Carl Gustaf Mannerheim

wybitny fiński wojskowy i mąż stanu
(Przekierowano z Carl Gustaw Mannerheim)

Carl Gustaf Emil Mannerheim (ur. 4 czerwca 1867 w Askainen, zm. 27 stycznia 1951 w Lozannie) – fiński arystokrata, wojskowy i polityk.

Carl Gustaf Mannerheim
Ilustracja
Carl Gustaf Mannerheim w latach 40. XX wieku
marszałek marszałek
Data i miejsce urodzenia

4 czerwca 1867
Askainen

Data i miejsce śmierci

27 stycznia 1951
Lozanna

Przebieg służby
Lata służby

18891944

Siły zbrojne

Armia Imperium Rosyjskiego
Siły Obrony Finlandii

Stanowiska

przewodniczący Rady Obrony Państwa,
Naczelny Dowódca Sił Obrony Finlandii

Główne wojny i bitwy

wojna rosyjsko-japońska,
I wojna światowa,
fińska wojna domowa,
II wojna światowa:

Późniejsza praca

Prezydent Republiki Finlandii

podpis
Odznaczenia
Krzyż Wielki Orderu Białej Róży Finlandii Krzyż Wielki Orderu Krzyża Wolności – wojenny (Finlandia) Krzyż Wielki Orderu Krzyża Wolności – cywilny (Finlandia) Krzyż Wielki Orderu Białej Róży Finlandii Krzyż Wielki Orderu Lwa Finlandii Krzyż Mannerheima I Klasy (Finlandia) Order Krzyża Wolności I Klasy – wojenny (Finlandia) Krzyż Mannerheima II Klasy (Finlandia) Order Krzyża Wolności IV Klasy – wojenny (Finlandia) Medal I Klasy Orderu Krzyża Wolności (Finlandia) Kawaler Orderu Franciszka Józefa (Austro-Węgry) Kawaler Orderu Świętych Maurycego i Łazarza (Włochy) Krzyż Złoty Orderu Zbawiciela (Grecja) Cesarski i Królewski Order Świętego Stanisława II klasy (Imperium Rosyjskie) Order Świętego Włodzimierza IV klasy (Imperium Rosyjskie) Oficer Orderu Narodowego Legii Honorowej (Francja) Order św. Jerzego (Imperium Rosyjskie) Order Świętego Włodzimierza II klasy (Imperium Rosyjskie) Order Świętej Anny I klasy (Imperium Rosyjskie) Cesarski i Królewski Order Świętego Stanisława I klasy (Imperium Rosyjskie) Order Królewski Serafinów (Szwecja) Komandor Orderu Miecza (Szwecja) Kawaler 2. klasy Orderu Wazów (Szwecja) Wielki Komandor Orderu Danebroga (Dania) Order Słonia (Dania) Order Krzyża Orła I Klasy (Estonia) Order Estońskiego Czerwonego Krzyża I Klasy Order Imperium Brytyjskiego od 1936 (cywilny) Krzyż Wielki Orderu Narodowego Legii Honorowej (Francja) Order Zasługi Orła Niemieckiego (III Rzesza) Krzyż Rycerski Krzyża Żelaznego z liśćmi dębu Krzyż Żelazny (1813) I Klasy Krzyż Żelazny II Klasy, ponowne nadanie w 1939 Order Michała Walecznego III klasy (Rumunia) Order Michała Walecznego II klasy (Rumunia) Order Michała Walecznego I klasy (Rumunia) Krzyż Wielki Orderu Węgierskiego Zasługi (wojskowy) Order Korony Króla Zwonimira Order Sabaudzki Wojskowy II Klasy Wielka Wstęga Kwiatów Paulowni Orderu Wschodzącego Słońca (Japonia)
Carl Gustaf Mannerheim
Ilustracja
Carl Gustaf Mannerheim jako regent w 1919 roku
Pełne imię i nazwisko

Carl Gustaf Emil Mannerheim

Data i miejsce urodzenia

4 czerwca 1867
Askainen

Data i miejsce śmierci

27 stycznia 1951
Lozanna

Regent Królestwa Finlandii
Okres

od 12 grudnia 1918
do 27 lipca 1919

Poprzednik

Pehr Evind Svinhufvud

Następca

Prezydent Kaarlo Juho Ståhlberg

Prezydent Republiki Finlandii
Okres

od 4 sierpnia 1944
do 9 marca 1946

Poprzednik

Risto Ryti

Następca

Juho Paasikivi

Generał porucznik Armii Imperium Rosyjskiego. Po uzyskaniu niepodległości przez Finlandię dowódca Białej Gwardii w czasie wojny domowej, w latach 1918–1919 regent efemerycznego Królestwa Finlandii. W okresie wojny zimowej Naczelny Dowódca Sił Obrony Finlandii, marszałek Finlandii od 1942 roku i prezydent w latach 1944–1946.

