Bykownia (ukr. Биківня, ros. Быковня) – dawna wieś na Ukrainie, od 1923 roku w granicach Kijowa.

Bykownia – cmentarz ofiar zbrodni stalinowskich
Zabytek: nr rej. 80-366-000
Ilustracja
Państwo

 Ukraina

Miejscowość

Bykownia

Typ cmentarza

cmentarz ofiar zbrodni stalinowskich

Wyznanie

wielowyznaniowy

Stan cmentarza

nieczynny

Powierzchnia cmentarza

5,3 ha

Liczba pochówków

ok. 120 000

Data otwarcia

1937

Położenie na mapie Kijowa
Mapa konturowa Kijowa, po prawej nieco u góry znajduje się punkt z opisem „Bykownia – cmentarz ofiar zbrodni stalinowskich”
Położenie na mapie Ukrainy
Mapa konturowa Ukrainy, u góry znajduje się punkt z opisem „Bykownia – cmentarz ofiar zbrodni stalinowskich”
Położenie na mapie Kijowa i obwodu kijowskiego
Mapa konturowa Kijowa i obwodu kijowskiego, w centrum znajduje się punkt z opisem „Bykownia – cmentarz ofiar zbrodni stalinowskich”
Ziemia50°28′19,80″N 30°41′52,99″E/50,472167 30,698053

Miejsce pochowania ofiar zbrodni stalinowskich

edytuj

Pobliski lasek to miejsce pochówku ofiar masowych mordów w czasach stalinowskich. Liczbę pochowanych w tym rejonie oblicza się nawet na 100–120 tysięcy[1]; w większości są to ofiary ukraińskie z lat 1937–1938 (okres tzw. wielkiego terroru)[2]. W 1937 roku kijowskie NKWD zwróciło się do ministerstwa odpowiedzialnego za lasy państwowe, by w lesie Bykownia we wskazanych kwartałach wydzielić 4,5 ha dla ich potrzeb[2]. Wokół wyznaczonego terenu, otoczonego dookolną drogą, wzniesiono szczelny, drewniany płot o wysokości 3 metrów; obszar zamknięty drogą miał powierzchnię 5,3 ha[2]. Miejsce pochówku ofiar mordu, dokonywanego prawie wyłącznie przez strzał w głowę[2], upamiętnione jest pomnikiem, krzyżem i kamieniem pamiątkowym. W latach 70. XX wieku władze planowały wybudowanie tu dworca autobusowego w celu zatarcia śladów. Wszystkie groby były kilkakrotnie ekshumowane[2]. Pierwsze, tajne ekshumacje miały miejsce w 1971 roku; według przypuszczeń prof. Andrzeja Koli, szefa polskiej ekipy archeologów prowadzących badania w Bykowni, służyły one wyczyszczeniu grobów z przedmiotów, które pozwoliłyby na identyfikację narodowościową[2]. Oficjalna nazwa obiektu to „Państwowy rezerwat historyczno-memorialny Groby Bykowni” (ukr. Державний iсторико-меморіальний заповідник «Биківнянські могили»).

Podejrzewano, że prawdopodobnie to tu spoczywają szczątki części z 3435 obywateli polskich z tak zwanej „ukraińskiej listy katyńskiej” – w tym oficerów Wojska Polskiego, policjantów i urzędników, ofiar zbrodni katyńskiej, których miejsca pochówku do tej pory oficjalnie nie odnaleziono. Na terenie lasu odkryto liczne przedmioty pochodzenia polskiego (przeszło 4000 sztuk), w tym m.in. jamę o rozmiarach 3 × 3 m, głęboką na 2,5 m, zawierającą wyłącznie przedmioty polskie należące do wielu osób, np. ponad 70 par polskich butów wojskowych[2].

Badania archeologiczno-ekshumacyjne

edytuj

Badania archeologiczno-ekshumacyjne w Bykowni rozpoczęto w 1989 roku[2]. Przeprowadzono wówczas doraźną ekshumację i przyznano, że w lesie leżą osoby zamordowane przez NKWD w latach 1937–1938 (wcześniej utrzymywano, że w Bykowni pogrzebano osoby zamordowane przez Niemców w czasie II wojny światowej)[2].

Badania w latach 2001–2004

edytuj

Badania prowadzone w Bykowni w latach 2001–2004 wykazały, że jest to największy na Ukrainie cmentarz ofiar komunizmu[1].

