Burczybas
Burczybas – ludowy instrument muzyczny z Kaszub; rodzaj bębna z grupy membranofonów pocieranych. Zazwyczaj ma formę drewnianej beczki, w której jedno z den zastąpione jest skórzaną membraną; pośrodku membrany zamocowany jest kosmyk włosia z końskiego ogona. Dawniej wykorzystywany do celów obrzędowych (np. do wypędzania złych mocy), podczas adwentu, noworocznego kolędowania, świąt Bożego Narodzenia, Nowego Roku oraz Trzech Króli; współcześnie stosowany jest przede wszystkim podczas występów estradowych, do akompaniamentu kapeli. Jest jednym z symboli muzycznej tożsamości regionalnej Kaszubów.
| |
| Klasyfikacja naukowa | |
| 232 | |
| Podobne instrumenty | |
Nazwa edytuj
Znany jest pod różnymi nazwami. Na Pomorzu i Kaszubach – burczybas, brumbas, bąk[1][2], buk[3], brantop[4], brumtop[5], bembas, bùrczibas, brzãczadło, brzãczëdło, brzãczk lub mrëczk, na Warmii – huk, na Podkarpaciu – masiura, w Niemczech – Brummtopf, na Ukrainie – бугай (bugaj), w Czechach – bulál, bukač, w Austrii – Büllhäfen, w Rumunii – buhaiň[6].
Budowa i zasada działania edytuj
Burczybas należy do membranofonów z rodziny bębnów pocieranych[6]. Jego korpus ma formę beczułki; wykonany jest z drewna[2], blachy lub gliny[6]. Czasami jest zdobiony i różnobarwnie malowany[7]. Na obwód jednego z den korpusy naciągnięta jest membrana ze skóry[2] cielęcej lub koziej[6]. Czasami funkcję membrany pełni denko z cienkiego drewna[3]. Do membrany przytwierdzony jest pęk końskiego włosia[6][8], gruby sznur lub łańcuch[9][10]. W krajach zachodnio- i południowoeuropejskich membrana sporządzana jest z krowiego lub świńskiego pęcherza, a zamiast końskiego włosia używa się drewnianego pręta[6].
W alternatywnej konstrukcji zamiast, lub razem z pękiem końskiego włosia stosuje się metalowy łańcuch ogniwowy przewleczony przez metalowe kółko zamocowane pośrodku denka[11].
Do obsługi instrumentu potrzeba co najmniej dwóch osób: jedna trzyma korpus, a druga przeciąga zaciśniętymi palcami obu dłoni na przemian po natartym kalafonią kosmyku[9][5]. Nieregularne wibracje ślizgających się po pęku włosia dłoni przenoszone są na membranę, która rezonuje emitując głuche, brzęczące dźwięki o nieokreślonej wysokości[2][8]. Do wnętrza burczybasu wrzuca się czasami drobne przedmioty (np. suche nasiona grochu) lub napełnia się go wodą, co wzbogaca brzmienie i wzmacnia siłę dźwięku[6]. Podczas gry, co jakiś czas włosie polewa się wodą, a dłonie zwilża[9].
Burczybas w zastosowaniach muzycznych pełni funkcję rytmiczną[7].
Historia edytuj
Bębny pocierane wyposażone w sznur lub pręt przechodzący przez otwór w środku membrany obecne były w różnych miejscach świata od czasów prehistorycznych. Służyły celom apotropeicznym[12][1].
W zachodniej Europie burczybas znany był co najmniej od późnego średniowiecza[4]. Używany był w celach obrzędowych głównie podczas adwentu, noworocznego kolędowania, świąt Bożego Narodzenia, Nowego Roku oraz Trzech Króli[9].
W XIX wieku znany był na terenie Prus Wschodnich i na Pomorzu Gdańskim[8]. W XX stuleciu używano go niekiedy w ludowej obrzędowości na Kaszubach, Kociewiu, ziemi chełmińskiej czy ziemi malborskiej[4].
Współcześnie ma zastosowanie w praktyce muzycznej związanej z folkloryzmem i popularyzacją kultury ludowej. Włączony jest w instrumentarium ludowych kapel regionalnych m.in. na Kaszubach, Warmii, Mazurach i Żywiecczyźnie[7]. Burczybas jest jednym z symboli muzycznej tożsamości regionalnej Kaszubów[13][14][11][10]. Wykonują go m.in. Augustyn Mielewczyk i jego syn Mieczysław Mielewczyk z Kartuz oraz Jerzy Walkusz z Hopowa[13].
Przypisy edytuj
- ↑ a b Oborny 2015 ↓, s. 61.
- ↑ a b c d Przegendza 2020 ↓, s. 186.
- ↑ a b Olędzki 1978 ↓, s. 18.
- ↑ a b c Przerembski 2021 ↓, s. 132.
- ↑ a b Lewińska 2001 ↓, s. 16.
- ↑ a b c d e f g Przerembski 2021 ↓, s. 131.
- ↑ a b c Przerembski 2021 ↓, s. 134.
- ↑ a b c Oborny 2015 ↓, s. 62.
- ↑ a b c d Przegendza 2020 ↓, s. 187.
- ↑ a b Burczybas [online], Muzeum Historyczno-Etnograficzne w Chojnicach [dostęp 2024-02-25] (pol.).
- ↑ a b Zbigniew J. Przerembski, bęben pocierany (burczybas), [w:] Polskie ludowe instrumenty muzyczne [online], NIMiT [dostęp 2024-02-25] (pol.).
- ↑ Sachs 2005 ↓, s. 31.
- ↑ a b Oborny 2015 ↓, s. 63.
- ↑ Maria Gangi, Zbigniew J. Przerembski, bęben pocierany (burczybas), [w:] Polskie ludowe instrumenty muzyczne [online], NIMiT [dostęp 2024-02-25] (pol.).
Bibliografia edytuj
- Teresa Lewińska: Polskie ludowe instrumenty muzyczne. Warszawa: Państwowe Muzeum Etnograficzne, 2001. ISBN 83-88654-25-X. OCLC 189423572.
- Aneta Oborny: Polskie instrumenty ludowe. Warszawa: Sport i Turystyka - Muza, 2015. ISBN 978-83-287-0216-5.
- Stanisław Olędzki: Polskie instrumenty ludowe. Zbigniew Kamykowski (ilustr.). Kraków: PWM, 1978. OCLC 830328207.
- Zbigniew Jerzy Przerembski. Antymuzyka i antyinstrumenty w tradycji kulturowej ziem polskich. „Muzyka”. 66 (2), s. 121–140, 2021. Warszawa: IS PAN. DOI: 10.36744/m.908. ISSN 0027-5344.
- Aleksandra Przegendza. Apotropaiczna funkcja ludowych instrumentów muzycznych – przykład wakatu z Beskidu Żywieckiego. „Academic Journal of Modern Philology”. 10, s. 183–192, 2020-12-31. Wrocław: Komisja Nauk Filologicznych Oddziału Polskiej Akademii Nauk we Wrocławiu. ISSN 2299-7164.
- Kurt Sachs: Historia instrumentów muzycznych. Stanisław Olędzki (tłum.). Warszawa: Oficyna Wydawnicza Volumen, 2005. ISBN 83-7233-036-0.
Linki zewnętrzne edytuj
- Burczybas w serwisie YouTube – Warsztaty „Jak powstaje burczybas”, 2017, NIMiT
- Burczybas łańcuchowy w serwisie YouTube – utwór ludowy z wykorzystaniem burczybasu łańcuchowego