Chorzów-Batory
Chorzów-Batory, też: Chorzów Batory, urzędowo: Hajduki Wielkie (aktualna nazwa urzędowa od 1922)[1][2], również Wielkie Hajduki[3] (niem. do 1902 [Nieder-, Ober-] Heiduk, 1903–1922 Bismarckhütte, [1939] 1941–1945 Königshütte-Bismarck; śl. Hajduki, w śl. gwarze Kobylorzy – Bismark[4]) – dzielnica Chorzowa położona w południowej części miasta.
Spis treści
HistoriaEdytuj
Początki istniejącej tu osady Hajduki sięgają przełomu XVI i XVII wieku. W roku 1882 w Hajduku Dolnym była kopalnia węgla, wielka piekarnia parowa oraz łomy piaskowca.[5] W 1903 r. dwie gminy: Hajduki Dolne (niem. Nieder-Heiduk) i Hajduki Górne (niem. Ober-Heiduk) zostały połączone dekretem cesarza Wilhelma II w gminę Bismarckhütte. Było to związane z uruchomieniem w 1873 Huty Bismarcka (niem. „Bismarckhütte”, od 1933 r. Huta Batory) oraz założenia destylarni smoły (1888), która stanowiła zalążek przyszłych Zakładów Chemicznych „Hajduki”[potrzebny przypis].
W okresie międzywojennym wieloletnim naczelnikiem gminy Hajduki Wielkie został dowódca powstańczy Karol Grzesik, który w 1935 r. został prezydentem Chorzowa. W latach 1926–1939 Hajduki Wielkie były siedzibą starostwa powiatu świętochłowickiego, stanowiącego część dawnego powiatu bytomskiego, przyznaną Polsce. Władze gminy użyczyły staroście teren pod budowę gmachu (obecnie Urząd Miejski w Świętochłowicach), którego budowę ukończono w 1926 r.
Po Hajdukach Nowych (1934), również Hajduki Wielkie utraciły samodzielność z dniem 1 kwietnia 1939 r., poprzez włączenie do miasta Chorzowa, przy czym zachodnie krańce, obejmujące Kalinę, Kolonię Dworcową (ob. ul. Hajduki) oraz rejon przy rozwidleniu szlaków kolejowych Katowice–Gliwice i Katowice–Bytom ze szkołą i starostwem właśnie znoszonego powiatu świętochłowickiego przyłączono do Świętochłowic[6]. Połączenie Hajduk Wielkich z Chorzowem dokonało się za zgodą rad obu gmin i z poparciem samych mieszkańców, gdyż przyłączenie do miasta o statusie powiatu, jakim był Chorzów, wiązało się z szeregiem udogodnień dla mieszkańców i przedsiębiorców, przede wszystkim podatkowych.
W okresie międzywojennym gmina Hajduki Wielkie była znana przede wszystkim z sukcesów drużyny piłkarskiej Ruchu Wielkie Hajduki, która w styczniu 1939 zmieniła nazwę na Ruch Chorzów. Na terenie gminy działał też klub piłkarski Bismarckhütter Ballspiel Club (7 stycznia 1923 połączył się z Ruchem)[potrzebny przypis].
NazwaEdytuj
Nazwa miejscowości Hajduki wywodzi się od częstego nazwiska Hajduk i oznacza osadę należącą do tej rodziny (rodu)[7].
Nazwa administracyjna Chorzów-Batory została nadana nowo utworzonej dzielnicy Chorzowa 11 kwietnia 1939 roku[8].
Oficjalna, urzędowa zmiana nazwy gminy z Bismarckhütte na Hajduki Wielkie, dokonana przez Sejm Śląski, nastąpiła z dniem 19 czerwca 1922[9]. Obowiązuje ona do dziś[1].
Aby zaakcentować włączenie Hajduk Wielkich do Chorzowa, w dniu 11 kwietnia 1939 r. ogłoszono nowy podział miasta na sześć dzielnic, przy czym dzielnicę VI nazwano Chorzów-Batory, wykorzystując nową nazwę huty z 1933 r.[8]
Pisownia nazwy nowej dzielnicy Chorzów-Batory, choć ustalona zgodnie z regułami ortograficznymi języka polskiego z 1936 roku (potwierdzonymi współcześnie przez Radę Języka Polskiego), po II wojnie światowej wahała się raz z dywizem, a raz bez (Chorzów Batory), prawdopodobnie na wzór nazwy innej dzielnicy miasta – Chorzowa Starego. Od momentu wyznaczenia VI dzielnicy Chorzowa do dziś nie dokonano ujednolicenia nazwy dzielnicy z nazwą urzędową głównej miejscowości – Hajdukami Wielkimi. W związku z tym wśród części mieszkańców odradza się chęć przywrócenia tradycyjnej nazwy Hajduki Wielkie (funkcjonującej do dziś w oficjalnym obiegu urzędowym i codziennym użytku części mieszkańców), przy czym warto zaznaczyć, że nie istnieją tendencje do usamodzielnienia się tej dzielnicy, gdyż obecni mieszkańcy czują więź z Chorzowem.
