Cerkiew św. św. Piotra i Pawła w Nagórzanach

Cerkiew św. św. Piotra i Pawła w Nagórzanach
	nr rej. A-56 z dnia 30.01.1985
	Cerkiew filialna
	; Cerkiew po rekonstrukcji z 2024
Państwo	Polska
Województwo	podkarpackie
Miejscowość	Nagórzany
Wyznanie	katolickie
Kościół	greckokatolicki
Wezwanie	św. Piotra i Pawła
Historia
Data powołania	1861
Data zakończenia budowy	1848–1861
Data zamknięcia	1947
Data odbudowy	2024
Dane świątyni
Świątynia; • materiał bud.	; • kamień
	Położenie na mapie gminy Bukowsko Nagórzany, cerkiew
	Położenie na mapie Polski Nagórzany, cerkiew
	Położenie na mapie województwa podkarpackiego Nagórzany, cerkiew
	Położenie na mapie powiatu sanockiego Nagórzany, cerkiew
	49°30′02,6″N 22°01′55,5″E/49,500722 22,032083
	Multimedia w Wikimedia Commons

Cerkiew śś. Piotra i Pawła w Nagórzanach – murowana filialna cerkiew greckokatolicka, znajdująca się w Nagórzanach.

Historia

Cerkiew wzniesiona w 1848, erygowana w 1861 z fundacji Włodzimierza Poźniaka, patrona tytularnego i kolatora cerkwi. W 1864 nastąpiła zmiana wezwania ze św. Michała na śś. Piotra i Pawła. Do 1791 cerkiew była niezależną parafią, po tym roku należała do parafii greckokatolickiej w Woli Sękowej jako cerkiew filialna. W 1902 remontowana. Po 1947 popadła w ruinę.

Pierwszymi potomkami późniejszych wyznawców byli prawdopodobnie osadnicy ruscy, którym w 1520 dziedzic tych ziem Adam Wzdowski, powierzył przez pracowitego Pawła Dynowicza założenie wsi Jawornik graniczącej z Nagórzanami, złożonej z nowych przybyszów na prawie kmiecym^[1].

22 listopada 2024 oddano odnowiony budynek świątyni, zrekonstruowany staraniem gminy Bukowsko^[2].

Opis

Jest to budowla orientowana, jednoprzestrzenna na planie prostokąta murowana z kamienia łamanego, pierwotnie otynkowana. Wewnątrz zamknięta półkoliście, zewnątrz trójbocznie. Od zachodniej strony stał dawniej oszalowany przedsionek o konstrukcji słupowej. Do wnętrza prowadziły drzwi drewniane o konstrukcji klepkowej. Wewnątrz u powały płaski strop. Portal od strony zachodniej do nawy głównej prostokątny z nadprożem wyciętym z motywem "oślego grzbietu", sygnowany datą 1861.

Pokrycie dachu typu kalenicowego, trójspadowe wykonane było z gontu. Na dachu znajdowała się wieżyczka z sygnaturką, zwieńczona ośmioboczną baniastą latarnią. Do roku 1965 przed wejściem do świątyni znajdowała się kamienna dzwonnica parawanowa rozebrana w kolejnych latach pod budowę miejscowego pomnika. Część pierwotnego wyposażenia kościoła bezpowrotnie zaginęła, część znajduje się w nowotanieckiej farze, natomiast XVI wieczna ikona w Muzeum Historycznym w Sanoku.Po roku 1947 cerkiew zaczęła popadać w ruinę.

Cerkwisko położone jest na cmentarzu grzebalnym z XIX wieku. Na cmentarzu zachowały się nieliczne nagrobki w początku XX w. Pod cerkwią znajduje się krypta z grobami fundatora i jego synów.

