Coolgardie safe
Coolgardie safe – australijskie XIX-wieczne urządzenie wykorzystujące zasadę chłodzenia ewaporacyjnego służące do przechowywania żywności, chłodziarka, prymitywna forma lodówki.
Etymologia edytuj
Coolgardie jest nazwą miejscowości, w której zostało opracowane to urządzenie[1], angielskie słowo safe w tym kontekście oznacza „szafkę”, „sejf”, „bezpieczne miejsce”.
Opis konstrukcji edytuj
Pierwsza „lodówka” tego typu była skrzynką przykrytą mokrym workiem z juty[1]. Na górze skrzynki umieszczono pojemnik z wodą, w którym umieszczono flanelowe paski, ściekająca z pasków woda kapała na worek utrzymując go w wilgotnym stanie[1]. Wnętrze pojemnika było nieco chłodniejsze od jego otoczenia w wyniku chłodzenia ewaporacyjnego[1]. W późniejszym czasie, komercyjnie produkowane „lodówki” tego typu miały metalową konstrukcję, drzwiczki i półki, nogi stały zazwyczaj w pojemnikach z wodą, aby nie mogły tam wchodzić mrówki[1][2].
Efektywność działania urządzenia zależała przede wszystkim od przepływu powietrza, im większy przepływ powietrza tym większa różnica temperatur pomiędzy powietrzem na zewnątrz, a wnętrzem urządzenia[3][2]. Współczesne testy pokazują, że wnętrza chłodziarek tego typu były do 6°-9 °C chłodniejsze od otoczenia[3].
Historia edytuj
Pierwsze urządzenie tego typu zostało zbudowane przez Arthura McCormicka w latach 90. XIX wieku[1]. McCormick był jednym z poszukiwaczy złota w Coolgardie w czasie gorączki złota pod koniec XIX wieku[1]. McCormick zauważył, znany już od starożytności efekt chłodzenia ewaporacyjnego, że zawartość przykrytej mokrą szmatką butelki była schładzana w miarę wysychania szmatki, a efekt ten był szczególnie wyraźny, jeżeli butelka była postawiona w przeciągu[1]. McCormick zaprojektował i zbudował „lodówkę”, którą była prosta skrzynka przykryta jutowym workiem, innowacja McCormick polegała na użyciu pojemnika z wodą, do którego włożył kawałki flaneli. Ściekająca w dół po flaneli woda nawilżała worek, który nie musiał być ręcznie oblewany wodą, woda w pojemniku była uzupełniania dwa razy dziennie[1][4].
Według niektórych źródeł pierwszeństwo w opracowaniu takiej chłodziarki miał w Australii Oscar Benno Pedro Seppelt około 1895[4][5].
Chłodziarka McCormick została skopiowana przez wielu innych poszukiwaczy złota i w późniejszym czasie stała się popularnym urządzeniem do przechowywania jedzenia w Australii[1]. W późniejszym czasie chłodziarki tego typu były też produkowane komercyjnie[1]. W niektórych obszarach Australii chłodziarki tego typu używane były jeszcze do połowy XX wieku[2][4].
Przypisy edytuj
- ↑ a b c d e f g h i j k l Coolgardie Safe. Museum Victoria. [dostęp 2018-10-17]. (ang.).
- ↑ a b c Australian Coolgardie safe, 1900-1910. Museum of Applied Arts and Science. [dostęp 2018-10-17]. (ang.).
- ↑ a b Jacqui Durrant: How effective is the ‘Coolgardie safe’?. lifeonspringcreek.com. [dostęp 2018-10-17]. (ang.).
- ↑ a b c Late 1890s Coolgardie safe invented. Australian food history timeline. [dostęp 2018-10-17]. (ang.).
- ↑ The Original Water Safe, „Westarn Mail”, National Library of Australia Trove, 1 grudnia 1921, s. 4 [dostęp 2018-10-09] (ang.).
Bibliografia edytuj
- Susan Butler: The Dinkum Dictionary. 2015, s. 78. ISBN 978-1-921799-10-5.
Linki zewnętrzne edytuj
- Zdjęcia różnych urządzeń do przechowywania żywności. Museum of Applied Arts and Sciences. [dostęp 2018-10-17]. (ang.).