Bronisław Taraszkiewicz

białoruski językoznawca i działacz społeczny, polski polityk

Bronisław Taraszkiewicz (biał. Браніслаў Тарашкевіч/Branisłaŭ Taraškievič; ur. 8 stycznia?/20 stycznia 1892 w Maciuliszkach koło Ławaryszek, zm. 29 listopada 1938 w Mińsku)[1][2]białoruski polityk, poseł na Sejm Rzeczypospolitej, przewodniczący Białoruskiego Koła Poselskiego, przywódca Białoruskiej Włościańsko-Robotniczej Hromady, działacz społeczny, językoznawca, tłumacz, jeden z twórców ortografii języka białoruskiego.

Bronisław Taraszkiewicz
Браніслаў Тарашкевіч
Ilustracja
Data i miejsce urodzenia

20 stycznia 1892
Maciuliszki, gubernia wileńska, Imperium Rosyjskie

Data i miejsce śmierci

29 listopada 1938
Mińsk, BSRR, ZSRR

Poseł I kadencji Sejmu (II RP)
Okres

od 5 listopada 1922
do 27 listopada 1927

Przynależność polityczna

Białoruski Klub Poselski

Życiorys

edytuj

Urodził się na Wileńszczyźnie w rodzinie chłopskiej. W okresie gimnazjalnym, spędzonym w Wilnie należał do polskich organizacji narodowowyzwoleńczych. Określił się jako Białorusin w czasie studiów na Uniwersytecie Petersburskim, który ukończył w 1916 na wydziale historyczno-filologicznym. Pozostał na uniwersytecie przy katedrze języka rosyjskiego i literatury, pracował również jako nauczyciel greki i łaciny (do 1918).

 
Podręcznik gramatyki wydany w Wilnie 1929, cyrylica

W 1917 został jednym z liderów Białoruskiej Socjalistycznej Gromady, był jej przedstawicielem na I Zjeździe Białoruskich Organizacji i Partii, gdzie wszedł w skład ciała wykonawczego Zjazdu – Białoruskiego Komitetu Narodowego. W 1918 był wykładowcą języka białoruskiego i greckiego w Mińskim Instytucie Pedagogicznym. W tym samym roku wydał pierwszy podręcznik gramatyki języka białoruskiego dla szkół średnich. W 1921 został dyrektorem białoruskiego gimnazjum w Wilnie.

Wszedł razem z Wacławem Iwanowskim w skład Tymczasowej Komisji Rządzącej Litwy Środkowej, powstałej na Wileńszczyźnie po zamachu gen. L. Żeligowskiego, gdzie był dyrektorem do spraw szkół białoruskich (1920–1922). Był delegatem Białoruskiego Komitetu Politycznego na rozmowy z władzami polskimi, Naczelnikiem Państwa Józefem Piłsudskim i premierem Antonim Ponikowskim, gdzie przedstawił postulaty dotyczące oświaty białoruskiej.

W 1922 został wybrany posłem na Sejm Rzeczypospolitej. Został przewodniczącym Białoruskiego Klubu Poselskiego (do 1925). W pracy parlamentarnej w tym okresie optował za autonomią dla Białorusi, walczył z osadnictwem wojskowym, walczył o język białoruski jako urzędowy na ziemiach zamieszkanych przez Białorusinów. M.in. w tym celu prowadził rozmowy z kandydatem na premiera RP Stanisławem Thuguttem. W 1925 wstąpił do Komunistycznej Partii Zachodniej Białorusi, a w listopadzie tegoż roku brał udział w III Konferencji KPZB w Moskwie. W 1925 dokonał rozłamu w Białoruskim Klubie Poselskim tworząc wraz z Szymonem Rak-Michajłowskim Białoruską Włościańsko-Robotniczą Hromadę.

Nowo powstała partia szybko zdobyła wpływy w Białoruskim Komitecie Narodowym w Wilnie, organie koordynującym działalność białoruskich ugrupowań politycznych. W latach 1926–1927 Taraszkiewicz stał na czele komitetu, co wpłynęło na zmianę charakteru organizacji z narodowo-demokratycznego na lewicowy[3]. BWRH szybko rosła w siłę, przejmując kontrolę nad kolejnymi organizacjami białoruskimi. W styczniu 1927 władze polskie zdecydowały się na delegalizację „Hromady” i na uwięzienie jej przywódców, co nastąpiło 15 stycznia 1927. W 1928 Bronisława Taraszkiewicza za działalność komunistyczną skazano na 12 lat więzienia.

Zwolniony z więzienia w 1930, po wyjściu na wolność mieszkał w Gdańsku. 5 lutego 1931 został ponownie aresztowany przez władze polskie, gdy próbował przejechać przez terytorium Polski z Gdańska do Berlina, a w listopadzie 1932 skazany na 8 lat więzienia. W 1933 zgodził się na wyjazd do ZSRR i 3 września 1933 został wymieniony na Franciszka Alachnowicza. W ZSRR pracował jako przedstawiciel krajów bałtyckich w Międzynarodowym Instytucie Rolnym w Moskwie. Aresztowany 6 maja 1937 w czasie „wielkiej czystki”, został rozstrzelany 29 listopada 1938 w Mińsku[1][2]. Zrehabilitowany 26 stycznia 1957.

Opracowany przez niego system ortografii białoruskiej nazywany jest potocznie taraszkiewicą[4]. Przetłumaczył na język białoruski Pana Tadeusza Adama Mickiewicza oraz Iliadę Homera[4][5].

Był masonem, należał do lóż „Prawda” i „Tomasz Zan”[6].

Upamiętnienie

edytuj

Tablice pamiątkowe poświęcone Bronisławowi Taraszkiewiczowi znajdują się m.in. na ścianach domów, w których mieszkał: na ul. Taraszkiewicza w Mołodecznie[7] i na budynku byłego szpitala w Radoszkowicach[8].

5 marca 1969 jego imię zostało nadane Liceum Ogólnokształcącemu z BJN w Bielsku Podlaskim.

Zobacz też

edytuj

Przypisy

edytuj
  1. a b Taraszkiewicz Bronisław, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2014-06-22].
  2. a b Taraszkiewicz Bronisław. [w:] Encyklopedia Wiem [on-line]. [dostęp 2014-06-22]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-11-21)].
  3. Энцыклапедыя гісторыі Беларусі ў 6 тамах, Т. 1, А–Беліца, red. М. В. Біч i in., Мінск 1993, s. 449. ISBN 5-85700-074-2. ISBN 5-85700-073-4.
  4. a b Ihar Kapylou: Тарашкевічы. zviazda.by, 2014-01-14. [dostęp 2016-07-27]. (biał.).
  5. Календарыюм.. „Часопіс”, s. 31–33, 2013-11. Stowarzyszenie Dziennikarzy Białoruskich. ISSN 1230-1876. (biał.). 
  6. Ludwik Hass, Masoneria polska XX wieku. Losy, loże, ludzie, Wyd. 2, rozsz. i uzup., Kopia, Warszawa 1996, s. 498 (nota biograficzna z datą przynależności do lóż).
  7. Ronny Heidenreich: Centralnaja Biełaruś. Minskaja wobłasć. W: Miescy pamiaci achwiarau kamunizmu u Biełarusi. s. 206–207.
  8. Ronny Heidenreich: Centralnaja Biełaruś. Minskaja wobłasć. W: Miescy pamiaci achwiarau kamunizmu u Biełarusi. s. 208.

Bibliografia

edytuj

Linki zewnętrzne

edytuj