Życiorys edytuj

Pochodzenie i młodość edytuj

Urodził się 4 czerwca 1867 roku w rodzinnej rezydencji Louhisaari (fiń. Louhisaaren kartano[1], szw. Villnäs slott[2]) w miejscowości Askainen (szw. Villnäs[3]), w Wielkim Księstwie Finlandii należącym do Imperium Rosyjskiego[4][5][6]. Pochodził ze szwedzkiego rodu arystokratycznego Mannerheim, którego założycielem był pochodzący z Niemiec XVII-wieczny kupiec[4][7]. Pod koniec XVIII wieku jego pradziadek, Carl Erik Mannerheim osiedlił się w należącej wówczas do Królestwa Szwecji Finlandii[6][7]. W rodzinie Mannerheima silne były tradycje podróżnicze, co miało znaczny wpływ na Carla Gustafa[4][8]. Jego daleki kuzyn, Leonard Jägerskiöld był kapitanem korwety Griden, której załoga dopłynęła do ujścia rzeki Amur i założyła nad nim małą osadę, która po 1860 roku została rozbudowana przez rosyjską marynarkę wojenną w portowe miasto Władywostok[8]. Wuj Carla Gustafa, szwedzki podróżnik Adolf Erik Nordenskiöld odkrył prowadzącą na Daleki Wschód Północną Drogę Morską, dopływając do cieśniny Beringa w 1879 roku[4][8].

Carl Gustaf Mannerheim był dzieckiem pisarza oraz przedsiębiorcy, hrabiego Carla Roberta Mannerheima (1835–1914) i jego żony, hrabiny Hedvig Charlotty Heleny (Hélène) von Julin (1842–1881), córki znanego fińskiego przemysłowca[9][10][11]. Miał trzech braci: Carla Erika Johana (1865–1915), Carla Fridolfa Johana (1868–1934) i Carla Augusta Ludviga (1873–1910), oraz dwie siostry: Evę Charlottę Sophie (1863–1928) i Evę Hedvig Vilhelminę Johannę (1870–1958)[12]. Jako młodszemu synowi hrabiego przysługiwał mu tytuł barona[13][7][11]. Po bankructwie prowadzonej przez siebie fabryki papieru ojciec Carla Gustawa opuścił rodzinę i wyjechał do Paryża z kochanką[4][10][11]. Po śmierci matki, Hélène von Julin rodzeństwo zostało rozdzielone między członków rodziny[4]. Nastoletni Carl Gustaf trafił pod opiekę wuja Alberta von Julina (1876–1918)[4][10].

Kariera wojskowa i polityczna edytuj

Jako czternastolatek wstąpił do Szkoły Kadetów w Haminie, skąd musiał odejść ze względów dyscyplinarnych[14]. Przez krótki czas studiował na Uniwersytecie Helsińskim. Od 1887 był słuchaczem Mikołajewskiej Szkoły Oficerskiej Kawalerii w Petersburgu. Od 1889 służył jako kornet w 15 Aleksandryjskim Pułku Dragonów stacjonującym w Kaliszu[15]. W 1891 staraniem swych krewnych[a] został przeniesiony do Sankt Petersburga, do Gwardyjskiego Pułku Kawaleryjskiego[17]. W 1896 roku uczestniczył w koronacji cara Mikołaja II, był także świadkiem masakry na Chodynce[18]. Po wybuchu wojny rosyjsko-japońskiej wystąpił o przeniesienie na front. Po bitwie pod Mukdenem był leczony przez Richarda Faltina, z którym od dzieciństwa łączyła go przyjaźń[19]. U schyłku wojny został awansowany do stopnia pułkownika.

