Bydgoskie Towarzystwo Naukowe
Bydgoskie Towarzystwo Naukowe (BTN) (ang. Bydgoszcz Scientific Society, łac. Societas Scientaris Bydgostiensis) – założona w 1959 roku organizacja służąca rozwojowi nauki i kultury w Bydgoszczy, integrująca miejscowe środowisko naukowe oraz służąca rozwojowi badań na rzecz miasta i regionu bydgoskiego.
Siedziba Bydgoskiego Towarzystwa Naukowego | |
Państwo | |
---|---|
Siedziba | |
Data założenia | |
Status | |
Zasięg | |
Prezes |
prof. dr hab. inż. Marek Bieliński |
Członkowie |
400 |
Nr KRS | |
Położenie na mapie Polski | |
Położenie na mapie województwa kujawsko-pomorskiego | |
Położenie na mapie Bydgoszczy | |
53°07′20″N 17°59′55″E/53,122222 17,998611 | |
Strona internetowa |
Charakterystyka
edytujBydgoskie Towarzystwo Naukowe jest dobrowolnym, niezarobkowym, samorządnym stowarzyszeniem osób uprawiających działalność naukową. Towarzystwo pobudza, rozwija i kultywuje życie naukowe w Bydgoszczy. Celem Towarzystwa jest praca naukowa we wszystkich dziedzinach, a w szczególności inicjowanie, popieranie i rozwijanie badań naukowych wiążących się z Bydgoszczą i regionem kujawsko-pomorskim[1].
BTN należy do towarzystw typu regionalnego: zrzesza ono w większości osoby związane z regionem bydgoskim poprzez zamieszkanie i pracę na tym obszarze oraz przez zainteresowania naukowe związane z geografią jego działalności. Od początku swego istnienia stanowi jedną z najważniejszych form aktywności lokalnej społeczności uczonych. Jest jednym z trzech – obok Towarzystwa Naukowego w Toruniu i Włocławskiego Towarzystwa Naukowego – regionalnych stowarzyszeń naukowych na terenie województwa kujawsko-pomorskiego.
Podstawowe zadania statutowe
edytuj- inicjowanie, popieranie i rozwijanie badań naukowych, w szczególności wiążących się w jakikolwiek sposób z Bydgoszczą i regionem kujawsko-pomorskim;
- pobudzanie i kultywowanie życia naukowego w Bydgoszczy;
- opracowywanie i upowszechnianie nowoczesnych metod naukowych;
- organizowanie odczytów, wykładów i konferencji, sesji, wystaw i pokazów popularyzujących naukę.
Towarzystwo opiera swoją działalność głównie na społecznej pracy członków i honorowym pełnieniu funkcji w jego władzach. Członkowie Towarzystwa dzielą się na członków czynnych, honorowych i wspierających.
Historia
edytujBTN wpisuje się w naukowe tradycje miasta Bydgoszczy sięgające czasów staropolskich. W tym okresie najważniejszym lokalnym środowiskiem przejawiającym ambicje umysłowe był bydgoski konwent bernardynów (1480–1829). Do czasów dzisiejszych zachowała się Biblioteka Bernardyna, zawierająca 1557 dzieł z XV–XVIII w., w tym 98 inkunabułów. Bernardyn Bartłomiej (1532), urodzony w Bydgoszczy i całe życie z tym miastem związany, był autorem pierwszego słownika łacińsko-polskiego, a burmistrz Wojciech Łochowski (1637) napisał „Kronikę Bydgoszczy”[2] na wzór „Kroniki Królestwa Polskiego” Jana Długosza.
Rozwój gospodarczy i demograficzny Bydgoszczy w drugiej połowie XIX w. spowodował napływ do miasta inteligencji zawodowej narodowości niemieckiej. Przedstawiciele tego środowiska uczestniczyli w popularyzacji osiągnięć naukowych wśród społeczeństwa m.in. poprzez zawiązywanie organizacji: Towarzystwa Przyrodniczego (1865), Towarzystwa Sztuki (1878), Towarzystwa Historycznego Obwodu Nadnoteckiego (1880) i innych. W 1902 r. różnorodne organizacje kulturalne i naukowe zostały zrzeszone w Niemieckim Towarzystwie Sztuki i Wiedzy, które istniało do 1945 r., tj. usunięcia Niemców z Bydgoszczy jako konsekwencji II wojny światowej. Polscy mieszkańcy Bydgoszczy nie brali w zasadzie udziału w działalności niemieckich stowarzyszeń, manifestując w ten sposób swój sprzeciw wobec polityki germanizacyjnej. Alternatywą dla wielu z nich była współpraca z Poznańskim Towarzystwem Przyjaciół Nauk[3].
