Ciężkowice
Ciężkowice – miasto w Polsce położone w województwie małopolskim, w powiecie tarnowskim, siedziba gminy miejsko-wiejskiej Ciężkowice.
| miasto w gminie miejsko-wiejskiej | |||
 Widok ogólny Ciężkowic ze Skałki z Krzyżem | |||
| |||
| Państwo | |||
|---|---|---|---|
| Województwo | |||
| Powiat | |||
| Gmina | |||
| Prawa miejskie | |||
| Burmistrz |
Stanisław Kuropatwa | ||
| Powierzchnia |
9,99[1] km² | ||
| Populacja (2022) • liczba ludności • gęstość |
|||
| Strefa numeracyjna |
+48 14 | ||
| Kod pocztowy |
33-190 | ||
| Tablice rejestracyjne |
KTA | ||
Położenie na mapie gminy Ciężkowice  | |||
Położenie na mapie Polski  | |||
Położenie na mapie województwa małopolskiego  | |||
Położenie na mapie powiatu tarnowskiego  | |||
 49°47′10″N 20°58′25″E/49,786111 20,973611
| |||
| TERC (TERYT) |
1216014 | ||
| SIMC |
0815239 | ||
Urząd miejski ul. Tysiąclecia 1933-190 Ciężkowice | |||
| Strona internetowa | |||
| BIP | |||
Ciężkowice uzyskały lokację miejską w 1348 roku, zdegradowane w 1934 roku, ponowne nadanie praw miejskich w 1998 roku.
Zapisywane jako Cieszkowice były miastem królewskim starostwa bieckiego w powiecie bieckim województwa krakowskiego w końcu XVI wieku. W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa tarnowskiego.
Przez miasto przebiegają: droga wojewódzka nr 977 i linia kolejowa nr 96 ze stacją Bogoniowice-Ciężkowice.
Ze względu na zachowany średniowieczny układ urbanistyczny i zachowaną drewnianą zabudowę w obrębie rynku miasto włączono do Małopolskiego Szlaku Architektury Drewnianej.
Położenie edytuj
Ciężkowice są położone na Pogórzu Ciężkowickim nad rzeką Białą.
Miasto ma charakter rolniczo-turystyczny. Według danych z 30 czerwca 2012 liczyło 2501 mieszkańców[2].
-
-
Rynek, pierzeja zachodnia -
.jpg)
.jpg)
.jpg)
Historia edytuj
Legendy głoszą, że założycielem Ciężkowic był Cieszko, stryj Mieszka I, wędrujący wraz ze swą drużyną przez Małopolskę. Zabłądziwszy kiedyś na polowaniu, wojowie natknęli się na uroczą krainę. Wielu z nich ziemie te spodobały się tak bardzo, że osiedlili się tam, na cześć wodza nazywając swą osadę Cieszkowicami.
Pierwsza wzmianka o osadzie pochodzi z 1125 w postaci nazwy Cecouici w łacińskim tekście legata papieskiego Idziego z Tuskulum. Z dokumentu wynika, że wieś była własnością benedyktynów tynieckich. W innym dokumencie – bulli z 1229 r. – papież Grzegorz IX także wymienia miejscowość jako przynależącą do dóbr opactwa w Tyńcu.
Osada została założona w 1288. Zezwolenie na lokację miasta wydał 29 lutego 1348 Kazimierz Wielki[3]. Miasto królewskie zostało założone na prawie magdeburskim pomiędzy 1339 i 1343 rokiem[4]. Zasadzenia miasta dokonali dwaj mieszczanie ze Starego Sącza – bracia Minard i Mikołaj.
Przez Ciężkowice przebiegały szlaki handlowe, prowadzące z Czech i Węgier do Krakowa. Miasto posiadało prawo do organizacji cotygodniowych targów. Handlowano głównie wyrobami tkackimi i rzemieślniczymi, solą oraz produktami rolniczymi, szczególnie szeroko znanym ciężkowickim nabiałem. Sprowadzano węgierskie wina oraz konie. Do dziś co środę na rynku ciężkowickim organizowany jest targ.
W XIV w. w Ciężkowicach istniał kościół pod wezwaniem św. Krzyża, założony przez benedyktynów, który potem wyburzono. W 1358 r. wybudowano kościół pod wezwaniem św. Andrzeja i założono parafię. Współczesny kościół, w stylu gotyku nadwiślańskiego, pochodzi z początku XX wieku.
W końcu XVI wieku były miastem królewskim starostwa bieckiego w powiecie bieckim województwa krakowskiego[5].
