Wikipedia

Chełm Śląski

wieś w województwie śląskim

Chełm Śląski (niem. Groß Chelm) – wieś w Polsce, w województwie śląskim, w powiecie bieruńsko-lędzińskim, w gminie Chełm Śląski, położona na Pagórach Jaworznickich przy drodze wojewódzkiej nr 934.

Chełm Śląski
wieś
Ilustracja
Fragment centrum wsi
Państwo

 Polska

Województwo

 śląskie

Powiat

bieruńsko-lędziński

Gmina

Chełm Śląski

Liczba ludności (31.12.2021)

6291[2]

Strefa numeracyjna

32

Kod pocztowy

41-403[3]

Tablice rejestracyjne

SBL

SIMC

0941518

Położenie na mapie gminy Chełm Śląski
Mapa konturowa gminy Chełm Śląski, w centrum znajduje się punkt z opisem „Chełm Śląski”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, na dole znajduje się punkt z opisem „Chełm Śląski”
Położenie na mapie województwa śląskiego
Mapa konturowa województwa śląskiego, blisko centrum na prawo znajduje się punkt z opisem „Chełm Śląski”
Położenie na mapie powiatu bieruńsko-lędzińskiego
Mapa konturowa powiatu bieruńsko-lędzińskiego, blisko centrum na prawo znajduje się punkt z opisem „Chełm Śląski”
Ziemia50°06′27″N 19°11′41″E/50,107500 19,194722[1]
Multimedia w Wikimedia Commons
Strona internetowa
Panorama wsi, z prawej kościół Trójcy Przenajświętszej (2006)

W latach 1973–1975 w gminie Imielin (obejmującej 3 sołectwa: Chełm Śląski, Kopciowice i Dziećkowice)[4][5]. W latach 1975–1977 dzielnica Tychów[6][7]. W 1977 r. Chełm Śląski został włączony w granice administracyjne Mysłowic[8]. W latach 1977–1994 dzielnica Mysłowic[7][9]. Od 30 grudnia 1994 r. w reaktywowanej gminie Chełm Śląski (obejmującej Chełm Śląski i Kopciowice)[9] (gmina Chełm istniała wcześniej w latach 1945–1954).

Miejscowość jest siedzibą gminy Chełm Śląski. W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa katowickiego. 30 grudnia 1994 r. Chełm Śląski oraz Imielin wyłączono z Mysłowic[10].

Integralnymi częściami wsi są: Błędów, Chełm Mały i Gamrot.

Nazwa edytuj

Miejscowość nosiła wcześniej historyczną polską nazwę Chełm. Nazwę w zlatynizowanej staropolskiej formie Chelm wymienia w latach 1470–1480 Jan Długosz w księdze Liber beneficiorum dioecesis Cracoviensis[11].

Obecna nazwa Chełm Śląski została wprowadzona Zarządzeniem nr 74 Prezesa Rady Ministrów z dnia 10 grudnia 1966 r. w sprawie zmiany i ustalenia nazw niektórych miejscowości i zastąpiła poprzednią nazwę wsi Chełm, w powiecie tyskim, w której mieściła się siedziba gromadzkiej rady narodowej[12].

Geografia edytuj

Na północnych krańcach Chełmu Śląskiego usytuowany jest zbiornik wody pitnej, oficjalnie nazwany zbiornikiem Dziećkowice – teren po byłej kopalni piasku w Imielinie. Największym wzniesieniem jest Chełmska Góra zwana również Smutną Górą (284,6 m n.p.m.), z przeszłości zachowały się liczne stawy pohodowlane w tym tzw. Pacwowe Stawy i osadnik w rejonie ul. Błękitnej.

Na ochronę z punktu widzenia kulturalnego i przyrodniczego zasługują: Dolina Przemszy, tzw. Smutna Góra, górny odcinek potoku Mąkołowiec z zespołem Pacwowych Stawów. Wartość kulturową posiadają kościół parafialny pw. Świętej Trójcy, krzyże przydrożne: obok drogi do osady Gamrot, na dawnym cmentarzu cholerycznym na Smutnej Górze i przy ul. Chełmskiej.

