Butan

Butan
Nazewnictwo
	Nomenklatura systematyczna (IUPAC)
	butan
	Inne nazwy i oznaczenia
	n-butan
	Ogólne informacje
Wzór sumaryczny	C4H10
Inne wzory	CH; 3−CH; 2−CH; 2−CH; 3 CH; 3(CH; 2); 2CH; 3
Masa molowa	58,12 g/mol
Wygląd	bezbarwny gaz, prawie bezwonny
	Identyfikacja
Numer CAS	106-97-8
PubChem	7843
SMILES
	CCCC
InChI
	InChI=1S/C4H10/c1-3-4-2/h3-4H2,1-2H3
	InChIKey
	IJDNQMDRQITEOD-UHFFFAOYSA-N
Właściwości
	Gęstość
	0,0027091 g/cm³ (0 °C, 1013 hPa); gaz; 0,6011 g/cm³ (w punkcie wrzenia); ciecz
	Rozpuszczalność w wodzie
	słabo rozpuszczalny: 61,2 mg/l
	w innych rozpuszczalnikach
	bardzo dobrze w etanolu, eterze i chloroformie
Temperatura topnienia	−138,29 °C
Temperatura wrzenia	−0,5 °C
Punkt potrójny	−138,3 °C; 0,7 Pa
Punkt krytyczny	152,0 °C; 3,796 MPa; 0,228 g/cm³
logP	2,89
Współczynnik załamania	1,3326 (589 nm, 20 °C)
Prężność pary	2,081 bar (20 °C); 2,8 bar (30 °C); 4,9 bar (50 °C)
Niebezpieczeństwa
	Karta charakterystyki: dane zewnętrzne firmy Sigma-Aldrich [dostęp 2015-10-07]
	Globalnie zharmonizowany system; klasyfikacji i oznakowania chemikaliów
	Na podstawie Rozporządzenia CLP, zał. VI
Zwroty H	H220, H280
Zwroty P	P210, P410+P403
	Europejskie oznakowanie substancji
	oznakowanie ma znaczenie wyłącznie historyczne
	Na podstawie Rozporządzenia CLP, zał. VI
	Skrajnie; łatwopalny; (F+)
Zwroty R	R12
Zwroty S	S2, S9, S16
	NFPA 704
Na podstawie; podanego źródła	4 1 0
Temperatura zapłonu	−60 °C
Temperatura samozapłonu	287 °C; 365 °C
Granice wybuchowości	1,4–9,4%; 1,8–8,4%
Numer RTECS	EJ4200000
Stężenie śmiertelne	LC50 658 g/m³ (szczur, 4 h)
	Jeżeli nie podano inaczej, dane dotyczą; stanu standardowego (25 °C, 1000 hPa)
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Hasło w Wikisłowniku

Butan, C
4H
10 – organiczny związek chemiczny z grupy węglowodorów nasyconych, czwarty homolog w szeregu homologicznym alkanów. Jego izomerem jest izobutan.

ZastosowanieEdytuj

gaz pędny
stosowany do wyrobu benzyny syntetycznej
jeden ze składników gazu samochodowego LPG
gaz do napełniania zapalniczek
czynnik chłodniczy stosowany w chłodziarkach (butan R-600, izobutan R-600a)

WłaściwościEdytuj

Butan jest nierozpuszczalny w wodzie, a rozpuszczalny w etanolu i eterze dietylowym. Występuje w ropie naftowej. Po spaleniu całkowitym kilograma tego węglowodoru powstaje ok. 1,5 kg wody i ok. 3 kg dwutlenku węgla:

2C
4H
10 + 13O
2 → 8CO
2 + 10 H
2O

Wpływ na organizm człowiekaEdytuj

Butan po inhalacji dostaje się do krwiobiegu i w ciągu kilku sekund wywołuje odurzenie, dlatego jest często stosowaną substancją odurzającą^[8]. W tym celu wykorzystywane jest najczęściej paliwo do zapalniczek. W takiej formie był np. najczęściej nadużywaną substancją lotną w Wielkiej Brytanii w latach 1971–2004 (>38%), a w 2004 r. był przyczyną 52% zgonów związanych z wdychaniem substancji lotnych^[9]. Wdychanie butanu może powodować euforię, senność, utratę przytomności, asfiksję, zaburzenia rytmu serca, wahania ciśnienia krwi i chwilową utratę pamięci, w przypadku nadużywania bezpośrednio z pojemnika pod wysokim ciśnieniem, a także może prowadzić do śmierci w wyniku uduszenia i migotania komór^[8].