-
-
Rynek, dawna zabudowa -
Szkoła
.jpg)
.jpg)
Ciężkowice straciły na wielkości i znaczeniu w okresie zaboru austriackiego, kiedy językiem urzędowym był niemiecki. Językiem niemieckim posługiwano się w szkołach. Wprowadzono wtedy trzy klasy nauczania:
- do klasy elementarnej uczęszczali uczniowie w wieku 6–12 lat; uczyli się poznawania liter niemieckich, głoskowania i czytania oraz tłumaczenia poszczególnych wyrazów z języka niemieckiego na polski;
- w klasie pierwszej (8–14 lat) obowiązywał mały katechizm w języku niemieckim i polskim, czytanie niemieckie i polskie, pisanie, rachowanie, ortografia, znajomość głównych części mowy, praktyczna nauka języka niemieckiego;
- do klasy drugiej uczęszczały dzieci w wieku 10–16 lat; uczyły się religii, ewangelii, czytania niemieckiego i polskiego, kaligrafii, ortografii i gramatyki niemieckiej.
W początkowym okresie I wojny światowej w okolicach Ciężkowic toczyły się długotrwałe walki, najcięższe w grudniu 1914 r. oraz w pierwszych dniach maja 1915 r. w trakcie wielkiej bitwy pod Gorlicami. Pozostałością po nich jest pięć cmentarzy wojennych (nr 137, 138, 139, 140 i 141). W 1934 Ciężkowice pozbawione zostały praw miejskich (odzyskały je po 64 latach)[6].
W początkowym okresie okupacji hitlerowskiej od 3 października 1939 r. w mieście stacjonowała niemiecka 54 kompania strzelców krajowych (Landschützen) z okolic Stuttgartu, która z końcem marca 1940 r. została przeniesiona do Sanoka[7].
W następnych latach II wojny światowej w okolicach Ciężkowic działały jednostki Armii Krajowej.
W 2003 r. oddano do użytku halę sportową. W 2021 roku oddano do użytku park zdrojowy imienia burmistrza Zbigniewa Jurkiewicza, w którym stosowana jest hydroterapia według metody księdza Sebastiana Kneippa.
Turystyka edytuj
W pobliżu znajduje się rezerwat przyrody Skamieniałe Miasto z licznymi ostańcami skalnymi.
Do najciekawszych obiektów należą:
- Muzeum Przyrodnicze im. Krystyny i Włodzimierza Tomków, prezentujące olbrzymią kolekcję ptaków, owadów i trofeów myśliwskich;
- kościół pw. Pana Jezusa Miłosiernego i św. Andrzeja, zbudowany w stylu neogotyckim w 1903 r., wg projektu Jana Sas-Zubrzyckiego, od 2003 Sanktuarium Pana Jezusa Miłosiernego. Znajduje się w nim cudowny obraz Chrystusa Miłosiernego Ecce Homo, podarowany miastu przez papieża Innocentego XI;
- klasycystyczny ratusz na rynku;
- drewniane domy z charakterystycznymi dla tej części Małopolski podcieniami;
- park zdrojowy im. Zbigniewa Jurkiewicza;
- posąg św. Floriana – patrona miasta, stojący w centrum rynku;
- pomnik „Ławeczka Paderewskiego”, stojący w rynku[8];
- przydrożne kapliczki wpisane do rejestru zabytków Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków w Tarnowie;
- cmentarze wojenne nr 137, 138, 139, 140 i 141, z okresu I wojny światowej;
- budynek byłej rytualnej żydowskiej mykwy.
-
Skała „Czarownica” w rezerwacie -
„Ulice” Skamieniałego Miasta -
.jpg)
Na przeciwnym, zachodnim brzegu rzeki Białej, w sąsiedniej Kąśnej Dolnej, znajduje się dworek Ignacego Jana Paderewskiego otoczony parkiem, gdzie odbywają się koncerty „Muzyczne Spotkania u Paderewskiego”. Artysta przyczynił się do rozwoju życia kulturalnego miasta, m.in. ufundował budynek, fortepian i książki dla założonego przy Rynku 15 Klubu Inteligencji Obywatelskiej[9].
Szlaki turystyczne edytuj
Przez Ciężkowice przebiegają szlaki:
- turystyki pieszej:
Tarnów – Góra Świętego Marcina – Trzemeska Góra – Tuchów – Brzanka – Jodłówka Tuchowska – Rzepiennik Strzyżewski – rezerwat Skamieniałe Miasto – Ciężkowice – Bruśnik – Bukowiec – Gródek nad Dunajcem
na terenie miasta, łączący Muzeum Przyrodnicze, ratusz i rezerwat Skamieniałe Miasto (dojście do )- Szlak Niepodległości im. I.J. Paderewskiego.
