Cornelis van der Aa
Cornelis van der Aa (chrzest: 22 października 1749 w Lejdzie, zm. 26 października 1815 w Amsterdamie) – holenderski pisarz, historyk i księgarz[1][2]. Konserwatysta, zwolennik oranżystów[3], oddany dynastii Orańskiej-Nassau spisał biografie kilku jej członków.
 Cornelis van der Aa (1749-1815) | |
| Data i miejsce urodzenia |
22 października 1749 |
|---|---|
| Data i miejsce śmierci |
26 października 1815 |
| Zawód, zajęcie |
księgarz, pisarz |
Życiorys edytuj
Cornelis był synem Cornelisa van der Aa i Elisabeth van der Togt[1][4]. W 1769 został mistrzem księgarskim w Lejdzie. W latach 1770–1796 był księgarzem i introligatorem w Haarlemie[5]. Jako zwolennik proorański otrzymywał wiele dochodowych zleceń, szczególnie przed rewolucją. Przed 1765 rokiem został mianowany introligatorem miejskim (stadsboekbinder)[6][7] a w 1772 drukarzem „małej pieczęci”[a]. Od rewolucji batawskiej w 1795 roku i wygnaniu Wilhelma V Orańskiego uważał się z obrońcę spuścizny politycznej rodu namiestnika[8][9]. Z tego też powodu 24 września 1795 nowa rada miejska odwołała go ze stanowiska introligatora miejskiego[10][11]. W 1995 wydał antyrewolucyjny pamflet pt. Mijne politicque denkwijze, w którym opisał niesprawiedliwe traktowanie i represje jakich doświadczył za przekonania polityczne. W ciągu sześciu miesięcy pismo zostało wydrukowane czterokrotnie. 29 kwietnia 1796 został skazany przez schepenów na pięć lat więzienia i wieczyste wygnanie z departamentu Holandii i Zachodniej Fryzji za popieranie dynastii orańskiej[5][12].
Pod koniec 1799 został zwolniony z więzienia i osiadł w Utrechcie, gdzie pracował jako księgarz i zajmował się pisaniem. W 1800 wydał i rozprowadził antyrewolucyjny prospekt, za co został ukarany grzywną w wysokości 150 guldenów[5][6]. Po roku 1801 sytuacja polityczna w Republice Batawskiej zmieniła się dla oranżystów; mogli wrócić na dawniej zajmowane stanowiska administracyjne, zniesiono restrykcje i uchylono wyroki skazujące za dawne spory polityczne, w tym wyrok Cornelisa van der Aa[13][14].
Znaczącą część twórczości poświęcił biografiom członków rodu Orańskiego-Nassau, które opublikował w pierwszych latach XIX wieku. W przedmowie do Geschiedenis der Vereenigde Nederlanden en derzelver buitenlandschen bezittingen, wydanej w 1804, zasugerował, że odważył się na druk dopiero po 1802 w obawie przed nowymi karami. W 1807 przeniósł się do Amsterdamu. Ostatnie osiem lat życia poświęcił pisaniu dzieł historycznych[6][13][15].
W pracy pt. Geschiedenis van den jongst geëindigden Oorlog (1802-1808) van der Aa skupił się na rewolucyjnych przewrotach. Uważał, że stronnictwem patriotów kierowały intrygi i chęć wzbogacenia się. Po dojściu do władzy, przy pomocy Francuzów, dopuszczali się prześladowań na oranżystach[16].
Van der Aa zmarł 26 października 1815, prawie dwa lata po powrocie, na ziemię holenderską, potomka dynastii Orańskiej Wilhelma I[17]. Pisarz przeciwstawiał się wpływom francuskim, dlatego w latach 1810-1813 nic nie publikował, ze względu na system cenzurowania książek wprowadzony przez Napoleona. Po wycofaniu się Francuzów z Amsterdamu w listopadzie 1813 napisał jeszcze cztery prace. Dwie z nich, De Tyrannyen der Franschen in 1747 en 1795-1813 (1814) oraz Echt verslag van de Gebeurenissen te Amsterdam en te Woerden in November en December 1813 (1814), dotyczyły zbrodni, jakie Francuzi, wg. autora, popełnili na Holendrach. W Beknopt en echt verslag van de oproerige bewegingen en gepleegde geweldenarijen binnen de stad Amsterdam, op den 15den en 16den November 1813 (1813) potępił plądrowanie Amsterdamu podczas rewolucji. Jego oranżeryzm i niechęć do rewolucjonistów odbijały się echem we wszystkich jego publikacjach[17][18].
