Wikipedia

Budynek Wrocławskich Zakładów Zielarskich Herbapol SA we Wrocławiu

zabytkowy budynek we Wrocławiu, Polska

Budynek Wrocławskich Zakładów Zielarskich Herbapol SA, dawniej Dom handlowy „Victoria” – zabytkowy budynek przy ul. św. Mikołaja 65/67 we Wrocławiu.

Budynek Wrocławskich Zakładów Zielarskich Herbapol SA
„Viktoriahaus”, „Geschäftshaus Harter”
Symbol zabytku nr rej. jako dom mieszkalno-handlowy A/2270/502/Wm z 10.01.1993[1][2]
Ilustracja
Budynek Wrocławskich Zakładów Zielarskich Herbapol SA
Państwo

 Polska

Miejscowość

Wrocław

Adres

ul. św. Mikołaja 65-68
ul. Rzeźnicza 26/27

Typ budynku

dom handlowy

Styl architektoniczny

secesja

Architekt

Georg Hartel

Kondygnacje

cztery

Rozpoczęcie budowy

1898

Ukończenie budowy

1900

Pierwszy właściciel

Georg Hartel

Obecny właściciel

Państwowe Zakłady Zielarskie Herbapol S.A.

brak współrzędnych
Multimedia w Wikimedia Commons

HistoriaEdytuj

 
Postać Victorii na narożniku dawnego domu handlowego
 
Jeden z trzech putt na elewacji budynku

W miejscu, gdzie obecnie stoi dawny dom handlowy Victoria, w średniowieczu znajdowały się szczytowe kamienice, od trzy- do pięciukondygnacyjnych. Do końca XIX wieku w ich częściach parterowych znajdowały się restauracje, piwiarnie oraz rzeźnia[3]. W 1898 roku posesje nr 65–67 zostały zakupione przez przedsiębiorcę budowlanego Georga Hartela, który jeszcze w tym samym roku zaprojektował czteroskrzydłowy dom handlowy z dziedzińcem[3]. Po rozpoczęciu prac zakupiono dodatkowo sąsiednią narożną posesję nr 68 oraz działkę przy ulicy Rzeźnicza 27. Zmieniono wówczas koncepcje projektu, poszerzając skrzydła północne i wschodnie[3]. Budowę zakończono w 1900 roku[3][a]. Na parterze budynku znajdowały się pomieszczenia usługowe: punkty sprzedaży detalicznej, punkty usługowe i gastronomiczne[3] oraz galeria sztuki[5]. Na wyższej kondygnacjach znajdowały się kantory i biura w skrzydle tylnym, w piwnicach i na poddaszu znajdowały się magazyny[3]. Na najwyższej kondygnacji projektant i właściciel domu handlowego zaprojektował dla siebie luksusowe mieszkanie[5][6]. W 1903 roku Hartel sprzedał budynek. W 1942 roku w budynku mieściła się fabryka papierosów firmy Aviatyk-Zigarettenfabrik G.m.b.H. (z tego powodu część witryn została zabudowana)[3][6].

Kino „Fata-Morgana”Edytuj

W 1906 roku[3] lub w listopadzie 1907 roku[7], w skrzydle północnym otworzono pierwsze we Wrocławiu stacjonarne kino dźwiękowo-wizualne o nazwie „Fata-Morgana”[3], prawdopodobnie pełniące jednocześnie funkcje piwiarni[8]. Sala kinowa powstała na skutek przebudowy parteru, z połączenia dwóch lokali sklepowych i pokoju mieszkalnego z kuchnią[9]. Pomieszczenie kinowe było połączone dwoma przejściami z sąsiadującym wyszynkiem. Było to wąskie kino sklepowe o powierzchni 90 m2 i mieszczące ok. 100 widzów. Pod koniec 1909 roku kino zostało przebudowane według projektu Richarda Güntzela. Jego powierzchnia została wówczas powiększona o mały kantor, dostosowując pomieszczenie do funkcji pokoju projekcyjnego oraz bufet. Kino miało wówczas 18 rzędów i mieściło 139 miejsc siedzących oraz 12 miejsc stojących przy kabinie projekcyjnej. Właścicielką kina, do marca 1913 roku, była Sara Kayser, która sprzedała je Ernstowi Wendriner. Kino wówczas otrzymało nazwę Zentral-Kino. We wrześniu tego samego roku kino nabył Herman Eichler, a kino przemianował na Nicolai-Lichtspiele; pod koniec roku kino zostało zamknięte[10].

