Cyrk – budynek lub namiot z okrągłą areną wewnątrz, na której odbywają się występy artystów cyrkowych[1].

Plakat cyrkowy z 1900
Żonglerzy na występie
Cyrk uliczny w Berlinie (rysunek Heinricha Zillego)
Słonie występujące w cyrku Merano w Oslo (Norwegia)

Rozwój cyrku w Europie edytuj

W Europie sztuka cyrkowa rozkwitła w średniowieczu, kiedy pojawili się wędrowni aktorzy (kuglarze) zwani później hecarzami (na Rusi skomorochami). Pokazy, zwane hecami, nie odbywały się na wielkich arenach lub namiotach, lecz na ulicach miast, jarmarkach i festynach. Do wędrownych trup należeli linoskoczkowie, żonglerzy, połykacze ognia, mimowie i komedianci. W pierwszej połowie XIX wieku działały głównie cyrki konne z Anglii i Francji; pod koniec tego stulecia rozwinęły się cyrki w Cesarstwie Niemieckim (między innymi cyrki objazdowe Carla Hagenbecka).

Rozwój cyrku w Polsce edytuj

Pierwszy stały cyrk wybudowała w Warszawie w 1883 Wilhelmina Ciniselli (rodzina Cinisellich prowadziła cyrk do 1914 to jest do wybuchu I wojny światowej). Pod koniec XIX wieku powstały też cyrki wędrowne między innymi Adama Pincla. Po odzyskaniu niepodległości głównymi organizatorami i właścicielami cyrków byli Stanisław Mroczkowski i bracia Staniewscy (Mieczysław i Bronisław). Wybitnymi artystami cyrkowymi tego okresu byli między innymi przedstawiciele rodzin Barańskich, Blumskich, Mileców; popularność zdobyły duety klaunówBim-Bom (Iwan Raduński i Mieczysław Staniewski), Din-Don (Wiktor i Edward Manc). Po II wojnie światowej powołano Dyrekcję Państwową Cyrków z siedzibą w Łodzi, powstały też pierwsze cyrki objazdowe (od 1949 w ramach Zjednoczonych Przedsiębiorstw Rozrywkowych). W 1950 w Julinku powstała baza cyrkowa z zapleczem szkoleniowo-technicznym, w 1967 powołano Państwową Szkołę Cyrkową w Julinku.

Elementy cyrku edytuj

Wielkie buty i czerwone nosy edytuj

Współczesny cyrk to przede wszystkim rozrywka, dlatego jego nieodłącznym elementem są występy klaunów. Kolorowo wymalowani przebierańcy w za dużych butach i ze sztucznymi kolorowymi nosami – ulubieńcy dzieci – mają za zadanie rozśmieszać publiczność. Nie jest to łatwe, często więc muszą posiąść wiele różnych umiejętności – teatralnych, muzycznych i gimnastycznych. Do najpopularniejszych przedstawicieli tej grupy cyrkowców zalicza się akrobatów i mimów oraz charakterystycznych klaunów „ryżych” i „białych”, nawiązujących do tradycyjnych postaci komicznych, takich jak Arlekin czy Pierrot.

Niebezpieczna praca edytuj

Popisy ekwilibrystyczne i akrobatyczne wymagają niezwykłych umiejętności, które zdobywa się tylko dzięki wieloletnim ćwiczeniom. Przykładem takiej sztuki są akrobacje na wysoko zawieszonych trapezach, wymyślone w połowie XIX wieku we Francji. Do ich wykonania są potrzebne wielkie wyczucie czasu, zręczność, siła i gibkość ciała. Trudnym zadaniem są także: jazda na jednokołowym rowerku, wymagająca wyjątkowego poczucia równowagi, oraz pokazy precyzyjnego rzucania nożami. Każdy nieprawidłowo wykonany ruch podczas wszystkich ewolucji wiąże się z ogromnym niebezpieczeństwem i może zagrażać zdrowiu i życiu artysty.