Odpowiedni klimat i podłoże do utworzenia w Bydgoszczy towarzystwa naukowego przyniosły placówki naukowo-kulturalne (Biblioteka Miejska, Muzeum Miejskie, Archiwum Wojewódzkie) oraz stowarzyszenia, powstałe w okresie międzywojennym w polskiej już Bydgoszczy: Polskie Towarzystwo Historyczne (od 1933), Naukowe Towarzystwo Lekarskie (od 1923), Bydgoskie Towarzystwo Muzyczne (od 1922), Stowarzyszenie Techników Polskich (od 1923), Towarzystwo Nauczycieli Szkół Średnich i Wyższych (od 1921), Towarzystwo Czytelni Ludowych, Uniwersytet Powszechny (od 1924), Towarzystwo Pomocy Naukowej (od 1934). W 1933 r. rozpoczęto wydawanie „Przeglądu Bydgoskiego”, który miał charakter regionalnego czasopisma naukowo-literackiego, koncentrującego się na publikacji opracowań dotyczących historii miasta i regionu[3]. W 1934 r. powstała Rada Zrzeszeń Naukowych i Kulturalnych Ziemi Pomorskiej, która spełniała funkcję koordynacyjną dla różnorodnych zrzeszeń i towarzystw kulturalnych i naukowych oraz propagowała ideę utworzenia Uniwersytetu w Bydgoszczy.
Krótko po zakończeniu II wojny światowej, w 1945 r. członkowie przedwojennego Towarzystwa Przyjaciół Nauki i Sztuki im. Mikołaja Kopernika zgłosili ideę utworzenia Bydgoskiego Towarzystwa Naukowego. Inicjatywa ta nie doszła jednak wówczas do skutku w wyniku oporów ówczesnych czynników politycznych. Dopiero po przełomie październikowym 1956 r. stały się możliwe dalsze działania. 3 maja 1957 r. Sejmik Kultury miasta Bydgoszczy uchwalił apel o utworzenie Towarzystwa Przyjaciół Nauk w Bydgoszczy na wzór organizacji poznańskiej. 3 maja 1958 r. ukonstytuował się Komitet Organizacyjny Towarzystwa, a 11 stycznia 1959 r. odbyło się w Filharmonii Pomorskiej zebranie organizacyjne Bydgoskiego Towarzystwa Naukowego. Pierwsze statutowe walne zebranie BTN odbyło się 7 czerwca 1959 r. i tę datę przyjmuje się za początek jego działalności.
Zawiązanie BTN było dziełem miejscowych elit intelektualnych, działaczy kultury oraz społeczników w celu stworzenia w Bydgoszczy ośrodka naukowego. Dobrą podstawą ku temu był dokonujący się po II wojnie światowej rozwój kultury i oświaty (teatry, filharmonia, opera, środowisko muzyczne, plastyczne, szkoły średnie, Instytuty Rolnicze, pierwsze uczelnie wyższe itd.) Do działaczy, którzy przyczynili się do powstania BTN należeli m.in.: Marian Turwid, Andrzej Szwalbe, Tadeusz Esman, Henryk Dubowik, Józef Podgóreczny, Edward Szmańda, Jan Małecki, Eugeniusz Domański, Jan Chamot, Ernest Pischinger[3]. Finansowanie Towarzystwa zapewniały dotacje Polskiej Akademii Nauk, Miejskiej Rady Narodowej oraz składki członkowskie. Podczas prac organizacyjnych zwrócono się do Towarzystwa Naukowego w Toruniu, co uzasadniały potrzeby sąsiedzkie i wspólny teren działania. W obliczu zgrzytów na tej linii (w 1958 r. rektor UMK wydał list kwestionujący potrzebę utworzenia towarzystwa naukowego w Bydgoszczy) statut BTN oparto na wzorach podobnych organizacji z Poznania, Szczecina i Płocka[3]. Siedziba Towarzystwa znajdowała się początkowo w użyczonych pomieszczeniach Biblioteki Miejskiej, Wyższej Szkoły Inżynierskiej przy ul. Kordeckiego, a od 1969 r. w kamienicy przy ul. Długiej 4[3].
