Cmentarz żydowski w Toruniu

Cmentarz żydowski w Toruniu – nieczynny cmentarz wyznania judaistycznego w Toruniu. Znajduje się na Jakubskim Przedmieściu, na wzniesieniu przy obecnej ul. Kazimierza Pułaskiego[1].

Cmentarz żydowski w Toruniu
Ilustracja
Państwo

 Polska

Województwo

 kujawsko-pomorskie

Miejscowość

Toruń

Adres

ul. Kazimierza Pułaskiego

Typ cmentarza

wyznaniowy

Wyznanie

judaizm

Stan cmentarza

nieczynny

Data otwarcia

XVIII wiek

Data likwidacji

1975

Położenie na mapie Torunia
Mapa konturowa Torunia, w centrum znajduje się punkt z opisem „Cmentarz żydowski”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, blisko centrum u góry znajduje się punkt z opisem „Cmentarz żydowski”
Położenie na mapie województwa kujawsko-pomorskiego
Mapa konturowa województwa kujawsko-pomorskiego, w centrum znajduje się punkt z opisem „Cmentarz żydowski”
Ziemia53°01′00″N 18°37′42″E/53,016667 18,628333

Historia edytuj

Nieznana jest data założenia cmentarza. Według źródeł istniał on od 1723 roku[2]. Obecny cmentarz jest prawdopodobnie tożsamy z wymienionym w dokumentach z 1723 roku miejscem pochówku dla Żydów na gruntach miejskich przed bramą św. Jakuba[3]. Z 1810 roku pochodzi wzmianka o szkodach, jakie na cmentarzu czyniło bydło wypasane przez mieszkańców przedmieść Jakubskiego i św. Katarzyny[4]. Dzielił się on na cztery kwatery, porośnięte drzewami. Na cmentarzu znajdował się dom przedpogrzebowy, gospodarstwo ogrodnicze, mieszkanie stróża, pracownia kamieniarka, wozownia i stajnia[1]. Według planów z lat 80. XIX wieku na cmentarzu znajdowało się sporo wolnego miejsca[4].

W wyniku zmiany przebiegu ul. Kazimierza Pułaskiego w 1925 roku dokonano nieznacznej korekty terenu[4]. W latach 30. XIX wieku za miejsce na cmentarzu płacono od 10 do 500 złotych, za postawienie pomnika do 1000 złotych[1].

Gmina żydowska zakupiła grunt w sąsiedztwie cmentarza, na wypadek jego ewentualnego powiększenia[1].

Podczas II wojny światowej cmentarz pozostał w stanie nienaruszonym[4]. Niemieckie władze okupacyjne planowały zlikwidowanie cmentarza[1]. Po 1945 roku, w wyniku nieprzywrócenia gminy żydowskiej w Toruniu, cmentarz popadł w zapomnienie i degradację[4]. Pomniki były kradzione. Według relacji mieszkańców Torunia, skradzione nagrobki posłużyły jako materiał na tablicę pamiątkową upamiętniającą Juliana Nowickiego (przekaz ten został zdementowany przez regionalistkę Katarzynę Kluczwajd)[1][5]. Po 1956 roku opiekę nad cmentarzem sprawował Zarząd Zieleni Miejskiej[1].

W 1966 roku zdecydowano się na likwidację cmentarza. Faktycznie cmentarz zlikwidowano w grudniu 1975 roku[4]. W czasie likwidacji Pracownia Konserwacji Zabytków przeprowadziła inwentaryzację grobów. Obok kilkunastu bezimiennych grobów zachowały się nagrobki z inskrypcjami, głównie po hebrajsku i niemiecku. Zgodnie z wymogami religijnymi wszystkie miały ujednolicone wymiary. Najstarszy nagrobek pochodził z 1847 roku i upamiętniał Meira Gurmana. Opisano również nagrobki Karoliny Meir i Dawida Kojfmana z 1861 roku, Mosze Szlomo Kaliszera i Ernstine Rewaldt z lat 60. XIX wieku[6]. Przeznaczone do zniszczenia nagrobki sfotografowano. Po 1975 roku, pomimo zagospodarowania terenu, deszcze wypłukiwały szczątki pochowanych[1].

Jedyną pozostałością po cmentarzu są pochodzące z lat 80. XIX wieku zabudowania[4]. Wygląd nagrobków jest znany dzięki fotografiom zrobionym w 1975 roku przez Bohdana Horbaczewskiego z Pracowni Konserwacji Zabytków. W 1991 roku teren cmentarza wpisano do rejestru zabytków. Jesienią 2009 roku uporządkowano teren cmentarza[1]. W listopadzie 2009 roku na terenie dawnego cmentarza odsłonięto pomnik upamiętniający społeczną żydowską w Toruniu[7]. W tym samym czasie na jednym z cmentarzy katolickich odnaleziono nagrobek pochodzący z cmentarza żydowskiego[1]. grudniu 2010 roku na terenie cmentarza ustawiono tablice upamiętniające zlikwidowany cmentarz[7].

Zobacz też edytuj

Przypisy edytuj

  1. a b c d e f g h i j Cmentarz żydowski w Toruniu (ul. Pułaskiego 2-6). sztetl.org.pl. [dostęp 2023-08-19].
  2. Niedzielska 1992 ↓, s. 56.
  3. Niedzielska 2010 ↓, s. 33.
  4. a b c d e f g Niedzielska 1992 ↓, s. 57.
  5. Kluczwajd 2017 ↓, s. 76.
  6. Niedzielska 1992 ↓, s. 58.
  7. a b Aktualności. 2010-12-28 TORUŃ. fodz.pl. [dostęp 2023-08-19].

Bibliografia edytuj