Przypisy

↑ "Niedaleko od klucza dukielskiego do nowotanieckiego klucza. [...] dokument z 1520, którym Adam Wzdowski dziedzic Nowotańca i wojski sanocki, Pawłowi Dynowycz pół łanu w Jaworniku, a pół łanu w Nowotańcu, pod tym warunkiem na własność sprzedał, aby rzeczony Paweł Dynowycz na 21 ćwierciach roli nowych kmieci poosadzał. Kmiecie ci od trzech do sześćiu lat woli zapewnione mieli, po wyjściu zaś tych lat wolności byli obowiązani z każdej ćwierci po ośm groszów, jednym korcu owsa, i po jednym kogucie czynszowym rocznie oddawać, siedm dni do roku prócz zasiewu odrabiać i sągów tyle ustawiać, ile insi kmiecie nowotanieccy. Zdaje się, że nawet "godne" wymówione, tj. po sześć jaj, dwa koguty, jednym serze rocznie, dziedzicowi się należały. Nowa ta osada równie jak dawniejsza gromada nowotaniecka, kmiecemu prawu podlegała " et debent esse obedientes jure kmethonico in Nowothaniecz " i ten tylko przywilej miała, iż nie potrzebowali osadnicy posyłać swe wieprze na pastwisko gromadzkie, lecz je osobno paść mogli. Osadzający zaś Paweł Dynowycz był na zawsze od wszelkiej robocizny wolnym, i tylko pół kopy groszów corocznie czynszu oddawać był winien. Cała osnowa tych stypulacji dowodzi, iż nowa lakacya na prawie polskim uskuteczniona została, którem się już sąsiednie wsi rządziły. Wprawdzie "gody" lub "poczta" warunki lakacyjne wsi wołoskich przypominają, i z nich, jak się zdaje, jako dogodne innowacya przyjęte zostały.; tylko że w nich na rzecz kniazia szły, tu zaś je dziedzic, ponieważ sam jurysdykcyą wykonywał, na swą korzyść zastrzegł. " [w:] Biblioteka warszawska. T. I. luty, 1854. str. 159.; "Wzmianki te odnoszą się zapewne do Woli Jaworowej, która według dokumentu z 1520 położona była nad potokiem zwanym "maior Mątny", na końcu ról nowotanieckich. Dokument ten wydał dziedzic Nowotańca Adam Wzdowski pracowitemu Paszeczkowi Dynowiczowi na osadzenie kmieci na 21 ćwierciach roli z wolnizną 3 letnia ..." [w:] Adam Fastnacht. Osadnictwo ziemi sanockiej w latach 1340-1650. str. 136
↑ Marek Winiarski: Gmina Bukowsko odbudowała cerkiew w Nagórzanach. rzeszow.tvp.pl, 2024-11-22. [dostęp 2024-11-23].
•Stanisław Jagiełło: W Nagórzanach odbudowano Cerkiew prawosławną. radio.rzeszow.pl, 2024-11-23. [dostęp 2024-11-23].

Bibliografia

Dmytro Błażejowski: Istorycznyj szematyzm Peremyskoji Eparchiji z wkluczennjam Apostolśkoji Administratury Łemkiwszczyny (1828–1939), Lwów 1995, ISBN 5-7745-0672-X

[1] "Niedaleko od klucza dukielskiego do nowotanieckiego klucza. [...] dokument z 1520, którym Adam Wzdowski dziedzic Nowotańca i wojski sanocki, Pawłowi Dynowycz pół łanu w Jaworniku, a pół łanu w Nowotańcu, pod tym warunkiem na własność sprzedał, aby rzeczony Paweł Dynowycz na 21 ćwierciach roli nowych kmieci poosadzał. Kmiecie ci od trzech do sześćiu lat woli zapewnione mieli, po wyjściu zaś tych lat wolności byli obowiązani z każdej ćwierci po ośm groszów, jednym korcu owsa, i po jednym kogucie czynszowym rocznie oddawać, siedm dni do roku prócz zasiewu odrabiać i sągów tyle ustawiać, ile insi kmiecie nowotanieccy. Zdaje się, że nawet "godne" wymówione, tj. po sześć jaj, dwa koguty, jednym serze rocznie, dziedzicowi się należały. Nowa ta osada równie jak dawniejsza gromada nowotaniecka, kmiecemu prawu podlegała " et debent esse obedientes jure kmethonico in Nowothaniecz " i ten tylko przywilej miała, iż nie potrzebowali osadnicy posyłać swe wieprze na pastwisko gromadzkie, lecz je osobno paść mogli. Osadzający zaś Paweł Dynowycz był na zawsze od wszelkiej robocizny wolnym, i tylko pół kopy groszów corocznie czynszu oddawać był winien. Cała osnowa tych stypulacji dowodzi, iż nowa lakacya na prawie polskim uskuteczniona została, którem się już sąsiednie wsi rządziły. Wprawdzie "gody" lub "poczta" warunki lakacyjne wsi wołoskich przypominają, i z nich, jak się zdaje, jako dogodne innowacya przyjęte zostały.; tylko że w nich na rzecz kniazia szły, tu zaś je dziedzic, ponieważ sam jurysdykcyą wykonywał, na swą korzyść zastrzegł. " [w:] Biblioteka warszawska. T. I. luty, 1854. str. 159.; "Wzmianki te odnoszą się zapewne do Woli Jaworowej, która według dokumentu z 1520 położona była nad potokiem zwanym "maior Mątny", na końcu ról nowotanieckich. Dokument ten wydał dziedzic Nowotańca Adam Wzdowski pracowitemu Paszeczkowi Dynowiczowi na osadzenie kmieci na 21 ćwierciach roli z wolnizną 3 letnia ..." [w:] Adam Fastnacht. Osadnictwo ziemi sanockiej w latach 1340-1650. str. 136

[2] Marek Winiarski: Gmina Bukowsko odbudowała cerkiew w Nagórzanach. rzeszow.tvp.pl, 2024-11-22. [dostęp 2024-11-23].
•Stanisław Jagiełło: W Nagórzanach odbudowano Cerkiew prawosławną. radio.rzeszow.pl, 2024-11-23. [dostęp 2024-11-23].

[1]

[2]