Chalkopiryt

Minerał z gromady siarczków miedzi i żelaza

Chalkopiryt (piryt miedziowy) – minerał z gromady siarczków, którego głównym składnikiem jest mieszany siarczek miedzi(II) i żelaza(II) (CuFeS2)[1]. Jest minerałem pospolitym i bardzo szeroko rozpowszechnionym.

Chalkopiryt
Ilustracja
Właściwości chemiczne i fizyczne
Skład chemiczny

CuFeS2

Twardość w skali Mohsa

3,5–4[1]

Przełam

nierówny/nieregularny[2], muszlowy

Łupliwość

słaba, niewyraźna[2]

Pokrój kryształu

izometryczny, oktaedry i tetraedry często prążkowane, skupienia ziarniste, zbite, masywne, często tworzy bliźniaki

Układ krystalograficzny

tetragonalny[3]

Właściwości mechaniczne

kruchy[2]

Gęstość

4,1–4,3[1] g/cm³[2]

Właściwości optyczne
Barwa

mosiężnożółta[3], często z pstrymi nalotami

Rysa

zielonkawoczarna, czarna[3]

Połysk

metaliczny[3]

Inne

pleochroizm: słaby[2] anizotropia: słaba[2]

Dodatkowe dane
Klasyfikacja Strunza

2.CB.10a[2]

Nazwa pochodzi od gr. chalkós, "miedź" + pyrítes, "ogniowy" i nawiązuje do składu chemicznego i barwy tego minerału.

Charakterystyka

edytuj

Właściwości

edytuj

Tworzy kryształy izometryczne o pokroju czworościanów lub skalenoedrów. Występuje w skupieniach zbitych, ziarnistych, skorupowych i w formie pryśnięć w skale. Najpiękniejsze kryształy narosłe występują w formie szczotek krystalicznych. Jest kruchy i nieprzezroczysty[2]. Często wykazuje zielonkawą migotliwość (iryzację). Zawartość selenu powoduje brunatny odcień chalkopirytu. Często zawiera domieszki Ag, Au, As, Sb, Bi, Ni, Co.

W temperaturze 550 °C przechodzi w tetragonalną fazę γ. Ze wzrostem temperatury zmniejsza się w nim zawartość siarki – najniższa jest w temperaturze 720 °C. Po ochłodzeniu krystalizuje w regularną fazę β.

Występowanie

edytuj

Powstaje w procesach magmowych, we wczesnym stadium krystalizacji magmy, rozpowszechniony jest również w utworach żyłowych pneumatolitycznych i hydrotermalnych. Występuje w złożach osadowych w towarzystwie chalkozynu, bornitu i kowelinu, jest ważnym kruszcem miedzi w złożach dolnośląskich. Zazwyczaj występuje w pegmatytach, żyłach kruszcowych i metasomatytach. Jako minerał poboczny występuje w większości skał magmowych. Stanowi składnik skał metamorficznych (gnejsów, serpentynitów, amfibolitów). Rzadziej tworzy się w skałach osadowych.

Współwystępuje z pirytem, magnetytem, pentlandytem[1], sfalerytem, markasytem, kalcytem, syderytem, fluorytem, pirotynem, bornitem, galeną, dolomitem, kwarcem, pseudomalachitem[2].

Miejsca występowania:

Zastosowanie

edytuj
  • jedna z ważniejszych rud miedzi[1] (34,5% zawartości Cu) – znany już od epoki brązu. Z jego przeróbki pochodzi 80% światowej produkcji tego metalu
  • może być źródłem srebra i złota
  • jest minerałem atrakcyjnym i poszukiwanym przez kolekcjonerów, kryształy rzadko osiągają wielkość powyżej 2 cm
  • rzadko znajduje zastosowanie w jubilerstwie

Przypisy

edytuj
  1. a b c d e f Medenbach i Sussieck-Fornefeld 1996 ↓, s. 48.
  2. a b c d e f g h i j Chalcopyrite, [w:] Mindat.org [online], Hudson Institute of Mineralogy [dostęp 2025-06-21] (ang.).
  3. a b c d Medenbach i Sussieck-Fornefeld 1996 ↓, s. 254.

Bibliografia

edytuj
  • Olaf Medenbach, Cornelia Sussieck-Fornefeld: Minerały. Warszawa: Świat Książki, 1996, seria: Leksykon Przyrodniczy. ISBN 83-7129-194-9.

Linki zewnętrzne

edytuj