS, 19 września 2022 [dostęp 2022-10-04].
  3. Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2022, s. 90 [zarchiwizowane 2022-10-26].
  4. a b c GUS. Rejestr TERYT
  5. Rozporządzenie Ministra Administracji i Cyfryzacji z dnia 13 grudnia 2012 r. w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2013 r. poz. 200)
  6. Tomasz Filar: Historia własności majątku oraz kształtowania się założenia parkowego w Brodach. brody.pl, 2016-11-07. [dostęp 2024-01-01]. [zarchiwizowane z tego adresu (2023-12-29)]. Cytat: Brody, położone na terenie historycznych Dolnych Łużyc, do 1635 r. wchodziły w skład Korony Czeskiej, następnie należały do Saksonii, od roku 1763 do Marchii Brandenburskiej, zaś od 1815 r. zostały włączone do państwa pruskiego. (pol.).
  7. Robert Krzysztofik, Lokacje miejskie na obszarze Polski. Dokumentacja geograficzno-historyczna, Katowice 2007, s. 22–23.
  8. Zmiany administracyjne miast i osiedli 1918-1963, Warszawa, 1964, s. 191-192, 208
  9. Uchwała Nr V/30/54 Wojewódzkiej Rady Narodowej w Zielonej Górze z dnia 5 października 1954 r. w sprawie podziału na nowe gromady powiatu żarskiego; w ramach Zarządzenia Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej w Zielonej Górze z dnia 4 grudnia 1954 r. w sprawie ogłoszenia uchwał Wojewódzkiej Rady Narodowej w Zielonej Górze z dnia 5 października 1954 r. dotyczących reformy podziału administracyjnego wsi (Dziennik Urzędowy Wojewódzkiej Rady Narodowej w Zielonej Górze z dnia 4 grudnia 1954 r., Nr. 10, Poz. 55)
  10. Uchwała Nr XIX/71/72 Wojewódzkiej Rady Narodowej w Zielonej Górze z dnia 5 grudnia 1972 w sprawie utworzenia gmin w województwie zielonogórskim (Dziennik Urzędowy Wojewódzkiej Rady Narodowej w Zielonej Górze z dnia 6 grudnia 1972, Nr 10, Poz. 98).
  11. Marcin Maciejewski, Spis lenników majątku ziemskiego Brody (Herrschaft Pförthen) z 10 sierpnia 1688 roku [w:] Studia Zachodnie t. 18 [online] [dostęp 2018-01-05] (ang.).
  12. a b Jedźmy do Brodów. Tu na pierwszy rzut oka niewiele się dzieje, ale pozory mylą | Gazeta Lubuska [online], gazetalubuska.pl [dostęp 2019-12-15] (pol.).
  13. » Informacja historycznaDresden-Warszawa [online], www.dresden-warszawa.eu [dostęp 2019-12-15] (pol.).
  14. Brody będą miastem [online], Regionalna24.pl, 27 lipca 2023 [dostęp 2023-08-07] (pol.).
  15. Rejestr zabytków nieruchomych woj. lubuskiego – stan na 31.12.2012 r.. Narodowy Instytut Dziedzictwa. s. 128. [dostęp 2013-03-10].