Gospodarka edytuj

W 1843 roku w rozpoczyna eksploatację węgla kamiennego kopalnia "Simonsseegen" [Simons Seegen] ("Błogosławieństwo Szymona") nad. 22V/5 VI 1843 r., eksploatowała w latach 1843–1845. Należała do kupców Moryca Tichauera, Loebela Perlsa i innych przedsiębiorców. W początkach XX w. Franciszek Hubert von Tiele -Wincker nabył większość kuksów, które w 1923 roku przejęło Górnośląskie Towarzystwo Akcyjne dla Gruntów Kopalń. Produkcja w 1843 roku wynosiła około 2 tys. ton.[13]

W 1843 roku w rozpoczyna eksploatację węgla kamiennego kopalnia "Agnessegen" [Agnes Segen] ("Błogosławieństwo Agnieszki") nad. 10/26 VII 1843 r. W roku 1845 produkcja wynosiła około 600 ton. Kopalnia należała w połowie do skarbu państwa, w drugiej połowie do kilku przedsiębiorców (porucznik Fryderyk Muller, szychtmistrz Emanuel Holleck, szynkarz Moryc Freund i innych. W latach 1901–1906 wykupił 100,4 kuksów[14] Franciszek Hubert von Tiele -Wincker. W 1928 roku udział ten przejęło Górnośląskie Towarzystwo Akcyjne dla Gruntów Kopalń w Mysłowicach, które jednak nie podjęło eksploatacji.[15]

W roku 1846 rozpoczyna działalność kopalnia "Chełm" nad. 4/16 III 1846 r. eksploatowała w latach 1853–1873. Należała po połowie do Ignacego Eiseneckera z Mikołowa i do księcia Maksymiliana Jana Ludwika Sułkowskiego. W 1851 r. Eiseneckler przejął całą kopalnię, a w roku 1870 kupił ją Fryderyk Wolff z Mysłowic. W tym samym czasie utworzono Gwarectwo Chełm, które w 1884 r. przejęło również kopalnię „Renard” z Sielca i zmieniło nazwę na Gwarectwo Hrabiego Renard. W związku z tym, większość udziałów przejęli dotychczasowi właściciele kopalni Renard. Produkcja kopalni Chełm w 1873 roku wynosiła 5,4 tys. ton.[16]

W roku 1846 rozpoczyna działalność kopalnia "Emanuelstrost" [Emanuels Trost] ("Pociecha Emanuela") nad. 7IV/ 23 V 1846 r., powiększona 4 I 1867 roku, eksploatowała w latach 1847–1873. Należała do kupca Loebela Perlsa, Loebela Danzigera i innych udziałowców. W latach 1871–1890 nabył kopalnię Gustaw Henryk Ruffer i od tego czasu należała do rodziny Rufferów. W 1922 roku przejęło ją Górnośląskie Towarzystwo Akcyjne dla Gruntów Kopalń w Mysłowicach, które jednak nie podjęło eksploatacji. Produkcja w 1873 roku wynosiła około 2 tys. ton.[17]

W roku 1846 rozpoczyna działalność następna kopalnia "Hermannsgluck" [Herrmanns Glück] ("Szczęście Hermana") nad. 22X/ 5 XI 1846 r. , eksploatowana w latach 1847–1848. Należała do kupca Hermana Mullera, kupca Zygfryda Guradze, kasjera Jana Schwerdtfegera i innych przedsiębiorców. W latach 1899–1901 większość udziałów nabył Franciszek Hubert von Tiele -Wincker. W 1923 roku udział ten przejęło Górnośląskie Towarzystwo Akcyjne dla Gruntów Kopalń w Mysłowicach, które jednak nie podjęło eksploatacji. Produkcja w 1848 roku wynosiła około 640 t.[18]

Na terenie Kopciowic w roku 1858 zaczęła funkcjonować kopalnia "Saxonia" (nad.17. 11. 1858r.)[19] Właścicielem kopalni był Franciszek Hubert von Tiele -Wincker [20].

W roku 1916 na terenie Chełma Wielkiego, Imielina oraz Nowego Bierunia funkcjonuje kopalnia "Clemenze". 14.10.1916 r. - data nadania, 27.10.1916 r. data zatwierdzenia funkcjonowania kopalni.[21]

W 1924 roku na terenie Chełmu Wielkiego działały Nasycalnie Drzewa - które zostały wykupione przez Zakłady Impregnacyjne z Katowic od firmy „Riitgerswerke A. G.“ wzgl. od firmy „Danziger Parkettfabrik und Impragnierwerke G. m. b. H. u. Com. Ges. Danzig-Schellmuhl“. Przeciętne zatrudnienie w Zakładzie Impregnacyjnym Wielki Chełm w 1925 roku wynosiło 30-40 robotników. Zakłady te impregnowały materiał drzewny, głównie podkłady kolejowe dla Dyrekcji Kolei w Katowicach, Poznania i Gdańska oraz innych przedsiębiorstw państwowych lub prywatnych. Nasycanie odbywało się olejami, dostarczanymi przez Związek Koksowni. Zakład w Wielkim Chełmie nasycał również materiały kopalniane (kopalniaki) roztworami specjalnych soli impregnacyjnych. Produkcja w 1925 r. - Zakład w W. Chełmie 12.073 cbm. - z adnotacją, iż zakład był częściowo unieruchomiony[22].

