Coelostoma orbiculare

gatunek chrząszcza z rodziny kałużnicowatych

Coelostoma orbicularegatunek chrząszcza z rodziny kałużnicowatych i podrodziny Sphaeridiinae. Zamieszkuje palearktyczną Eurazję od Półwyspu Iberyjskiego po Rosyjski Daleki Wschód i Wyspy Japońskie; ponadto zawleczony został do nearktycznej Ameryki Północnej. W zapisie kopalny znany od miocenu.

Coelostoma orbiculare
(Fabricius, 1775)
Okres istnienia: miocen–dziś
23.03/0
23.03/0
Ilustracja
Systematyka
Domena

eukarionty

Królestwo

zwierzęta

Typ

stawonogi

Gromada

owady

Rząd

chrząszcze

Podrząd

chrząszcze wielożerne

Rodzina

kałużnicowate

Podrodzina

Sphaeridiinae

Plemię

Coelostomatini

Rodzaj

Coelostoma

Podrodzaj

Coelostoma (Coelostoma)

Gatunek

Coelostoma orbiculare

Taksonomia i zapis kopalny edytuj

Gatunek ten opisany został po raz pierwszy w 1775 roku przez Johana Christiana Fabriciusa w publikacji Systema Entomologiae pod nazwą Hydrophilus orbicularis[1]. W 1835 roku Gaspard Auguste Brullé umieścił ten gatunek w nowym, monotypowym rodzaju Coelostoma[2]. W 1837 roku Wilhelm Ferdinand Erichson wyznaczył go gatunkiem typowym rodzaju Cyclonotum[3], który stał się wskutek tego młodszym synonimem Coelostoma[4].

Współcześnie Coelostoma jest jednym z najbardziej różnorodnych rodzajów w rodzinie kałużnicowatych, obejmującym ponad 110 opisanych gatunków. W obrębie tego rodzaju C. orbiculare klasyfikowane jest w podrodzaju nominatywnym Coelostoma s.str., który to w faunie palearktycznej reprezentują także C. hispanicum i C. syriacum[4]; ten ostatni zresztą jeszcze pod koniec XX wieku klasyfikowany był jako podgatunek C. orbiculare[5].

C. orbiculare jest stosunkowo licznie reprezentowany w zapisie kopalnym[6]. Najwcześniejsze, pochodzące z późnego miocenu jego skamieniałości odnaleziono na Nizinie Jańsko-Indygirskiej w Rosji[7]. Z kolei skamieniałości tego gatunku datowane na plejstocen znajdywano w japońskiej Formacji Mizozono[8] oraz w angielskim Hackney[9].

Morfologia edytuj

Chrząszcz o szeroko-owalnym, silnie wysklepionym ciele długości od 3,5[10] do 5 mm[11]. Ubarwienie wierzchu ciała jest błyszcząco czarne, często z wąsko rudobrązowo rozjaśnionymi krawędziami bocznymi przedplecza[10][11] i wierzchołkami pokryw[10]. Reszta ciała jest czarniawa[11] z rozjaśnionymi biczykami czułków i stopami; głaszczki szczękowe są zawsze ciemne, co odróżnia ten gatunek od C. hispanicum[10]. Punktowanie głowy, przedplecza i pokryw jest podobnych rozmiarów, tylko na bokach pokryw występują mocniejsze punkty, które jednak nie układają się w szeregi[4]. Głowa zaopatrzona jest w przeciętnych rozmiarów oczy złożone z głęboko wykrojonymi krawędziami wewnętrznymi[12]. Czułki buduje dziewięć członów, z których trzy ostatnie formują luźno zestawioną buławkę[10][11]. Boczne krawędzie głowy są rozszerzone i nakrywają miejsca osadzenia czułków, tak że ich nasady nie są widoczne patrząc od góry[11]. Trójkątna w zarysie tarczka jest niewiele dłuższa niż szeroka[10]. Pokrywy pozbawione są rzędów, obecny jest tylko ostro wgłębiony rządek przyszwowy biegnący od wierzchołka do połowy długości pokryw[11][4]. Przedpiersie jest w części środkowej nieuwypuklone i pozbawione żeberek, na przedzie tworzące drobny ząbek lub go pozbawione[4]. Środkowa część śródpiersia, wyniesiona silnie ku tyłowi, tworzy wyrostek międzybiodrowy w kształcie grotu strzały[4][12]. Zapiersie (metawentryt), dłuższe od śródpiersia[12], ma silnie wyniesioną ku przodowi część środkową, silnie wnikającą pomiędzy biodra środkowej pary, gdzie styka się z wyrostkiem śródpiersia[4][12]. Odnóża środkowej pary mają uda pozbawione gęstego owłosienia[4]. Stopy pary środkowej i tylnej mają człony pierwsze dłuższe od członów drugich[11]. Odwłok ma pierwszy z widocznych sternitów (wentryt) pozbawiony żeberka środkowego[4][11], a piąty, ostatni z nich, o całobrzegiej krawędzi tylnej. Genitalia samca mają długi na około 0,95 mm edeagus z dość szerokimi i spiczasto zakończonymi paramerami. Płat środkowy edeagusa jest krótszy od paramer, nieznacznie rozszerzający się ku nasadzie, zaopatrzony w okrągły gonopor umieszczony przedwierzchołkowo[4].