Po 1945 rokuEdytuj

Po wojnie w murach budynku nadal produkowano wyroby tytoniowe, m.in. takie marki jak „Wrocławskie”, „Poznańskie”, „MDM”, „Grunwaldzkie” i „Wawele”. W 1956 roku budynek przeszedł w posiadanie Państwowych Zakładów Zielarskich Herbapol[3][6]. Na cele produkcyjne przebudowano wnętrza, a wejścia i witryny zamurowano zastępując je oknami z wysoko umieszczonymi parapetami. W 2000 roku budynek został odnowiony[11].

Opis architektonicznyEdytuj

Budynek jest czterokondygnacyjny, o żelbetonowej konstrukcji szkieletowej z wypełnieniem ceglanym i pokryty jest wysokim łamanym dachem[3][4]. Został zaplanowany na rzucie kwadratu o boku 40 m z wewnętrznym dziedzińcem o wymiarach 18,5 x 16,5 m[5]. We wschodnim i północnym skrzydle znajduje się szesnaście witryn oraz dwa szerokie przejazdy na dziedziniec, do których przylegają główne klatki schodowe ozdobione sztukaterią i obłożone marmurowymi okładzinami. Trzy klatki schodowe z windami zapewniały komunikację z wyższymi kondygnacjami[4]. Dwudrzwiowe bramy wjazdowe zostały ozdobione motywami roślinnymi i datą „1900”[3][5].

Elewacja swoim wystrojem nawiązuje do szkieletowej konstrukcji budynku. Dwie płaskie elewacje: północna i wschodnia, zostały podzielone wertykalnie, a rytm przęseł i filarów zaakcentowano sterczynami. Całość została pokryta piaskowcem, a filary polerowanym sjenitem[5]. Na ich złączeniu umieszczono wykusz zwieńczony niewielką wieżyczką zakończoną w pierwotnej wersji wysokim ostrosłupowym hełmem. Wykusz podparty jest filarem, na zwieńczeniu którego umieszczono rzeźbioną postać nagiej kobiety, będącą personifikacją Victorii w towarzystwie putta[3]. Na attyce, po obu stronach wykusza, znajdują się kute w piaskowcu napisy „G. Harter”[12].

W elewacji północnej, w części dachowej, znajdują się dwa trójkątne szczyty będące reliktem pierwotnego projektu przed rozbudową; w elewacji wschodniej taki sam trójkątny szczyt znajduje się w środkowej osi elewacji[3]. Na dwóch pierwszych kondygnacjach powierzchnie ścian zajmują głównie trzyczęściowe okna. Na trzeciej kondygnacji trójdzielne okna wykończone są łukami, nad którymi w układzie dwupasmowym przedstawiono dwa cykle alegorycznych przedstawień, wplecionych w ornament roślinny z elementami secesji[3]. Podobne secesyjne płaskorzeźby znajdują się na narożnym wykuszu i na szczytach. W każdym polu umieszczono tarcze herbowe, na których symbolicznie przedstawiono sztuki wyzwolone. W partii szczytowej, na wspornikowych postumentach, pod baldachimami umieszczono figury dziecięce z atrybutami o symbolice kupieckiej, m.in. chłopiec w uskrzydlonym hełmie Hermesa, z kaduceuszem i z trzymaną w dłoni sakiewką[5].

Elewacja od strony dziedzińca została pokryta glazurowaną cegłą[3].

UwagiEdytuj

  1. ↑ Krystyna Kirschke podaje datę wzniesienia budynku na rok 1898[4]

PrzypisyEdytuj

  1. ↑ GEZ 2019 ↓, poz. 4740.
  2. ↑ Rejestr zabytków nieruchomych – województwo dolnośląskie, Narodowy Instytut Dziedzictwa, 15 lutego 2023.
  3. ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p Harasimowicz 1998 ↓, s. 245.
  4. ↑ a b c Kirschke 1995 ↓, s. 362.
  5. ↑ a b c d e f Kirschke 2005 ↓, s. 140.
  6. ↑ a b c Harasimowicz 2006 ↓, s. 151.
  7. ↑ Dębski 2009 ↓, s. 104.
  8. ↑ Dębski 2008 ↓, s. 31.
  9. ↑ Dębski 2009 ↓, s. 105.
  10. ↑ Dębski 2008 ↓, s. 32.
  11. ↑ Eysymontt 2011 ↓, s. 251.
  12. ↑ Kirschke 2005 ↓, s. 141.

BibliografiaEdytuj

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Budynek_Wrocławskich_Zakładów_Zielarskich_Herbapol_SA_we_Wrocławiu&oldid=65208237”