 
Trasa podróży Mannerheima do Pekinu

W latach 1906–1908 na zlecenie szefa sztabu armii carskiej gen. Fiodora Palicyna, udając naukowca odbył podróż z rosyjskiej Azji Centralnej poprzez wschodnie prowincje cesarstwa Qingów, aż do Pekinu, w celu zbadania zagrożenia dla państwa carów ze strony Chin oraz wpływów japońskich[20]. Część drogi pokonał wspólnie z francuskim badaczem Paulem Pelliotem[21]. Po sporządzeniu 130-stronicowego raportu udał się następnie wraz z rosyjskim ambasadorem w podróż do Japonii[22].

5 stycznia 1909 został przeniesiony do Królestwa Polskiego[23], gdzie objął dowództwo 13 Włodzimierskiego Pułku Ułanów w Mińsku Mazowieckim[24][25]. 1 stycznia 1911 został dowódcą Lejb-Gwardyjskiego Pułku Ułanów Jego Wysokości, elitarnego pułku kawalerii w armii Imperium Rosyjskiego[24], którego koszary mieściły się w parku warszawskiego Belwederu. Następnie objął dowództwo Samodzielnej Brygady Kawalerii, wcześniej odmawiając podobnego stanowiska w jednostce stacjonującej w głębi Rosji[26].

 
Parada Zwycięstwa nad Czerwonymi, Helsinki 1918

W czasie I wojny światowej był dowódcą związków taktycznych i dowódcą korpusu kawalerii. Został odznaczony Orderem Świętego Jerzego, awansowany do stopnia generała-majora, a następnie w 1917 generała-lejtnanta[27].

Rewolucja lutowa 1917 zachwiała jego karierą wojskową w armii rosyjskiej, a październikowa ostatecznie ją przerwała. W grudniu 1917 Mannerheim powrócił do Finlandii, która walczyła o niepodległość. Senat powierzył mu zadanie sformowania armii fińskiej i przywrócenia porządku w kraju. Po odzyskaniu przez Finlandię niepodległości (6 grudnia 1917) został mianowany naczelnym dowódcą wojsk fińskich (1917–1918). Pełnił też funkcję regenta Królestwa Finlandii od 12 grudnia 1918. W 1918 roku otrzymał niemieckie odznaczenie wojskowe – Krzyż Żelazny[28][29].

Osobny artykuł: wojna domowa w Finlandii.

Oddziały Mannerheima rozbrajały rosyjskie garnizony na północy kraju, zajmując m.in. wielki arsenał w Vaasa[30]. W tym czasie zorganizowana przez lewicę Czerwona Gwardia kontrolowała południe kraju, gdzie powstał rewolucyjny rząd (tzw. Ludowa Rada Finlandii). Przy pomocy oddziałów niemieckich tzw. Biała Armia pod dowództwem Mannerheima pokonała oddziały Czerwonej Gwardii do maja 1918 r., nie cofając się przed stosowaniem terroru i surowych represji. Przewidując upadek państw centralnych, Mannerheim wszedł w konflikt z proniemieckim Senatem i złożywszy dymisję wyjechał z kraju[31]. Został wezwany do Finlandii ponownie w grudniu 1918 r., ażeby objąć funkcję regenta[31]. Opowiadał się za wprowadzeniem w Finlandii monarchii, podczas tworzenia konstytucji domagał się umocnienia władzy głowy państwa[32]. Gdy kraj przyjął republikańską formę rządów – wystąpił jako kandydat w wyborach prezydenckich, które przegrał[33]. Jego ostatnią decyzją jako regenta było podpisanie konstytucji Republiki Finlandii w lipcu 1919 r. 25 lipca 1919 r. wycofał się z życia politycznego.

W następnych latach oficjalnie nie uczestniczył w polityce, ale zachowywał wpływy i działał w organizacjach społecznych, m.in. w Czerwonym Krzyżu. W latach 1919–1920 podróżował po Europie, odwiedził wtedy między innymi Polskę, gdzie spotkał się z Piłsudskim, który poinformował go o fiasku misji gen. Karnickiego[34]. Mannerheim był w tym czasie zwolennikiem fińskiej interwencji w rosyjskiej wojnie domowej przeciw bolszewikom, pod warunkiem, że biali uznaliby niepodległość Finlandii[34][35].

