Chalkopiryt

Chalkopiryt (piryt miedziowy) – minerał z gromady siarczków, którego głównym składnikiem jest mieszany siarczek miedzi(II) i żelaza(II) (CuFeS₂). Jest minerałem pospolitym i bardzo szeroko rozpowszechnionym.

Chalkopiryt
Właściwości chemiczne i fizyczne
Skład chemiczny	CuFeS2
Twardość w skali Mohsa	3,5–4
Przełam	nierówny lub muszlowy
Pokrój kryształu	izometryczny, oktaedry i tetraedry często prążkowane, skupienia ziarniste, zbite, masywne, często tworzy bliźniaki
Układ krystalograficzny	tetragonalny
Gęstość minerału	4,2 – 4,3 g/cm³
Właściwości optyczne
Barwa	mosiężnożółta, często z pstrymi nalotami
Rysa	zielonkawoczarna, czarna
Połysk	metaliczny

Nazwa pochodzi od gr. chalkós, "miedź" + pyrítes, "ogniowy" i nawiązuje do składu chemicznego i barwy tego minerału.

Charakterystyka

Właściwości

Tworzy kryształy izometryczne o pokroju czworościanów lub skalenoedrów. Występuje w skupieniach zbitych, ziarnistych, skorupowych i w formie pryśnięć w skale. Najpiękniejsze kryształy narosłe występują w formie szczotek krystalicznych. Jest kruchy, nieprzezroczysty. Często wykazuje zielonkawą migotliwość (iryzację). Zawartość selenu powoduje brunatny odcień chalkopirytu. Często zawiera domieszki Ag, Au, As, Sb, Bi, Ni, Co.

W temperaturze 550 °C przechodzi w tetragonalną fazę γ. Ze wzrostem temperatury zmniejsza się w nim zawartość siarki – najniższa jest w temperaturze 720 °C. Po ochłodzeniu krystalizuje w regularną fazę β.

Występowanie

Powstaje w procesach magmowych, we wczesnym stadium krystalizacji magmy, rozpowszechniony jest również w utworach żyłowych pneumatolitycznych i hydrotermalnych. Występuje w złożach osadowych w towarzystwie chalkozynu, bornitu i kowelinu, jest ważnym kruszcem miedzi w złożach dolnośląskich. Zazwyczaj występuje w pegmatytach, żyłach kruszcowych i metasomatytach. Jako minerał poboczny występuje w większości skał magmowych. Stanowi składnik skał metamorficznych (gnejsów, serpentynitów, amfibolitów). Rzadziej tworzy się w skałach osadowych.

Współwystępuje z pirytem, magnetytem, pentlandytem, sfalerytem, markasytem, kalcytem, kwarcem, pseudomalachitem.

Miejsca występowania:

• Na świecie: Niemcy (Siegerland, Saksonia), Francja (Alzacja), Norwegia (Røros, Løkken), Zambia, Demokratyczna Republika Konga (Katanga), USA (Pensylwania, Arizona, Utah, Kalifornia, Alaska), Kanada (Ontario), Rosja (Ural), Japonia, Czechy, Rumunia.

• W Polsce: monoklina przedsudecka, Góry Kaczawskie, Rudawy Janowickie (m.in. w okolicy wsi Ogorzelec), Pogórze Izerskie. Spotykany w Legnicko-Głogowskiego Okręgu Miedziowym (Lubin, Polkowice, Rudna, Sieroszowice) i woj. świętokrzyskim (np. Miedzianka i Miedziana Góra k. Kielc).

Zastosowanie

• jedna z ważniejszych rud miedzi (34,5% zawartości Cu) – znany już od epoki brązu. Z jego przeróbki pochodzi 80% światowej produkcji tego metalu
• może być źródłem srebra i złota
• jest minerałem atrakcyjnym i poszukiwanym przez kolekcjonerów, kryształy rzadko osiągają wielkość powyżej 2 cm
• rzadko znajduje zastosowanie w jubilerstwie

Bibliografia

• Olaf Medenbach, Cornelia Sussieck-Fornefeld: Minerały. Warszawa: Świat Książki, 1996, seria: Leksykon Przyrodniczy. ISBN 83-7129-194-9.

Linki zewnętrzne

• chalkopiryt na stronie Webmineral.com (ang.)
• chalkopiryt na stronie Mindat.org (ang.)