Ekologia edytuj

 
Imago w środowisku naturalnym

Owad ten należy do chrząszczy wodnych. Zasiedla różnego rodzaju słodkie wody stojące, w tym bagna i moczary. Preferuje zbiorniki eutroficzne z gęstą szatą roślinną. Bytuje głównie wśród roślin płytkiej strefy przybrzeżnej oraz w szlamie, mule, pod napływkami i wilgotną ściółką w pobliżu wody[13][4][11].

Rozprzestrzenienie edytuj

Gatunek palearktyczny[4][14], zawleczony jednak do Nearktyki[11].

W Europie znany jest z Portugalii, Hiszpanii, Wielkiej Brytanii, Francji, Belgii, Holandii, Niemiec, Szwajcarii, Austrii, Włoch, Danii, Szwecji, Norwegii, Finlandii, Estonii, Łotwy, Litwy, Polski, Czech, Słowacji, Węgier, Rumunii, Bułgarii, Słowenii, Chorwacji, Serbii, Czarnogóry, Grecji[14][4], Ukrainy, Krymu oraz europejskiej części Rosji[15]. Na kontynencie tym jest owadem pospolitym[13]. W Polsce jest jedynym przedstawicielem rodzaju Coelostoma, jak i całego plemienia Coelostomatini[16], znanym z całego kraju[13].

W Azji znany jest z zachodniej i wschodniej Syberii[15], Rosyjskiego Dalekiego Wschodu[11], Kazachstanu, Armenii[4], Azerbejdżanu[15], Turcji[17], Chin i Japonii[4]. W Turcji wykazany został z prowincji Ankara, Artvin, Aydın, Bayburt, Burdur, Bursa, Çanakkale, Çorum, Erzurum, Giresun, Gümüşhane, Isparta, Kayseri, Manisa, Mersin, Ordu, Samsun, Tokat oraz Trabzon[17]. W Chinach podawany jest z Hebei, Henanu i Pekinu[4][18].

W nearktycznej Ameryce Północnej odnaleziony został po raz pierwszy w 2015 roku, w kanadyjskim Ontario[11].