W latach 60. i 70. XX w. Towarzystwo odegrało istotną rolę w przygotowaniu kadr dla potrzeb nowo powstających i rozwijających się w Bydgoszczy uczelni wyższych. Przyczyniło się także do awansu naukowego sporej grupy młodych pracowników naukowych uczelni – przede wszystkim przez stwarzanie dogodnych warunków do publikowania wartościowych rozpraw, artykułów i monografii[4]. Specyfika rozwoju środowiska naukowego w Bydgoszczy spowodowała, że w początkowym okresie Towarzystwo było najważniejszą tego typu instytucją. Pełniło zatem istotną funkcję kulturotwórczą. Był to autentyczny ruch społeczny, który zapoczątkował rozwój lokalnego środowiska naukowego[4].
Pod koniec lat 60. XX w. BTN zaangażowało się aktywnie w rozwój szkolnictwa wyższego. Współuczestniczyło w powstaniu Wyższej Szkoły Nauczycielskiej (od 2005 r. Uniwersytet Kazimierza Wielkiego) oraz pomagało w rozwoju Akademii Techniczno-Rolniczej (od 2006 r. Uniwersytet Technologiczno-Przyrodniczy). Do 1975 r. ponad 50% prac doktorskich i habilitacyjnych było publikowanych w ramach działalności wydawniczej Towarzystwa. Pierwsze publikacje młodych pracowników ukazywały się z reguły na łamach wydawnictw ciągłych BTN. Ten kierunek działalności owocował wzrostem kadry naukowej Bydgoszczy oraz przyczynił się do wzrostu rangi i pozycji Towarzystwa w regionie. W 1978 r. członkami BTN było 119 doktorów, 27 doktorów habilitowanych, 15 docentów mianowanych i 8 profesorów, których awans naukowy był w dużej części zasługą Towarzystwa[4]. Ogólna liczba członków wzrosła ze 133 w 1959 r. do 394 w 1979 r. (w tym połowa na Wydziale Nauk Humanistycznych) i odtąd utrzymywała się na zbliżonym poziomie.
W ramach misji na rzecz rozwoju społeczno-kulturowego Bydgoszczy, BTN od początku swojej działalności sprawowało patronat nad wartościowymi pracami naukowymi, których tematyka była związana z regionem. Do 1980 r. wydano około 250 publikacji o łącznym nakładzie ponad 150 tys. egzemplarzy. Dla tej działalności istotne znaczenie miały interdyscyplinarne konferencje naukowe, których dorobek był cyklicznie publikowany[4].
Na szczególną uwagę zasługiwały również liczne inicjatywy historyczno-kulturologiczne w ramach Regionalnej Pracowni Naukowo-Badawczej (założonej w 1963 r.) Podejmowano m.in. próby opracowania szeregu prac zbiorowych dotyczących dziejów Bydgoszczy i innych miast województwa oraz publikowano badania rozwoju infrastruktury gospodarczej i społeczno-kulturowej Bydgoszczy. Zbierano i wydawano również tomy materiałów źródłowych dla prowadzenia dalszych, szczegółowych badań[4].
Po okresie świetności w latach 70. XX w., kiedy BTN było jednym z najprężniej rozwijających się stowarzyszeń tego typu w kraju, nastąpił okres kryzysowy w latach 90. Towarzystwo utraciło wówczas obiekty przy ul. Jezuickiej 2 i 4, Regionalną Pracownię Naukowo-Badawczą oraz bibliotekę. W wyniku usilnych zabiegów udało się utrzymać siedzibę BTN w lokalu przy ul. Jezuickiej 4.
Prezesi BTN
edytujLista prezesów Bydgoskiego Towarzystwa Naukowego w przekroju historycznym[5]:
- 1959–1961 – prof. dr hab. Eugeniusz Domański
- 1962–1976 – prof. dr hab. med. Jan Małecki
- 1976–1980 – doc. dr hab. Henryk Bednarski
- 1980–1987 – prof. dr hab. med. Jan Domaniewski
- 1987–1990 – prof. dr hab. Edmund Trempała
- 1990–1993 – prof. dr hab. med. Roman Mazur
- 1993–1995 – prof. dr hab. Izydor Gutmański
- 1995–1998 – prof. dr hab. Jerzy Gaca
- 1998–2002 – prof. dr hab. Adam Sudoł
- 2002–2003 – prof. dr hab. Jerzy Gaca
- 2003–2010 – prof. dr hab. Henryk Zbigniew Wrembel
- od 2010 – prof. dr hab. inż. Marek Bieliński
Prezesi Honorowi BTN
- 1976–1982 – prof. dr hab. med. Jan Małecki
- 2011–2014 – prof. dr hab. Henryk Zbigniew Wrembel
Członkowie
edytujStruktura
edytujWydziały
edytuj- Wydział Nauk Humanistycznych
- Wydział Nauk Przyrodniczych
- Wydział Nauk Technicznych
Komisje
edytuj- Komisja Ekologii
- Komisja Ekologii i Ochrony Środowiska
- Komisja Filozofii
- Komisja Historii
- Komisja Językoznawstwa
- Komisja Nauk Rolniczych i Biologicznych
- Komisja Politologiczna
- Komisja Sztuki
Działalność publiczna
edytujBTN jest organizatorem, bądź współorganizatorem regionalnych i ogólnopolskich konferencji i seminariów naukowych, a także corocznych zebrań władz uczelni wyższych działających w regionie kujawsko-pomorskim.
