Cyprysowate
Cyprysowate (Cupressaceae Rich. ex Bartl.) – rodzina żywicznych drzew i krzewów nagonasiennych. Obejmuje w zależności od ujęcia około 130 gatunków skupionych w 29–32 rodzajach[2][3]. Rozprzestrzenione są niemal na całym świecie, w Polsce występują naturalnie jedynie gatunki z rodzaju jałowiec (Juniperus). Wiele gatunków jest popularnie uprawianych, także w Polsce (np. żywotniki i cyprysiki). Szereg gatunków jest ważnym źródłem drewna i żywic[3].
| ||
 Cyprys wiecznie zielony | ||
| Systematyka[1][2] | ||
| Domena | eukarionty | |
| Królestwo | rośliny | |
| Klad | rośliny naczyniowe | |
| Klad | Euphyllophyta | |
| Klad | rośliny nasienne | |
| Klad | nagonasienne | |
| Rząd | cyprysowce | |
| Rodzina | cyprysowate | |
| Nazwa systematyczna | ||
| Cupressaceae Gray Nat. Arr. Brit. Pl. 2: 222. (1822)[2] | ||
| Typ nomenklatoryczny | ||
| Cupressus L.[2] | ||
| Synonimy | ||
| ||
MorfologiaEdytuj
- Pokrój
- Najczęściej krzewy lub niewielkie drzewa, rzadziej duże drzewa. Końce pędów u niektórych rodzajów są w różnym stopniu spłaszczone i rozgałęzione w jednej płaszczyźnie (Calocedrus, Libocedrus, Thuja). Ulistnione końce pędów u niektórych rodzajów są zrzucane, co przypomina nieco liście złożone (Glyptostrobus, Metasequoia, Taxodium)[3].
- Liście
- Pojedyncze, zwykle zimozielone, często dimorficzne. Młode liście szpilkowe, u niektórych gatunków szybko opadają, a liście dojrzałe są łuskowate. Ułożone są na pędzie naprzemianlegle lub w okółkach po 3–4[3], rzadko skrętolegle (Taxodium).
- Organy generatywne
- Pyłek pozbawiony worków powietrznych powstaje w mikrosporangiach występujących w liczbie od 2 do 10 na odosiowej stronie mikrosporofili. Mikrosporofile zebrane są w drobne szyszkowate strobile na końcach pędów. Makrosporofile (łuski nasienne) zawierają po stronie doosiowej po kilka (2–20) nagich zalążków. Łuski wyrastają naprzeciwlegle lub po 3 w okółkach i zebrane są w zwykle kuliste, drewniejące szyszki, ewentualnie w zmięśniałe szyszkojagody[3].
SystematykaEdytuj
Rodzina obejmuje we współczesnych klasyfikacjach systematycznych dawniej wyodrębniane cypryśnikowate (Taxodiaceae) z 9 rodzajami. Rodzina ta w wyniku analiz filogenetycznych, opartych głównie na badaniach molekularnych, okazała się grupą parafiletyczną, w obrębie której zagnieżdżone były cyprysowate. W tej sytuacji konieczne było dla uzyskania taksonu monofiletycznego złączenie tych rodzin w jeden takson[3][4][5].
| nagonasienne |
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
- Relacje filogenetyczne w obrębie rodziny[4]
| cyprysowate |
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||
- podrodzina: Cunninghamioideae
- rodzaj: Cunninghamia – stroigła
- podrodzina: Taiwanioideae
- rodzaj: Taiwania – tajwania
- podrodzina: Athrotaxidoideae
- rodzaj: Athrotaxis
- podrodzina: Sequoioideae
- rodzaj: Sequoiadendron – mamutowiec
- rodzaj: Metasequoia – metasekwoja
- rodzaj: Sequoia – sekwoja
- podrodzina: Taxodioideae
- rodzaj: Taxodium – cypryśnik
- rodzaj: Cryptomeria – kryptomeria, szydlica
- rodzaj: Glyptostrobus – wyżłob[7]
- podrodzina: Callitroideae
- rodzaj: Actinostrobus – krężnik[7]
- rodzaj: Callitris – żywiczlin, cyprzyk[7]
- rodzaj: Diselma
- rodzaj: Fitzroya – ficroja
- rodzaj: Neocallitropsis
- rodzaj: Widdringtonia – widdringtonia, tężyłusk[7]
- rodzaj: Austrocedrus
- rodzaj: Libocedrus
- rodzaj: Papuacedrus
- rodzaj: Pilgerodendron
- podrodzina: Cupressoideae
- rodzaj: Calocedrus – cedrzyniec
- rodzaj: Chamaecyparis – cyprysik
- rodzaj: Cupressus – cyprys
- rodzaj: Fokienia
- rodzaj: Juniperus – jałowiec
- rodzaj: Microbiota – mikrobiota
- rodzaj: Platycladus – biota
- rodzaj: Tetraclinis – cyprzyk
- rodzaj: × Cupressocyparis – cyprysowiec
- rodzaj: Thuja – żywotnik
- rodzaj: Thujopsis – żywotnikowiec
PrzypisyEdytuj
- ↑ P. F. Stevens: Angiosperm Phylogeny Website - Seed Plant Evolution. 2001–.
- ↑ a b c d e f Christenhusz, M.J.M., J.L. Reveal, A. Farjon, M.F. Gardner, R.R. Mill, and M.W. Chase (2011). A new classification and linear sequence of extant gymnosperms. Phytotaxa 19: 55-70.
- ↑ a b c d e f g Michael G. Simpson: Plant Systematics. Amsterdam, Boston, Heidelberg, London: Elsevier, Academic Press, 2010, s. 129-141. ISBN 978-0123743800.
- ↑ a b c Gadek, P. A., Alpers, D. L., Heslewood, M. M., & Quinn, C. J.. Relationships within Cupressaceae sensu lato: a combined morphological and molecular approach. „American Journal of Botany”. 87, s. 1044–1057, 2000 (ang.).
- ↑ a b Farjon A.: Monograph of Cupressaceae and Sciadopitys. London: Royal Botanic Gardens, Kew, 2005. ISBN 1-84246-068-4.
- ↑ Aljos Farjon: A natural history of conifers. Timber Press, 2008.
- ↑ a b c d Józef Rostafiński: Słownik polskich imion rodzajów oraz wyższych skupień roślin. Kraków: Akademia Umiejętności, 1900, s. 122-576,583-832.