Badania w latach 2006–2007

edytuj

Po informacjach władz ukraińskich, w 2006 roku do badań poszukiwawczych przystąpił polski Instytut Pamięci Narodowej, który odnalazł między innymi 21 zbiorowych mogił Polaków. Taka identyfikacja poparta była znalezionymi licznymi przedmiotami świadczącymi o związkach z Polską – strzępkami mundurów, dokumentami, monetami, a nawet protezą dentystyczną określaną jako „polskiej szkoły”. Wśród znalezionych przedmiotów za najważniejsze dowody pochówku polskich oficerów w Bykowni uważa się odkryty w 2007 roku nieśmiertelnik st.sierż. Józefa Naglika oraz odnaleziony w tym samym roku grzebyk do wyczesywania wszy austriackiej firmy Matador Garantie, z wydrapanymi prawdopodobnie szpilką nazwiskami 4 polskich żołnierzy, w tym ppłk. Bronisława Szczyradłowskiego, będącego zastępcą dowódcy obrony Lwowa i Ludwika Dworzaka, profesora prawa karnego na Uniwersytecie Jana Kazimierza we Lwowie, najbliższego ucznia prof. Juliusza Makarewicza, a jednocześnie sędziego Sądu Apelacyjnego we Lwowie. Obaj znajdują się na ukraińskiej liście katyńskiej.

Badania w 2011 roku

edytuj

W 2011 roku w Bykowni prowadzono prace ekshumacyjne, kierowane przez prof. Andrzeja Kolę, szefa Zakładu Archeologii Podwodnej w Katedrze Archeologii Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu[2]. Odnaleziono kolejne przedmioty pochodzenia polskiego, jednak określenie nazwisk konkretnych ofiar okazało się w większości przypadków niemożliwe wskutek wcześniejszych ekshumacji i braku przedmiotów umożliwiających identyfikację[2]. Do 4 czerwca 2011 roku ustalono nazwiska 9 polskich ofiar pogrzebanych w Bykowni, figurujące na ukraińskiej liście katyńskiej[2]. Ogólna liczba polskich ofiar pochowanych w tym miejscu została oszacowana przez archeologów na ok. 1700[2]. 30 czerwca 2011 roku w Bykowni odbył się symboliczny pogrzeb 492 polskich ofiar wydobytych z dołów śmierci[3].

17 września 2015 roku premier Polski Ewa Kopacz i Ukrainy Arsenij Jaceniuk wzięli udział w oficjalnej ceremonii upamiętniającej ofiary totalitaryzmu w Bykowni[4].

Polski Cmentarz Wojenny w Bykowni

edytuj

28 listopada 2011 roku Prezydent RP Bronisław Komorowski i Prezydent Ukrainy Wiktor Janukowicz wmurowali akt erekcyjny pod budowę Polskiego Cmentarza Wojennego w Bykowni, czwartego spośród tzw. cmentarzy katyńskich[5]. Uroczyste otwarcie i poświęcenie cmentarza nastąpiło 21 września 2012 roku z udziałem Bronisława Komorowskiego i Wiktora Janukowycza[6].

Bykownia w kulturze

edytuj

Pracom archeologiczno-ekshumacyjnym w Bykowni poświęcony jest film dokumentalny Gdzie rosną poziomki w reżyserii Anny Ferens (2006), cykl reportaży TVN autorstwa Doroty Pawlak, książka, pt. Bykownia. Czwarty cmentarz katyński. Ostatni świadkowie (Pepefilm 2021, Poligraf 2024) autorstwa Doroty Pawlak[potrzebny przypis] oraz zdjęcie autorstwa Maksymiliana Rigamonti, ukazujące prace ekshumacyjne, uzyskało pierwszą nagrodę w konkursie Grand Press Photo 2012[7][8].

Zobacz też

edytuj

Przypisy

edytuj
  1. a b Bykownia zaszkodzi stosunkom z Ukrainą [online], OtherSide, 20 sierpnia 2007 [dostęp 2011-06-06] [zarchiwizowane z adresu 2013-04-18].
  2. a b c d e f g h i j k l m Odczytaliśmy dziewięć nazwisk naszdziennik.pl, 4–5 czerwca 2011 [dostęp 2011-06-05].
  3. Prace Rady OPWiM w Bykowni na Ukrainie. radaopwim.gov.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-03-16)]. radaopwim.gov.pl, 5 lipca 2011 [dostęp 2011-08-28].
  4. Кортеж Яценюка хтось хотів підірвати з гранатомета [online], Експрес онлайн, 18 września 2015 [zarchiwizowane z adresu 2015-09-19] (ukr.).
  5. Iwona Krawczyk, Katarzyna Kazimierowska, Bronisław Komorowski z wizytą na Ukrainie [online], rp.pl, 2 listopada 2011 [dostęp 2011-12-08] [zarchiwizowane z adresu 2016-04-02].
  6. Ukraina: uroczystość otwarcia cmentarza w Bykowni [online], Onet.pl, 21 września 2012 [dostęp 2012-09-21] [zarchiwizowane z adresu 2013-05-03].
  7. Wybrano najlepsze zdjęcie roku [online], Wyborcza.pl, 16 maja 2012 [dostęp 2012-05-16] [zarchiwizowane z adresu 2012-05-19].
  8. Galeria Grand Press Photo 2012 [online], Press [dostęp 2020-08-22].

Bibliografia

edytuj

Linki zewnętrzne

edytuj