W 1947 roku na mocy Zarządzenia Ministra Przemysłu z dnia 26 listopada 1946 roku o ogłoszeniu pierwszego wykazu nadań górniczych, przechodzących na własność Państwa pola górnicze leżące w Chełmie Wielkim i Kopciowicach zostały upaństwowione. (Tutaj Mały Chełmek to jest Chełm Mały)[23].

PIERWSZY WYKAZ NADAŃ GÓRNICZYCH
Lp. Nazwa i numer pola górniczego Miejsce położenia – miejscowość Miejsce położenia - powiat Oznaczenie hipoteczne - numer wykazu Oznaczenie hipoteczne - sąd Właściciel nadania Numer i data dokumentu nadawczego Minerał
1. Cons. Steinkohlenbergwerk Clemense Chełm Wielki, Imielin, Nowy Bieruń Katowice XVIII-4 Mysłowice Górnośląska Spółka Akcyjna Dla Górnictwa w Katowicach 27.05.1916r. Węgiel
2. Zenon 739 Chełm Wielki Pszczyna XIII, XIV Mysłowice Hans Werner Lothar Freiherr von Thiele Winkler 23.05.1943 r. Węgiel
3.. Emanuels Trost 287 Chełm Wielki Pszczyna XIV Mysłowice Hans Werner Lothar Freiherr von Thiele Winkler 23.5.1846 r. , 4.1.1867 r. Węgiel
4. Hetmann 426 Mały Chełmek Pszczyna XIV Mysłowice Hans Werner Lothar Freiherr von Thiele Winkler 22.10.1846 r. , 8.11.1846 r. Węgiel
5. Porąbek 589 Porąbek, Ścierń, Kopciowice Pszczyna XII-347 Mysłowice Hugo von Graeve Heins, Koetz Teodor Stark I 6087  ; 6.7.1872 r. Węgiel
6. Heinrich Anton 410 Czarnuchowiec, Zabrzeg, Kopciowice, Biasowice Pszczyna - Mysłowice Friedrich Wolft Carl Knoblauch I 6088  ; 12.7.1872 r. Węgiel

Na mocy Orzeczenia nr 15 Ministra Górnictwa z dnia 29 grudnia 1950r. o przejściu pól górniczych na węgiel kamienny na własność Państwa - dwa pola węglowe leżące w Kopciowicach przechodzą na własność państwową.[24]

Załącznik do Orzeczenia Nr 15 Ministra Górnictwa z dnia 29 grudnia 1950 r.
Lp. Nazwa i numer pola górniczego Miejsce położenia – miejscowość Miejsce położenia - powiat Oznaczenie hipoteczne - tom Oznaczenie hipoteczne - wykaz Oznaczenie hipoteczne - sąd Właściciel nadania
1. Porąbek Porąbek, Ścierń, Kopciowice Pszczyna XII 347 Mysłowice Gwarectwo Porąbek i inni
2. Heinrich Anton Czarnuchowiec, Zabrzeg, Kopciowice, Biasowice Pszczyna - Mysłowice Gwarectwo Heinrich Anton i inni

W roku 1951 w Dzienniku Urzędowym Wojewódzkiej Rady Narodowej w Katowicach z dnia 1 grudnia 1951 roku nr 19 widnieje ogłoszenie o sporządzeniu protokołów zdawczo-odbiorczych przejętych przedsiębiorstw na własność Państwa. Pola górnicze na węgiel kamienny Heinrich Anton które już nie należy do Gwarectwa Heinrich Anton oraz pole Porąbek z dniem 17 grudnia 1951 w Dyrekcji KWK Piast-Ziemowit w Lędzinach zostały spisane w spisach zdawczo-odbiorczych. [25]

W latach 1957–1963 działała na terenie Chełmu Wielkiego (obecnie Śląskiego) płytka kopalnia przy kopalni „Piast” w Lędzinach. Uruchomiona została w 1957 roku a zlikwidowana 15 grudnia 1963 roku. Maksymalna produkcja kopalni w Chełmie Wielkim w 1963 roku wynosiła 53 628 t.

W Chełmie Śląskim znajduje się Fabryka Wentylatorów „FAWENT” S.A. Zakład rozpoczął swoją działalność w kwietniu 1951 r. jako Przedsiębiorstwo „Urządzenia Klimatyzacyjne” Śląski Zakład Produkcji Pomocniczej w Chełmie Wielkim, a pierwszy wentylator wyprodukowano już 22 listopada tego roku. Od 1956 roku zakład posiadał status przedsiębiorstwa państwowego o nazwie Wytwórnia Urządzeń Wentylacyjnych, a od 1961 roku występuje już pod nazwą Fabryka Wentylatorów „FAWENT”. Fabryka w roku 1995 przekształciła się z przedsiębiorstwa państwowego w Spółkę Akcyjną o nazwie Fabryka Wentylatorów „FAWENT” S.A.[26]

Zobacz też kategorię: Ludzie urodzeni w Chełmie Śląskim.