W 1929 r. odmówił poparcia prawicowego zamachu stanu, choć zamachowcy oferowali mu władzę dyktatorską. W 1931 r., po przejęciu prezydentury przez Svinhufvuda, przyjął funkcję przewodniczącego Rady Obrony Państwa (do 1939), z której kilkukrotnie składał demonstracyjne dymisje protestując przeciw ignorowaniu potrzeb obronności przez polityków[36]. Od 1933 r. marszałek polny[37]. Jako głowa Rady Obrony zabiegał o wznowienie budowy umocnień na Przesmyku Karelskim, nazwanych później Linią Mannerheima[38].

 
Adolf Hitler z wizytą u Carla Mannerheima na froncie z okazji 75. urodzin marszałka (1942)

Był naczelnym dowódcą armii fińskiej w czasie wojny zimowej (1939–1940) i wojny kontynuacyjnej (1941–1944). Pomimo olbrzymiej przewagi sowieckiej i niegotowości kraju do wojny, Finom udało się wówczas zadać atakującym znaczne straty i zachować niezależność kraju za cenę znacznych ustępstw terytorialnych.

Mimo nieprzyjaznej neutralności III Rzeszy w czasie wojny zimowej, Finlandia podjęła potem współpracę z Rzeszą, a w 1941 po niemieckim ataku na ZSRR została zaatakowana przez Związek Radziecki. Mannerheim wystrzegał się jednak formalnego sojuszu[39]. Starał się unikać zbytniego zaangażowania po stronie Osi, odmówił m.in. wydania fińskich Żydów[39], uczestnictwa wojsk fińskich w oblężeniu Leningradu i zaatakowania kolei murmańskiej[40], wycofał ochotników fińskich z formacji SS[41] oraz mimo stanu wojny utrzymywał kontakt z Churchillem i Rooseveltem[42].

Po ustąpieniu prezydenta Risto Rytiego[b] Mannerheim 4 sierpnia 1944 r. został wybrany na prezydenta Finlandii, 19 września podpisał zawieszenie broni z ZSRR i zgodnie z jego warunkami skierował wojska fińskie przeciw Niemcom. 31 grudnia 1944 zrzekł się dowództwa nad armią[44]. Ze względów zdrowotnych ustąpił z urzędu prezydenta 9 marca 1946 r. i wkrótce przeniósł się do Szwajcarii[45][46].

 
Grób Mannerheima na Cmentarzu Hietaniemi w Helsinkach

Zmarł 27 stycznia 1951 roku w Lozannie. Jego ciało sprowadzono do Finlandii. W pogrzebie uczestniczyło ponad 100 tys. osób. Został pochowany na cmentarzu Hietaniemi w Helsinkach[47].

Znaczenie edytuj

Jest bohaterem narodowym Finlandii. W czasie rosyjskiej wojny domowej doprowadził do wyzwolenia swego kraju spod władzy Rosji, a następnie przyczynił się do zachowania jego niepodległości w latach II wojny światowej i okresie powojennym[47].

Udało mu się także zapobiec na konferencji pokojowej w Wersalu przekazaniu Wysp Alandzkich Szwecji i ich przynależność z korzyścią dla Finlandii rozstrzygnęła potem Liga Narodów[48].

Zasługi militarne dla kraju:

W grudniu 2004 r. Mannerheim został wybrany w fińskim programie telewizyjnym „Suuret suomalaiset” (Wielcy Finowie) największym Finem w dotychczasowej historii kraju[49].

Życie prywatne edytuj

 
Zdjęcie oficerów Cesarskiej Gwardii Kawalerskiej (pułk)

Tożsamość narodowa i języki edytuj

Carl Gustaf Mannerheim określał się jako Fin, zaś Finlandię nazywał „swoim własnym krajem” — był przy tym przeciwnikiem jej rusyfikacji[50][51]. Ponieważ wywodził się ze szwedzkiej rodziny, jego językiem ojczystym był język szwedzki, co wówczas było typowe dla większości fińskich oficerów[4][52][53]. Język fiński był jego drugim językiem, a umiejętność płynnego posługiwania się nim opanował w wieku dorosłym, po 1917 roku[53][54]. Oprócz języków szwedzkiego i fińskiego, znał ponadto: rosyjski[55], francuski[56], angielski[57], niemiecki[58], polski, portugalski i łacinę. Rozumiał również język mandaryński[28][59].

