Chochołów (województwo małopolskie)
Chochołów – wieś w Polsce położona w województwie małopolskim, w powiecie nowotarskim, w gminie Czarny Dunajec.
| wieś | |
 Drewniana zabudowa Chochołowa | |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Powiat | |
| Gmina | |
| Liczba ludności (2022) |
1201[2] |
| Strefa numeracyjna |
18 |
| Kod pocztowy |
34-513[3] |
| Tablice rejestracyjne |
KNT |
| SIMC |
0421517 |
Położenie na mapie gminy Czarny Dunajec  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa małopolskiego  | |
Położenie na mapie powiatu nowotarskiego  | |
 49°22′00″N 19°49′05″E/49,366667 19,818056[1]
| |
_COA.svg)
Położenie
edytujMiejscowość znajduje się w dolinie Czarnego Dunajca, w dwóch mezoregionach geograficznych; Orawicko-Witowskie Wierchy (na lewym brzegu Czarnego Dunajca) i Pogórze Gubałowskie (na prawym brzegu)[4]. Ma zwartą zabudowę; wszystkie domy zlokalizowane są na prawym brzegu Dunajca, wzdłuż drogi z Zakopanego przez Chochołów do Czarnego Dunajca, w dolnej części Chochołowa znajdują się na prawym brzegu Czarnego Dunajca, w górnej na lewym. Wzdłuż drogi tej płynie jeszcze równolegle do Czarnego Dunajca jego boczna struga Młynówka. Po zachodniej stronie Chochołów graniczy z miejscowością Sucha Góra na Słowacji. Od wschodu grzbiet Cyrhlicy oddziela Chochołów od miejscowości Ciche.
W latach 1954–1972 wieś należała i była siedzibą władz gromady Chochołów.
Opis miejscowości
edytujChochołów został lokowany w 1592 r.[5] Był wsią królewską, położoną w powiecie sądeckim województwa krakowskiego, należał do tenuty nowotarskiej[6]. W 1619 r. na terenach pastwisk chochołowian, znajdujących się powyżej wsi w dolinach Czarnego Dunajca i Dzianiskiego Potoku, została lokowana wieś Dzianisz[5].
W okresie międzywojennym w miejscowości stacjonowała placówka Straży Granicznej I linii „Chochołów”[7].
Do 1954 roku istniała gmina Chochołów. W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa nowosądeckiego.
Chochołów to wieś składająca się prawie w całości z oryginalnych chałup góralskich. Do miejscowej tradycji należy mycie ich z zewnątrz wodą z mydłem dwa razy do roku, na Wielkanoc i Boże Ciało[8].
10 grudnia 1762 r. biskup krakowski Franciszek Podkański utworzył w Chochołowie filię parafii w Czarnym Dunajcu. Samodzielna parafia pw. św. Jacka została utworzona w 1817 r. Do parafii oprócz Chochołowa należały wioski: Ciche, Dzianisz, Witów, Zakopane i Koniówka[9].
Wieś Chochołów zasłynęła w historii z powstania chochołowskiego w 1846 roku, przeciw Austriakom. Na czele jego stał miejscowy organista i nauczyciel Jan Andrusikiewicz. Górale rozbroili straż skarbową. Austriacy podburzyli przeciw nim chłopów z Czarnego Dunajca. W walce Andrusikiewicz został ciężko ranny. Pozbawieni kierownictwa górale poddali się. Ponad stu uwięziono.
W 1853 r. rozpoczęto budowę nowego murowanego kościoła w Chochołowie według projektu Feliksa Księżarskiego. Inicjatorem przedsięwzięcia był pochodzący z Chochołowa ksiądz Wojciech Blaszyński, który będąc proboszczem w Sidzinie cały czas kierował pracami budowy kościoła oraz zabezpieczał potrzebne środki materialne. Budowę chochołowskiego kościoła ukończono w 1873 r., już po śmierci ks. Blaszyńskiego[10]. Konsekracji kościoła dokonał ks. kardynał Albin Dunajewski w dniu 29 lipca 1886 r.[11] W Chochołowie do 21 grudnia 2007 r. funkcjonowało polsko-słowackie przejście graniczne Chochołów – Suchá Hora.
W październiku 2018 r. w miejscowości zostało otwarte Centrum Dziedzictwa Przyrodniczego – Muzeum Torfowisk. Mieści się ono w zabytkowym, drewnianym budynku z przełomu XVIII i XIX w., w którym poprzednio mieścił się Ośrodek Zdrowia. Interaktywna ekspozycja zaznajamia z powstawaniem i znaczeniem torfowisk, związane z nimi florę i faunę oraz wykorzystaniem torfu[12].
Pochodzący z Chochołowa
edytuj- Wojciech Blaszyński (1806–1866) – ksiądz rzymskokatolicki, proboszcz w Sidzinie. Prekursor ewangelizacji poprzez osoby świeckie, budowniczy kościoła w Chochołowie[13].