Od 2002 r. Towarzystwo organizuje interdyscyplinarne Bydgoskie Kolokwium Wiedzy o Ziemi, którego celem jest integracja bydgoskiego środowiska naukowców oraz zapoznanie z najnowszymi osiągnięciami nauki z różnych dziedzin. Kolokwium objęte jest patronatem Prezydenta Bydgoszczy oraz mecenatem publicznych uczelni bydgoskich: Akademii Muzycznej im. Feliksa Nowowiejskiego, Collegium Medicum UMK im. Ludwika Rydygiera, Uniwersytetu Kazimierza Wielkiego oraz Uniwersytetu Technologiczno-Przyrodniczego im. J.J. Śniadeckich.
Publikacje i periodyki BTN
edytujW latach 1959–1979 wydano ponad 230 publikacji zgrupowanych w seriach[3]:
- Źródła do Dziejów Bydgoszczy
- Prace Wydziału Nauk Humanistycznych
- Prace Wydziału Nauk Przyrodniczych
- Prace Wydziału Nauk Technicznych
- Z Dziejów Muzyki Polskiej
- Musica Antiqua
- Prace Popularnonaukowe
- Bydgostiana – wydawnictwo sprawozdawcze BTN
W 2011 r. BTN publikuje następujące periodyki:
- Ekologia i Technika – dwumiesięcznik poświęcony szeroko rozumianej problematyce ochrony środowiska
- Prace Komisji Historii – do 2010 r. wydano 21 tomów; tematyka dotyczy głównie historii Bydgoszczy i regionu kujawsko-pomorskiego
- Prace Komisji Sztuki (roczniki)
- Prace Komisji Językoznawczej – do 2010 r. wydano 20 tomów
- Prace Komisji Ekologii i Ochrony Środowiska (roczniki)
- Prace Komisji Filozofii (roczniki)
- Prace Komisji Nauk Rolniczych i Biologicznych (roczniki)
- Przegląd Bydgoski – humanistyczne czasopismo naukowe (roczniki)
Naukowcy pod szyldem BTN wydają również liczne monografie, m.in. „Historia Bydgoszczy” pod red. prof. Marcina Biskupa i setki innych publikacji książkowych.
Zobacz też
edytujPrzypisy
edytuj- ↑ http://www.btn.utp.edu.pl dostęp 14-07-2011
- ↑ Chronicon civitatis bidgostiensis, rkp. 1337 w Bibliotece Czartoryskich w Krakowie; nadbitka kserograficzna znajduje się także w Archiwum Państwowym w Bydgoszczy
- ↑ a b c d e f Bednarski Henryk. Bydgoskie Towarzystwo Naukowe (1959-1979). Studium historyczno-socjologiczne. Prace Wydziału Nauk Humanistycznych. Seria F, nr 12. Bydgoszcz 1979. ISBN 83-917322-7-4
- ↑ a b c d e Bednarski Henryk: Szkolnictwo wyższe i środowisko naukowe. [w.] Bydgoszcz wczoraj i dziś 1945-1980. Praca zbiorowa pod red. Stanisława Michalskiego. Bydgoskie Towarzystwo Naukowe. Państwowe Wydawnictwo Naukowe Warszawa-Poznań 1988, str. 215-224
- ↑ http://www.btn.utp.edu.pl/index.php?option=com_content&view=category&id=35&Itemid=56 dostęp 14-07-2011
Bibliografia
edytuj- Bednarski Henryk: Szkolnictwo wyższe i środowisko naukowe. [w.] Bydgoszcz wczoraj i dziś 1945–1980. Praca zbiorowa pod red. Stanisława Michalskiego. Bydgoskie Towarzystwo Naukowe. Państwowe Wydawnictwo Naukowe Warszawa-Poznań 1988, str. 215–224
- Bednarski Henryk. Bydgoskie Towarzystwo Naukowe (1959–1979). Studium historyczno-socjologiczne. Prace Wydziału Nauk Humanistycznych. Seria F, nr 12. Bydgoszcz 1979. ISBN 83-917322-7-4
- Strona BTN