- rowerowe
„Widokowa pętla” – zielony
„Przez rezerwat” – niebieski
„Do źródeł Rakutowej” – czerwony
- Szlak architektury drewnianej
Demografia edytuj
Liczba ludności edytuj
- 1900 - 1 856
- 1910 - 2 014
- 1925 - 1 934
- 1933 - 2 079
- 1950 - 1 811
- 1960 - 1 908
- 1970 - 1 936
- 1978 - 2 035
- 1988 - 2 183 [10]
- 1998 - 2 478
- 1999 - 2 366
- 2000 - 2 337
- 2001 - 2 367
- 2002 - 2 369
- 2003 - 2 400
- 2004 - 2 407
- 2005 - 2 387
- 2006 - 2 389
- 2007 - 2 421
- 2008 - 2 395
- 2009 - 2 393
- 2010 - 2 387
- 2011 - 2 493
- 2012 - 2 480
- 2013 - 2 483
- 2014 - 2 496
- 2015 - 2 485
- 2016 - 2 454
- 2017 - 2 470
- 2018 - 2 469
- 2019 - 2 479
- 2020 - 2 447
- 2021 - 2 444 [11]
Wykres zmian liczby ludności edytuj
Piramida wieku mieszkańców edytuj
- Piramida wieku mieszkańców Ciężkowic w 2014 roku[12].
Sport edytuj
W Ciężkowicach działają dwa kluby sportowe:
- KS Ciężkowianka Ciężkowice – klub piłkarski – Klasa B, grupa Tarnów IV (2022/23)[13],
- LUKS Orzeł Ciężkowice – klub siatkarski – II małopolska liga siatkówki mężczyzn.
Przypisy edytuj
- ↑ a b c Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym w 2022 roku, Główny Urząd Statystyczny, 7 grudnia 2022 [dostęp 2022-12-08].
- ↑ Ludność. Stan i struktura w przekroju terytorialnym. Stan w dniu 30 VI 2012 r.
- ↑ Robert Krzysztofik, Lokacje miejskie na obszarze Polski. Dokumentacja geograficzno-historyczna, Katowice 2007, s. 26–27.
- ↑ Anna Berdecka, Nowe lokacje miast królewskich w Małopolsce w latach 1333–1370 : chronologia i rozmieszczenie, w: Przegląd Historyczny, T. 65 (1974), z. 4, tabela 1 po s. 617.
- ↑ Województwo krakowskie w drugiej połowie XVI wieku ; Cz. 2, Komentarz, indeksy, s. 94.
- ↑ Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 14 października 1997 r. w sprawie zmiany granic, nazw i siedzib władz niektórych gmin oraz nadania statusu miasta niektórym miejscowościom w województwach: bielskim, olsztyńskim, piotrkowskim, rzeszowskim, tarnobrzeskim, tarnowskim i włocławskim. (Dz.U. z 1997 r. nr 130, poz. 847).
- ↑ Adam Bartosz: Pogórze i Łemkowszczyzna na zdjęciach niemieckiego żołnierza [w:] "Płaj. Almanach karpacki". T. 19, jesień 1999 ISBN 83-85258-21-3, s. 136-148
- ↑ Piotr Rutka, Mistrz Paderewski zasiadł przy fortepianie na ciężkowickim rynku, Pogórze24.pl, 4 maja 2018 [dostęp 2018-10-11] [zarchiwizowane z adresu 2018-10-11].
- ↑ Encyklopedia Ciężkowic - Postacie, www.encyklopedia.ciezkowice.pl [dostęp 2022-08-13].
- ↑ Monografie - Instytut Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania im. Stanisława Leszczyńskiego, strona 561
- ↑ Ciężkowice w liczbach, - Polska w liczbach [dostęp 2019-04-07 liczba ludności w oparciu o dane GUS.
- ↑ Ciężkowice w liczbach, Polska w liczbach [dostęp 2016-01-10] (pol.), liczba ludności w oparciu o dane GUS.
- ↑ Klasa B 2022/2023, grupa: Tarnów IV, www.90minut.pl [dostęp 2022-08-13].
Linki zewnętrzne edytuj
- Historia Żydów w Ciężkowicach na portalu Wirtualny Sztetl
- Rynek w Ciężkowicach – obraz z kamery
- Muzeum Przyrodnicze
- Wokół rezerwatu Skamieniałe Miasto
- Ciężkowice 2 (2), [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. I: Aa – Dereneczna, Warszawa 1880, s. 701.
- Encyklopedia Ciężkowic