- Stanisław Frączysty (1917–2009) – legendarny kurier tatrzański na szlaku Chochołów-Budapeszt, żołnierz AK. W 1941 r. przeprowadził z Węgier do Polski marszałka Edwarda Rydza-Śmigłego. Więzień niemieckich obozów Auschwitz i Buchenwald[14].
- Aniela Stanek (ur. 1934) – artystka ludowa malująca na szkle[15]
- Robert Mateja (ur. 1972) – skoczek narciarski[16].
- Joanna Szwab (ur. 1997) – skoczkini narciarska, pierwsza w historii Polka, która stała na podium Pucharu Kontynentalnego, mistrzyni Polski na Małej Krokwi[17].
Szlaki turystyczne
edytuj
pieszy i rowerowy: Chochołów – Ostrysz – Tominów Wierch – Trzy Kopce – Gruszków Wierch – Słodyczki – Pałkówka – Gubałówka
Kąpieliska geotermalne
edytujW 2016 otwarto jeden z największych kompleksów basenów termalnych na Podhalu – Termy Chochołowskie[18].
Dom Regionalny „Tradycja” w Chochołowie
edytujW Chochołowie znajduje się Dom Regionalny „Tradycja”, założony przez Annę Nędzę-Kubiniec, etnolożkę i regionalistkę z Kościeliska. Znajdują się w nim wiernie odtworzone wnętrza podhalańskich izb – białej i czarnej – wyposażone w eksponaty ukazujące codzienne życie górali. [19]
Przypisy
edytuj- ↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 9 stycznia 2024, identyfikator PRNG: 15738
- ↑ NSP 2021: Ludność w miejscowościach statystycznych [online], Bank Danych Lokalnych GUS, 19 września 2022 [dostęp 2022-10-04].
- ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2022, s. 146 [zarchiwizowane 2022-10-26].
- ↑ Zofia Radwańska-Paryska, Witold Henryk Paryski: Wielka encyklopedia tatrzańska. Poronin: Wydawnictwo Górskie, 2004. ISBN 83-7104-009-1.
- ↑ a b Edmund Długopolski. Przywileje sołtysów podhalańskich. „Rocznik Podhalański”. t. 1, s. 16, 1914–1921.
- ↑ Województwo krakowskie w drugiej połowie XVI wieku; Cz. 2. Komentarz, indeksy, Warszawa 2008, s. 97.
- ↑ Marek Jabłonowski, Bogusław Polak: Polskie formacje graniczne 1918−1839. Dokumenty organizacyjne, wybór źródeł. T. II. Koszalin: Wydawnictwo Uczelniane Politechniki Koszalińskiej, 1999, s. 28. ISBN 83-87424-77-3.
- ↑ Maciej Pinkwart: Podhale. Trzy epoki. Bielsko-Biała: Pascal, 2007, s. 75. ISBN 978-83-7513-161-1.
- ↑ Górka J. Ks. Wojciech Blaszczyński s. 44
- ↑ Marian Gotkiewicz. O dawnych chatach i płóciennikach. „Wierchy. Rocznik poświęcony górom”. 41 (79), s. 258-260, 1973. Polskie Towarzystwo Turystyczno-Krajoznawcze. Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Kraków.
- ↑ Chochołów - Kościół p.w. św. Jacka - Podhalanka.pl [online], podhalanka.pl [dostęp 2022-10-19].
- ↑ Bojarski Marcin: Chochołowskie Muzeum Torfowisk już otwarte, w: „Gazeta Górska” XXVI, nr 4 (104), jesień 2018, s. 7
- ↑ Gmina Czarny Dunajec 150. rocznica śmierci ks. Wojciecha Blaszyńskiego [online], arch.czarny-dunajec.pl [dostęp 2022-10-19].
- ↑ 100 lat temu urodził się Stanisław Frączysty - kurier tatrzański, przewodnik Rydza-Śmigłego [online], dzieje.pl [dostęp 2022-10-19] (pol.).
- ↑ MOK - Miejski Ośrodek Kultury Nowy Targ [online], mok.nowytarg.pl [dostęp 2022-10-19].
- ↑ Mieszkańcy Chochołowa wstydzą się za Roberta Mateję [online], sport.dziennik.pl, 12 października 2007 [dostęp 2022-10-19] (pol.).
- ↑ Skoki narciarskie. Joanna SZWAB [online], skijumping.pl [dostęp 2022-10-19].
- ↑ Chochołowskie Termy Chochołów [online], visitmalopolska.pl [dostęp 2023-09-07].
- ↑ Przewodnik Tatrzański, Dom regionalny "Tradycja" w Chochołowie - Atrakcja Chochołów [online], Tatra Explore Przewodnik Tatrzański, 6 lutego 2025 [dostęp 2025-02-06] (pol.).
Linki zewnętrzne
edytuj- Chochołów, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. I: Aa – Dereneczna, Warszawa 1880, s. 594.