Przypisy edytuj

  1. ↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 15231
  2. ↑ https://stat.gov.pl/download/gfx/portalinformacyjny/pl/defaultaktualnosci/5515/3/16/1/polski_rocznik_demograficzny_2022.pdf
  3. ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2022, s. 143 [zarchiwizowane 2022-10-26].
  4. ↑ Uchwała Nr XX/99/72 Wojewódzkiej Rady Narodowej w Katowicach z dnia 6 grudnia 1972 r. w sprawie utworzenia gmin w województwie katowickim (Dziennik Urzędowy Wojewódzkiej Rady Narodowej w Katowicach z dnia 20 grudnia 1972 r., Nr. 12, Poz. 103).
  5. ↑ Dz.U. 1975 nr 15, poz. 87.
  6. ↑ Dz.U. 1975 nr 15, poz. 8.
  7. ↑ a b Dz.U. 1977 nr 3, poz. 15.
  8. ↑ Chełm Śląski w Dzienniku Zachodnim. slask.naszemiasto.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2010-03-17)]..
  9. ↑ a b Dz.U. 1994 nr 132, poz. 671.
  10. ↑ Dz.U. z 1994 r. nr 132, poz. 671.
  11. ↑ Joannis Długosz Senioris Canonici Cracoviensis, „Liber Beneficiorum”, Aleksander Przezdziecki, Tom II, Kraków 1864, s. 225.
  12. ↑ M.P. z 1966 r. nr 72, poz. 335.
  13. ↑ Jerzy Jaros, Słownik historyczny kopalń węgla na ziemiach polskich, 5 listopada 1984, s. 96.
  14. ↑ Stanisław Gisman: Słownik górniczy. Katowice: Instytut Węglowy, 1949.
  15. ↑ Jerzy Jaros, Słownik historyczny kopalń węgla na ziemiach polskich, 5 listopada 1984, s. 20-21.
  16. ↑ Jerzy Jaros, Słownik historyczny kopalń węgla na ziemiach polskich, 5 listopada 1984, s. 34.
  17. ↑ Jerzy Jaros, Słownik historyczny kopalń węgla na ziemiach polskich, 5 listopada 1984, s. 40.
  18. ↑ Jerzy Jaros, Słownik historyczny kopalń węgla na ziemiach polskich, 5 listopada 1984, s. 52.
  19. ↑ Verzeichnis der Steinkohlenbergwerke im Oberschlesischen Steinkohlenbecken : Anlage zur Flöz-Übersichtskarte und zur Grubenfelderkarte des Oberschlesischen Steinkohlenbeckens 1: 50000, Preußischen Oberbergamt, 1926, s. 49.
  20. ↑ Jahrbuch für den Oberbergamtsbezirk Breslau : ein Führer durch die im Oberbergamtsbezirk Breslau liegenden Werke der Montan-Industrie. 1. Jahrgang (bis 1912) 1913. [online] [dostęp 2022-04-28].
  21. ↑ Verzeichnis der Steinkohlenbergwerke im Oberschlesischen Steinkohlenbecken : Anlage zur Flöz-Übersichtskarte und zur Grubenfelderkarte des Oberschlesischen Steinkohlenbeckens 1: 50000, Preußischen Oberbergamt, 1926, s. 19.
  22. ↑ Dzieje i rozwój Wielkich Katowic jako ośrodka górnośląskiego przemysłu i stolicy autonomicznego woj. śląskiego 1926 [online], s. 160-161 [dostęp 2018-09-28].
  23. ↑ ZARZĄDZENIE MINISTRA PRZEMYSŁU z dnia 26 listopada 1946 r.o ogłoszeniu pierwszego wykazu nadań górniczych, przechodzących na własność Państwa. [online] [dostęp 2022-04-28].
  24. ↑ Orzeczenie nr 15 Ministra Górnictwa z dnia 29 grudnia 1950r. o przejściu pól górniczych na węgiel kamienny na własność Państwa. [online] [dostęp 2022-05-10].
  25. ↑ Dzienniku Urzędowym Wojewódzkiej Rady Narodowej w Katowicach z dnia 1 grudnia 1951 r. [online] [dostęp 2022-05-10].
  26. ↑ FAWENT – największa polska fabryka wentylatorów [online]. [data dostępu: 2018-05-17].

Bibliografia edytuj

  • Jerzy Jaros: Słownik historyczny kopalń węgla na ziemiach polskich. Katowice: Śląski Instytut Naukowy, 1984, s. 33, 85. ISBN 83-00-00848-6.
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Chełm_Śląski&oldid=72885496”