Rodzina edytuj

2 maja 1892 roku w Petersburgu Carl Gustaf Mannerheim poślubił zamożną rosyjską dziedziczkę Anastazję Arapową (1872–1936), z którą miał dwie córki: Anastasie Mannerheim (1893–1977) i Sophy Mannerheim (1895–1963)[10][60]. Dziesięć lat po ślubie Mannerheim rozstał się z żoną, a w 1919 roku formalnie się z nią rozwiódł[10].

Od czasu jego służby w Mińsku bliska zażyłość łączyła go z księżną Marią Lubomirską, żoną Zdzisława Lubomirskiego, z którą korespondował potem przez wiele lat[61][62].

Odznaczenia edytuj

Fińskie[29]
Zagraniczne[29]

Uwagi edytuj

  1. Przeniesienie miało być wynikiem osobistej prośby Alfhild Skałon, córki matki chrzesnej Mannerheima i żony późniejszego generała-gubernatora Kraju Priwiślańskiego Gieorgija Skałona[16].
  2. Ponieważ Ryti jako prezydent podjął w stosunku do Niemców osobiste zobowiązanie, że Finlandia nie podpisze ze Związkiem Radzieckim separatystycznego pokoju, 4 sierpnia 1944 ustąpił ze stanowiska, by umożliwić feldmarszałkowi Mannerheimowi objęcie funkcji prezydenta i zawarcie rozejmu w wojnie kontynuacyjnej z ZSRR[43].