Publikacje edytuj
Wybrane publikacje Cornelisa van der Aa[6][12][7]:
- Mijne politicque denkwijze vrijmoedig geschetst (Haarlem 1795)
- Beknopt Handboekje der Vaderlandschen Geschiedenissen (Amsterdam 1800–1803)
- Geschiedenis van den jongst geëindigden Oorlog (Amsterdam 1802–1808)
- Geschiedenis der Vereenigde Nederlanden en derzelver buitenlandschen bezittingen (Amsterdam 1804–1810)
- Atlas van de Zeehavens der Bataafsche Republiek (Amsterdam 1806)
- Geschiedenis van het Leven van Willem V (Amsterdam 1806–1809)
- Echt verslag van de Gebeurenissen te Amsterdam en te Woerden in November en December 1813 (Amsterdam 1813)
- De doorluchtige vorsten uit den huize Oranje-Nassau ('s-Gravenhage 1814)
- De Tyrannyen der Franschen in 1747 en 1795-1813 (Amsterdam 1814)
- Verslag van de gebeurtenissen in Amsterdam en Woerden in November en December 1813 (Amsterdam 1814)
Uwagi edytuj
- ↑ Mała pieczęć była używana przez namiestników prowincji Holandii w celu zagwarantowania autentyczności ważnych dokumentów i listów. Patrz:Laurie Hansma. „Oranje blixem, donderse schelm!” De strijd van de orangist Cornelis van der Aa in de Bataafse Republiek (1795-1798). „Mededelingen van de Stichting Jacob Campo Weyerman. Jaargang 35”, s. 61, 2012. Stichting Jacob Campo Weyerman. ISSN 0167-4609. (niderl.).
Przypisy edytuj
- ↑ a b Cornelis van der Aa. Biografisch Portaal van Nederland. [dostęp 2023-04-30]. (niderl.).
- ↑ Cornelisa van der Aa. Digitale Bibliotheek voor de Nederlandse Letteren (DBNL). [dostęp 2023-04-30]. (niderl.).
- ↑ oranżyści, [w:] Encyklopedia PWN [dostęp 2023-04-29].
- ↑ Hansma 2012 ↓, s. 59-60.
- ↑ a b c Verheijen 2018 ↓, s. 171.
- ↑ a b c d Frederiks 1888 ↓, s. 1.
- ↑ a b Molhuysen i Blok 1911 ↓, s. 3.
- ↑ Batawska, Republika, [w:] Encyklopedia PWN [dostęp 2023-04-29].
- ↑ Renata Głuszek: Dynastia orańska. Holandia bez tajemnic. [dostęp 2023-04-29].
- ↑ Ontstaan naam Oranje-Nassau. Koninklijkhuis.nl. [dostęp 2023-04-29]. (niderl.).
- ↑ Hansma 2012 ↓, s. 61.
- ↑ a b van der Aa 1852 ↓, s. 6.
- ↑ a b Verheijen 2018 ↓, s. 172.
- ↑ Hansma 2012 ↓, s. 59.
- ↑ Laan 1952 ↓.
- ↑ Verheijen 2018 ↓, s. 175.
- ↑ a b Verheijen 2018 ↓, s. 182.
- ↑ Allarta Johannes: De Doorluchtige Vorsten uit den Huize van Oranje-Nassau, en derzelver uitmuntende daden, ten nutte van het Vaderland verrigt, in Tafereelen geschetst, door Cornelis van der Aa. [w:] Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1815 [on-line]. 1815. [dostęp 2023-04-30]. (niderl.).
Bibliografia edytuj
- Aa, Cornelis van der. W: Philipp Christiaan Molhuysen, Petrus Johannes Blok: Nieuw Nederlandsch Biografisch Woordenboek. Lejda: A.W. Sijthoff's Uitgeversmaatschappij, 1911, s. 3. [dostęp 2023-04-28].
- Aa, Cornelis van der. W: Abraham Jacob van der Aa: Biographisch woordenboek der Nederlanden. Haarlem: J.J. Van Brederode, 1852, s. 6. [dostęp 2023-04-28].
- Cornelis van der Aa. W: Johannes Godefridus Frederiks, Frans Jozef Peter van den Branden: Biographisch woordenboek der Noord- en Zuidnederlandsche letterkunde. Amsterdam: A.J. Van den Sigtenhorst, 1888, s. 1. [dostęp 2023-04-30].
- Bart Verheijen. Cornelis van der Aa en de orangistische geschiedschrijving in de Bataafs-Franse tijd. „Jaarboek voor Nederlandse Boekgeschiedenis. Jaargang 25”, s. 169-183, 2018. Nederlandse Boekhistorische Vereniging. ISSN 1381-0065. (niderl.).
- Laurie Hansma. „Oranje blixem, donderse schelm!” De strijd van de orangist Cornelis van der Aa in de Bataafse Republiek (1795-1798). „Mededelingen van de Stichting Jacob Campo Weyerman. Jaargang 35”, s. 59-66, 2012. Stichting Jacob Campo Weyerman. ISSN 0167-4609. (niderl.).
- Cornelis van der Aa. W: Kornelis ter Laan: Letterkundig woordenboek voor Noord en Zuid. Wassenaar: GB van Goor Zonen, 1952, s. 1. [dostęp 2023-04-30].