Przypisy edytuj

  1. J.C. Fabricius: Systema Entomologiae, Sistens Insectorum Classes, Ordines, Genera, Species Adiectis Synonymis, Locis, Descriptionibus, Observationibus. Flensburg et Lipsia: Libraria Korte, 1775.
  2. A. Brullé: Histoire naturelle des Insectes. Vol. 5. Coléoptères II. Paris: F.D. Pillot, 1835.
  3. Wilhelm Ferdinand Erichson: Die Käfer der Mark Brandenburg. Vol. 1. Berlin: F.H. Morin, 1837.
  4. a b c d e f g h i j k l m n o p Fenglong Jia, Paul Aston, Martin Fikacek. Review of the Chinese species of the genus Coelostoma Brullé, 1835 (Coleoptera: Hydrophilidae: Sphaeridiinae). „Zootaxa”. 3887 (3), s. 354-376, 2014. DOI: 10.11646/zootaxa.3887.3.4. 
  5. Ernst-Gerhard Burmeister. Die von R. Kinzelbach in Südosteuropa und dem Vorderen Orient gesammelten Hydrophiliden (Exkursionsausbeuten) (Coleoptera; Hydrophilidae, Helophoridae, Dytiscidae). „Entomofauna. Zeitschrift für Entomologie”. 6 (23), s. 381-395, 1985. ISSN 0250-4413. 
  6. Coelostoma orbiculare Fabricius 1775. [w:] Fossilworks.org [on-line]. [dostęp 2022-02-09].
  7. S.V. Kiselev, V.I. Nazarov. Late Cenozoic insects of northern Eurasia. „Paleontological Journal”. 43 (7), s. 732-785, 2009. 
  8. M. Hayashi, K. Yahiro, E. Kitabayashi. Late Pleistocene insects from the Mizozono Formation in Yoshimatsu-cho, Kagoshima Prefecture, Japan. „Bulletin of the Mizunami Fossil Museum”. 29, s. 161-168, 2002. 
  9. Christopher P. Green, Nicholas P. Branch, G. Russell Coope, Michael H.Field, David H.Keen, James M. Wells, Jean-Luc Schwenninger, Richard C. Preece, Danielle C.Schreve, Matthew G. Canti, Christopher P. Gleed-Owen. Marine Isotope Stage 9 environments of fluvial deposits at Hackney, north London, UK. „Quaternary Science Reviews”. 25 (1–2), s. 89-113, 2006. DOI: 10.1016/j.quascirev.2004.10.011. 
  10. a b c d e f Arved Lompe: Gattung: Coelostoma Brul. [w:] Käfer Europas [on-line]. 2011. [dostęp 2022-02-15].
  11. a b c d e f g h i j k l Mikko Pentinsaari, Robert Anderson, Lech Borowiec, Patrice Bouchard, Adam J. Brunke, Hume Douglas, Andrew B.T. Smith, Paul D.N. Hebert. DNA barcodes reveal 63 overlooked species of Canadian beetles (Insecta, Coleoptera). „ZooKeys”. 894, s. 53–150, 2019. DOI: 10.3897/zookeys.894.37862. 
  12. a b c d Hsing-Che Liu, Fang-Shuo Hu, Martin Fikáček. Liu, Hsing-Che; Hu, Fang-Shuo; Fikáček, Martin Review of the genus Coelostoma of Taiwan with description of a new species (Coleoptera: Hydrophilidae). „Acta Entomologica Musei Nationalis Pragae”. 60 (1), s. 155–162, 2020. DOI: 10.37520/aemnp.2020.008. ISSN 1804-6487. 
  13. a b c B. Burakowski, M. Mroczkowski, J. Stefańska. Chrząszcze – Coleoptera. Adephaga prócz Carabidae, Myxophaga, Polyphaga: Hydrophiloidea. „Katalog Fauny Polski”. 23 (4), 1976. 
  14. a b Coelostoma (Coelostoma) orbiculare (Fabricius, 1775). [w:] Fauna Europaea [on-line]. [dostęp 2022-02-15].
  15. a b c S.K. Ryndevich. On the distribution of some species of Coelostoma Brulle, 1835 (Coleoptera, Hydrophilidae). „Russian Entomological Journal”. 13 (1-2), s. 40, 2004. 
  16. M. Przewoźny: rodzina: Hydrophilidae Latreille, 1802 — kałużnicowate. [w:] Biodiversity Map [on-line]. [dostęp 2022-02-15].
  17. a b Ayçin Yılmaz Akünal, Ebru Gül Aslan. Aquatic Beetles (Coleoptera: Hydrophilidae, Helophoridae) of İzmir, Manisa and Aydın Provinces (Turkey) with New Locality Records for the Aegean Region. „Turkish Journal of Fisheries and Aquatic Sciences”. 17, s. 777-785, 2017. Central Fisheries Research Institute (CFRI); Japan International Cooperation Agency (JICA). DOI: 10.4194/1303-2712-v17_4_13. ISSN 1303-2712. 
  18. Fenglong Jia, Robert B. Angus, Dongju Bian. Two new species of Coelostoma Brullé, 1835 from China (Coleoptera: Hydrophilidae: Sphaeridiinae). „Aquatic Insects. International Journal of Freshwater Entomology”. 40 (4), s. 291-299, 2019. DOI: 10.1080/01650424.2019.1612072.