Przypisy edytuj

  1. Louhisaaren kartano. visitnaantali.com. [dostęp 2020-02-14]. (fiń.).
  2. Villnäs slott. [w:] Museum [on-line]. museot.fi. [dostęp 2020-02-14]. (szw.).
  3. Andy Ödman: Världsunik konst räddas i Villnäs. [w:] Åboland [on-line]. svenska.yle.fi, 2014-06-11. [dostęp 2020-02-14]. (szw.).
  4. a b c d e f g h Zaloga 2015 ↓, s. 5–11.
  5. Louhisaari Manor. visitnaantali.com. [dostęp 2020-02-14]. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-10-01)]. (ang.).
  6. a b Harald Haarmann: Modern Finland. [w:] A Glimpse at Family History [on-line]. books.google.pl, 2016. [dostęp 2020-02-14]. (ang.).
  7. a b c Arnold Pieterse, Georg Haggrén, Peter Starmans: A search for the origin of the Mannerheim family. [w:] Ennen ja nyt [on-line]. Journal.fi, 2017-11-13. [dostęp 2023-01-08]. (ang.).
  8. a b c Clements 2010 ↓, s. 21–23.
  9. MANNERHEIM, Gustaf. [w:] Artiklar A–Ö [on-line]. blf.fi. [dostęp 2020-02-15]. (szw.).
  10. a b c d e Jussi Jalonen: Mannerheim, Carl Gustaf Emil. encyclopedia.1914-1918-online.net. [dostęp 2020-02-14]. (ang.).
  11. a b c d Waldemar Żyszkiewicz: Marszałek Mannerheim. [w:] Magazyn „Tysol” nr 9-10, z września-października 1999 [on-line]. waldemar-zyszkiewicz.pl, 1999. [dostęp 2020-02-18]. (pol.).
  12. Carl Robert Mannerheim. [w:] Profile [on-line]. gw.geneanet.org. [dostęp 2020-02-18]. (ang.).
  13. Tytuł hrabiego został nadany jego przodkowi, Carlowi Erikowi z zastrzeżeniem dziedziczenia w męskiej primogeniturze, tj. wyłącznie przez najstarszego męskiego potomka, młodsi synowie otrzymywali tytuł barona[11]..
  14. Clements 2010 ↓, s. 24–25.
  15. Mannerheim 1996 ↓, s. 21.
  16. Mannerheim 1996 ↓, s. 395.
  17. Clements 2010 ↓, s. 32.
  18. Clements 2010 ↓, s. 44–46.
  19. Clements 2010 ↓, s. 89.
  20. Clements 2010 ↓, s. 102.
  21. Clements 2010 ↓, s. 107–126.
  22. Clements 2010 ↓, s. 160,170–173.
  23. A. i J. Soisalon-Soininen: Mannerheim. Polskie lata. Mińsk Mazowiecki 2023.
  24. a b Mannerheim 1996 ↓, s. 37.
  25. Tomasz Adamczak: W izolacji od Mińszczan [w:] 585 lat Mińska Mazowieckiego. s. 25–26. ISBN 83-906936-7-4.
  26. Clements 2010 ↓, s. 174.
  27. Clements 2010 ↓, s. 191.
  28. a b Gustaf Mannerheim Biography. imdb.com. [dostęp 2020-02-17]. (ang.).
  29. a b c Odznaczenia Carla Gustafa Mannerheima. mannerheim.fi. [dostęp 2014-12-17].
  30. a b Mannerheim 1996 ↓, s. 89–92.
  31. a b Clements 2010 ↓, s. 226–230.
  32. Clements 2010 ↓, s. 100.
  33. Clements 2010 ↓, s. 235.
  34. a b Mannerheim 1996 ↓, s. 148–149.
  35. Stig A.F. Jägerskiöld: Mannerheim, Marshal of Finland. 1986, s. 79–80. ISBN 978-0-8166-1527-8. (ang.).
  36. Clements 2010 ↓, s. 250,251.
  37. Clements 2010 ↓, s. 246.
  38. a b Clements 2010 ↓, s. 247.
  39. a b Clements 2010 ↓, s. 267–269.
  40. Carl Gustaf Mannerheim i wojna kontynuacyjna 1941–1944. phw.org.pl, 2011-08-21. [dostęp 2022-08-21].
  41. Clements 2010 ↓, s. 274.
  42. Clements 2010 ↓, s. 269–272.
  43. Clements 2010 ↓, s. 275.
  44. Clements 2010 ↓, s. 277.
  45. Clements 2010 ↓, s. 281.
  46. Mannerheim 1996 ↓, s. 389.
  47. a b Carl Gustaf Mannerheim (1867–1951). muzeum1939.pl. [dostęp 2022-08-21]. (pol.).
  48. Clements 2010 ↓, s. 231,236.
  49. Suuret suomalaiset. 2004-12-05. [dostęp 2022-02-03]. (fiń.).
  50. Mannerheim 1996 ↓, s. 38.
  51. Michał Kopczyński: Marszałek Mannerheim w Polsce – historia nieopowiedziana. [w:] Artykuły [on-line]. muzhp.pl, 2013-06-18. [dostęp 2020-02-17]. (pol.).
  52. Eric Enno Tamm: The Horse that Leaps Through Clouds: A Tale of Espionage, the Silk Road and the Rise of Modern China. 2011. ISBN 978-1-58243-734-7. [dostęp 2020-02-14]. (ang.).
  53. a b How Mannerheim helped Finland earn its independence. [w:] Life & society [on-line]. finland.fi, 2005-02. [dostęp 2020-02-17]. (ang.).
  54. Paweł Łepkowski: Carl Gustaf Mannerheim: Bohater, który uratował swój kraj. [w:] Rzecz o historii [on-line]. rp.pl, 2017-06-11. [dostęp 2020-02-14]. (pol.).
  55. Clements 2010 ↓, s. 56.
  56. Clements 2010 ↓, s. 110,236.
  57. Clements 2010 ↓, s. 133.
  58. Clements 2010 ↓, s. 92.
  59. Clements 2010 ↓, s. 123,151.
  60. Carl Gustaf Emil Mannerheim. [w:] Profile [on-line]. gw.geneanet.org. [dostęp 2020-02-18]. (ang.).
  61. Mannerheim 1996 ↓, s. 397.
  62. MANNERHEIM - Military Career - Time in Poland. Mannerheim.fi, 1999-05-24. [dostęp 2022-12-31]. (ang.).
  63. Sveriges statskalender / 1931. Bihang, s. 7.
  64. Clements 2010 ↓, s. 224.
  65. a b Sveriges statskalender / 1931. Bihang, s. 10.
  66. Clements 2010 ↓, s. 232.
  67. Eesti Vabariigi teenetemärgid. president.ee. [dostęp 2014-10-23]. (est.).
  68. Eesti Vabariigi teenetemärgid. president.ee. [dostęp 2014-10-23]. (est.).

Bibliografia edytuj

Linki zewnętrzne edytuj