Zobacz teżEdytuj

lista czynników chłodniczych

PrzypisyEdytuj

↑ ^a ^b ^c ^d Haynes 2014 ↓, s. 3-76.
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j ^k ^l ^m ⁿ ^o ^p ^q Butane, [w:] GESTIS-Stoffdatenbank [online], Institut für Arbeitsschutz der Deutschen Gesetzlichen Unfallversicherung, ZVG: 10030 [dostęp 2015-10-07] (niem. • ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d Butane, [w:] ChemIDplus [online], United States National Library of Medicine [dostęp 2015-10-07] (ang.).
↑ ^a ^b Butan (ang.) w wykazie klasyfikacji i oznakowania Europejskiej Agencji Chemikaliów. [dostęp 2015-10-07].
↑ ^a ^b Butane, międzynarodowa karta bezpieczeństwa chemicznego, Międzynarodowa Organizacja Pracy [dostęp 2015-10-07] (pol. • ang.).
↑ ^a ^b Butan (nr 494402) – karta charakterystyki produktu Sigma-Aldrich (Merck KGaA) na obszar Polski. [dostęp 2015-10-07]. (przeczytaj, jeśli nie wyświetla się prawidłowa wersja karty charakterystyki)
↑ ^a ^b Haynes 2014 ↓, s. 16-22.
↑ ^a ^b Neurotoxic Effects from Butane Gas, thcfarmer.com, 19 grudnia 2009 [dostęp 2023-01-26] (ang.).
↑ M.E.M.E. Field-Smith M.E.M.E. i inni, Trends in death Associated with Abuse of Volatile Substances 1971–2004. Report 19, St George's, University of London, Division of Community Health Sciences, lipiec 2006, ISBN 978-1-8981-8326-6 [zarchiwizowane 2007-03-27] (ang.).

BibliografiaEdytuj

CRC Handbook of Chemistry and Physics, William M.W.M. Haynes (red.), wyd. 95, Boca Raton: CRC Press, 2014, ISBN 978-1-4822-0867-2 (ang.).

[CITEREFHaynes2014'''3'''-76-1] Haynes 2014 ↓, s. 3-76.

[GESTIS-2] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j ^k ^l ^m ⁿ ^o ^p ^q Butane, [w:] GESTIS-Stoffdatenbank [online], Institut für Arbeitsschutz der Deutschen Gesetzlichen Unfallversicherung, ZVG: 10030 [dostęp 2015-10-07] (niem. • ang.).

[CID-3] Butane, [w:] ChemIDplus [online], United States National Library of Medicine [dostęp 2015-10-07] (ang.).

[CLI-4] Butan (ang.) w wykazie klasyfikacji i oznakowania Europejskiej Agencji Chemikaliów. [dostęp 2015-10-07].

[ICSC-5] Butane, międzynarodowa karta bezpieczeństwa chemicznego, Międzynarodowa Organizacja Pracy [dostęp 2015-10-07] (pol. • ang.).

[SA-6] Butan (nr 494402) – karta charakterystyki produktu Sigma-Aldrich (Merck KGaA) na obszar Polski. [dostęp 2015-10-07]. (przeczytaj, jeśli nie wyświetla się prawidłowa wersja karty charakterystyki)

[CITEREFHaynes2014'''16'''-22-7] Haynes 2014 ↓, s. 16-22.

[:0-8] Neurotoxic Effects from Butane Gas, thcfarmer.com, 19 grudnia 2009 [dostęp 2023-01-26] (ang.).

[9] M.E.M.E. Field-Smith M.E.M.E. i inni, Trends in death Associated with Abuse of Volatile Substances 1971–2004. Report 19, St George's, University of London, Division of Community Health Sciences, lipiec 2006, ISBN 978-1-8981-8326-6 [zarchiwizowane 2007-03-27] (ang.).

[1]

[2]

[3]

[4]

[6]

[5]

[7]

[8]

[9]