Cyprysowate (Cupressaceae Rich. ex Bartl.) – rodzinażywicznychdrzew i krzewównagonasiennych. Obejmuje w zależności od ujęcia około 130 gatunków skupionych w 29–32 rodzajach[2][3]. Rozprzestrzenione są niemal na całym świecie[3], przy czym w Polsce występują naturalnie jedynie gatunki z rodzaju jałowiec (Juniperus)[4]. Zajmują bardzo zróżnicowane siedliska, z wyjątkiem tundry i wilgotnych lasów równikowych, wiele gatunków ma ograniczony zasięg i jest zagrożona wymarciem[5]. Wiele gatunków jest popularnie uprawianych, także w Polsce (np. żywotniki i cyprysiki). Liczne gatunki są ważnym źródłem drewna i żywic[3].
Najczęściej krzewy lub niewielkie drzewa, rzadziej duże drzewa. Końce pędów u niektórych rodzajów są w różnym stopniu spłaszczone i rozgałęzione w jednej płaszczyźnie (Calocedrus, Libocedrus, Thuja). Ulistnione końce pędów u niektórych rodzajów są zrzucane, co przypomina nieco liście złożone (Glyptostrobus, Metasequoia, Taxodium)[3]. W uprawie wiele form uprawnych ma postać karłowych i płożących krzewów[5].
Pojedyncze, zwykle zimozielone, często dimorficzne. Młode liście szpilkowe, u niektórych gatunków szybko opadają, a liście dojrzałe są łuskowate. Ułożone są na pędzie naprzemianlegle lub w okółkach po 3–4[3], rzadko skrętolegle (Taxodium).
Organy generatywne
Pyłek pozbawiony worków powietrznych powstaje w mikrosporangiach występujących w liczbie od 2 do 10 na odosiowej stronie mikrosporofili. Mikrosporofile zebrane są w drobne szyszkowate strobile na końcach pędów. Makrosporofile (łuski nasienne) zawierają po stronie doosiowej po kilka (2–20) nagich zalążków. Łuski wyrastają naprzeciwlegle lub po 3 w okółkach, nie zachodzą na siebie i zebrane są w zwykle kuliste lub jajowate, drewniejące szyszki, ewentualnie w zmięśniałe szyszkojagody[3][5].
Rodzina obejmuje we współczesnych klasyfikacjach systematycznych dawniej wyodrębniane cypryśnikowate (Taxodiaceae) z 9 rodzajami. Rodzina ta w wyniku analiz filogenetycznych, opartych głównie na badaniach molekularnych, okazała się grupą parafiletyczną, w obrębie której zagnieżdżone były cyprysowate. W tej sytuacji konieczne było dla uzyskania taksonu monofiletycznego złączenie tych rodzin w jeden takson[3][6][7].
Najstarsze skamieniałości rodziny datowane są na 170 milionów lat (szyszka z zachodniej Szkocji)[5].
Relacje filogenetyczne rodziny w obrębie nagonasiennych[2][3]
↑ abcdRoss Bayton, Simon Maughan: Plant families. A Guide for Gardeners and Botanists. Chicago: The University of Chicago Press, 2017, s. 60-63. ISBN 978-0-226-52308-8.
