Brunatnica koziagłówka
Brunatnica koziagłówka[1][2], garbatka osinówka[3] (Pheosia tremula) – gatunek motyla z rodziny garbatkowatych. Zamieszkuje Eurazję, od Półwyspu Iberyjskiego po Rosyjski Daleki Wschód. Gąsienice żerują na topolach, wierzbach i brzozach. Osobniki dorosłe są aktywne nocą.
| Pheosia tremula | |||
| (Clerck, 1759) | |||
 Samiec | |||
| Systematyka | |||
| Domena | |||
|---|---|---|---|
| Królestwo | |||
| Typ | |||
| Gromada | |||
| Rząd | |||
| Podrząd | |||
| Rodzina | |||
| Podrodzina | |||
| Plemię | |||
| Rodzaj | |||
| Gatunek |
brunatnica koziagłówka | ||
| Synonimy | |||
| |||
Taksonomia edytuj
Gatunek ten opisany został po raz pierwszy w 1759 roku przez Carla Alexandra Clercka pod nazwą Bombyx tremula. W 1767 roku ten sam gatunek niezależnie opisał Karol Linneusz jako Phalaena dictaea. Oprócz podgatunku nominatywanego wyróżnia się podgatunek P. t. turcica, opisany w 1979 roku przez Josefa de Freinę[4].
Morfologia edytuj
.jpg)
Owad dorosły edytuj
Motyl o krępym ciele[5] i rozpiętości skrzydeł sięgającej od 50 do 60 mm[3]. Głowa jest zaopatrzona w nieowłosione oczy złożone, bardzo krótkie głaszczki i uwstecznioną ssawkę, natomiast pozbawiona jest przyoczek. Obustronnie grzebykowane czułki osiągają ⅓ długości przedniego skrzydła i wykazują dymorfizm płciowy, u samicy mając krótsze ząbki niż u samca. Szeroki i z wierzchu wypukły tułów zaopatrzony jest gęsto porośnięte włosowatymi łuskami tegule. Stosunkowo wąskie i wydłużone skrzydło pary przedniej osiąga od 23 do 28 mm długości. Krawędź zewnętrzną ma równomiernie łukowatą z ząbkowaniem, a krawędź tylną z pojedynczym, rzucającym się w oczy zębem. Barwa jego tła jest popielatobiała z żółtawym lub różowawym odcieniem. Na tle obecny jest wzór, szarobrązowy przy krawędzi zewnętrznej i czarny przy tylnej[5]. Obecna w tylnym kącie klinowata plama jest wąska, wydłużona i brudnobiała, co odróżnia brunatnicę koziągłówkę od pokrewnej brunatnicy grotówki[5][3]. W części wierzchołkowej skrzydła leżą dwie klinowate plamy barwy brunatnoczarnej. Między żyłkami brzegiem zewnętrznym biegnie czarna obwódka. Kolor strzępiny jest popielatoszary. Tylne skrzydło jest małe, trójkątne, białawe z pojedynczą brunatnoczarną plamą w kącie tylnym, podzieloną białym prążkiem. Długi, cylindryczny odwłok ma zaokrąglony wierzchołek[5].
Stadia rozwojowe edytuj
Jaja mają kształt półkulisty i osiągają między 0,55 a 0,8 mm wysokości oraz między 0,9 a 1,4 mm średnicy. Składane są luźno lub pojedynczo. Nie są przykrywane łuskami z odwłoka samicy. Ubarwienie mają początkowo białe, ale z czasem pojawia się na nich fioletowy odcień. Powierzchnia chorionu ma silnie rozwinięte, gęsto rozmieszczone i okrągłe aeropyle. Na powierzchni mikropylowej znajduje się rozetka z 2 lub 3 rzędami komórek. Gąsienica opuszcza jajo wygryzając owalny otwór w jego bocznej części[6].
Gąsienice przejawiają swym ubarwieniem dymorfizm sezonowy. Początkowo są one zielone z białymi paskami po bokach, ale w ostatnim stadium barwa gąsienic drugiego pokolenia zmienia się na szarą z brązowym i czerwonawym nakrapianiem, podczas gdy u pierwszego pokolenia pozostaje zielona również w stadium ostatnim[1][3].
Ekologia i występowanie edytuj
Owad ten zasiedla lasy łęgowe i mieszane, pobrzeża rzek i mniejszych cieków, parki, zarastające zręby[3] oraz nasadzenia przydrożne[5]. Gąsienice są foliofagami żerującymi na liściach topól (w tym osiki i topoli kanadyjskiej), a rzadziej wierzb i brzóz[3]. Owady dorosłe nie pobierają pokarmu i są aktywne nocą[5].
Brunatnica koziagłówka wydaje dwa pokolenia w ciągu roku. Motyle pierwszego pokolenia latają od końca kwietnia do czerwca. Pierwsze pokolenie gąsienic żeruje w czerwcu i lipcu. Drugie pokolenie motyli aktywne jest w lipcu i sierpniu. Gąsienice drugiego pokolenia żerują we wrześniu i październiku, po czym zakopują się w glebie i tam konstruują kokon, w którym się przepoczwarczają. Zimuje stadium poczwarki[1][3].
Gatunek palearktyczny[4]. W Europie znany jest z Portugalii, Hiszpanii, Andory, Irlandii, Wielkiej Brytanii, Francji, Belgii, Luksemburgu, Holandii, Niemiec, Szwajcarii, Liechtensteinu, Austrii, Włoch, Danii, Szwecji, Norwegii, Finlandii, Estonii, Łotwy, Litwy, Polski, Czech, Słowacji, Węgier, Białorusi, Ukrainy, Rumunii, Mołdawii, Bułgarii, Słowenii, Chorwacji, Bośni i Hercegowiny, Serbii, Czarnogóry, Albanii oraz europejskich części Rosji i Turcji[7]. Dalej na wschód sięga przez Zakaukazie i Syberię po Rosyjski Daleki Wschód[4]. W Polsce jest stosunkowo pospolity[1].
Przypisy edytuj
- ↑ a b c d J. Heintze: Motyle Polski (wyd. II). Warszawa: Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, 1990.
- ↑ Andrzej Kolk. Problemy ochrony lasu w obiektach leśnych prawnie chronionych. „Sylwan”. 130 (12), s. 41-48, 1986.
- ↑ a b c d e f g Krzysztof Jonko: Pheosia tremula (Clerck, 1759). [w:] Lepidoptera Mundi [on-line]. [dostęp 2020-12-24].
- ↑ a b c Markku Savela: Pheosia. [w:] Funet.fi [on-line]. [dostęp 2020-12-24].
- ↑ a b c d e f Edward Sołtys: Klucze do oznaczania owadów Polski cz. XXVII Motyle – Lepidoptera, zeszyt 47-50. Notodontidae, Thaumetopoeidae, Thyatriridae, Drepanidae. Warszawa: PWN, Polski Związek Entomologiczny, 1965.
- ↑ I.V. Dolinskaya. Key to the Species of Ukrainian Notodontid Moths (Lepidoptera, Notodontidae) on the Egg Characters. „Vestnik zoologii”. 50 (6), s. 517–532, 2016. DOI: 10.1515/vzoo-2016-0059.
- ↑ Pheosia tremula (Clerck, 1759). [w:] Fauna Europaea [on-line]. [dostęp 2020-12-24].