W okresie PRL-u i później, do roku 1991, posługiwano się oficjalną, choć nieurzędową, nazwą dzielnicy Chorzów IV. W zasadzie miała ona szersze znaczenie niż Chorzów-Batory, gdyż pojawiła się już po przyłączeniu do Chorzowa części Niedźwiedzińca. Często jednak posługiwano się tymi terminami zamiennie. Uchwałą Rady Miasta nadano dzielnicy IV oficjalną nazwę Chorzów Batory[potrzebny przypis] (należy pamiętać, że była to jedynie nazwa dzielnicy administracyjnej, a nie nazwa urzędowa miejscowości). Jednak od momentu uchwalenia nowego, obowiązującego do dziś Statutu Miasta Chorzów (29 października 2009 r.)[10], nie istnieje jednostka pomocnicza miasta (JPM) obejmująca Hajduki Wielkie, a jedyną wydzieloną JPM jest osiedle Maciejkowice[11].
DzielnicaEdytuj
Chorzów-Batory posiada własny dworzec kolejowy Chorzów Batory (przy ul. Armii Krajowej) na trasie Katowice–Gliwice, Katowice–Lubliniec. Jest ważnym węzłem drogowym (Autostrada A4 i DTŚ). Na terenie dzielnicy znajduje się nowoczesny kompleks sportowy w rejonie ulicy Granicznej. Głównymi ulicami dzielnicy są: ul. Armii Krajowej oraz Stefana Batorego, łącząca się ze Szpitalną.
EdukacjaEdytuj
Szkoły ponadgimnazjalne:
- Technikum Mechaniczno-Elektryczne im. Nikoli Tesli (ul. Stefana Batorego), dawne ZSTiO3 (ostatni rocznik liceum ukończył szkołę w 2019 roku)
- III Liceum Ogólnokształcące im. Stefana Batorego (ul. Farna)
ParafieEdytuj
Zobacz teżEdytuj
PrzypisyEdytuj
- ↑ a b Rządowe Centrum Legislacji, Obwieszczenie Ministra Administracji i Cyfryzacji z dnia - Dziennik Ustaw, www.dziennikustaw.gov.pl [dostęp 2018-03-20] (pol.).
- ↑ „Dziennik Ustaw Śląskich” 1922, nr 13, poz. 43 (nr 6.11).
- ↑ „Dziennik Ustaw Śląskich” 1939, nr 6, poz. 14 (art. 1).
- ↑ Reinhold Olesch, Der Wortschatz der polnischen Mundart von Sankt Annaberg, Berlin 1958.
- ↑ Hajduk 1) Dolny 2) Górny w Słowniku geograficznym Królestwa Polskiego. T. III: Haag – Kępy. Warszawa 1882.
- ↑ „Dziennik Ustaw Śląskich” 1939, nr 6, poz. 14.
- ↑ Hasło: Hajduki. W: Słownik etymologiczny nazw geograficznych Śląska. Henryk Borek (red.). T. 4: H-Ki. Warszawa – Wrocław: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1988, s. 3. ISBN 83-01-07934-7.
- ↑ a b Podział miasta Chorzowa na dzielnice, „Tygodnik Urzędowy Miasta Chorzowa”, R. VI, nr 14, poz. 89, 11 kwietnia 1939.
- ↑ „Dziennik Ustaw Śląskich” 1922, nr 1, poz. 3; nr 13, poz. 43 (wykaz gmin).
- ↑ [http://www.bip.chorzow.eu/index.php?kat=105774261842966794 Uchwała Nr XLII/803/09 Rady Miasta Chorzów z dnia 29 października 2009 r. w sprawie Statutu Miasta Chorzów] [dostęp 2018-03-20].
- ↑ Uchwała Nr XV/206/99 Rady Miejskiej w Chorzowie z dnia 28 października 1999 r. w sprawie przyjęcia jednolitego tekstu statutu Osiedla Maciejkowice [dostęp 2018-03-20].