Treserzy i tresowane zwierzęta edytuj

W większości cyrków na całym świecie do klasycznych numerów należą występy tresowanych zwierząt. W programie znajdują się na przykład pokazy psów jeżdżących na rowerach i skaczących przez przeszkody, fok żonglujących piłkami, a także jazda konna. Szczególną atrakcją są zazwyczaj numery z udziałem niebezpiecznych zwierząt, takich jak niedźwiedzie, lwy, tygrysy i słonie. Widok tresera wkładającego głowę w paszczę lwa mrozi krew w żyłach, ale równie emocjonujące mogą być słonie stojące na dwóch nogach.

Kontrowersje edytuj

Osobny artykuł: Cierpienie w cyrku.
 
Baner kampanii "Cyrk bez zwierząt" niesiony w trakcie Marszu Wyzwolenia Zwierząt w Warszawie w 2022.

Fakt tresury (w szczególności metod jej przeprowadzania) oraz przetrzymywania zwierząt, jak również warunków, w jakich są przetrzymywane (zwłaszcza w przypadku gatunków egzotycznych), sprawiają, iż cyrki, w programach których występują zwierzęta, często są krytykowane przez organizacje zajmujące się prawami zwierząt[2][3][4][5][6][7][8][9]. Również niektórzy psychologowie podają w wątpliwość wartość pokazów, w których dzieci obserwują zmuszanie zwierząt do nienaturalnych dla nich czynności[10]. Przeciw wykorzystywaniu zwierząt w cyrkach wypowiedziała się między innymi Europejska Federacja Lekarzy Weterynarii (FVE)[11][12].

Zakazy cyrków ze zwierzętami edytuj

Kilkadziesiąt państw na świecie zakazało częściowo albo całkowicie występów zwierząt w cyrkach. Austria, Belgia, Chorwacja, Ekwador, Holandia, Izrael, Kostaryka, Panama, Paragwaj, Peru, Singapur, Słowenia i Wielka Brytania zakazały wykorzystywania zwierząt dzikich w cyrkach. W Boliwii, Bośni i Hercegowinie, Brazylii, Chinach, na Cyprze, Grecji i na Malcie zakaz obejmuje wszystkie zwierzęta. Do państw, które wprowadziły częściowe ograniczenia wykorzystywania zwierząt, należą: Australia, Dania, Finlandia, Indie, Kanada, Meksyk, Nowa Zelandia, Stany Zjednoczone, Szwajcaria i Tajwan[13]. 18 września 2020 roku Sejm uchwalił nowelizację ustawy o ochronie zwierząt (tzw. Piątka dla zwierząt), która m.in. wprowadza zakaz występowania zwierząt w cyrkach[14]. Ustawa stała się jedną z przyczyn sporu w koalicji rządowej (przeciwko ustawie w Sejmie głosowali posłowie z ramienia koalicyjnej partii Solidarna Polska, a politycy partii Porozumienie w większości wstrzymali się od głosu) oraz sporu w części opozycji stanowiącej większość senacką[15][16].

Zobacz też edytuj

Przypisy edytuj

  1. cyrk - Słownik Języka Polskiego, sjp.pwn.pl [dostęp 2022-03-04] (pol.).
  2. Cyrk bez dzikich zwierząt. [w:] Co robimy? Ratujemy zwierzęta [on-line]. Klub Gaja. [dostęp 2013-08-29]. (pol.).
  3. Cyrk bez zwierząt. Stowarzyszenie Empatia, 2013-06-06. [dostęp 2013-08-29]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-08-22)]. (pol.).
  4. Cyrk BEZ zwierząt!. Fundacja Viva!, 2010-11-04. [dostęp 2013-08-29]. (pol.).
  5. Narciarz. Cyrki przed cyrkiem. „Zielone Brygady”. 7 (165), 2001-09. Wyd. Zielone Brygady. ISSN 1231-2126. (pol.). 
  6. Darek Gzyra. Cyrk do tablicy. „Zielone Brygady”. 1 (191), 2004-01. Wyd. Zielone Brygady. ISSN 1231-2126. (pol.). 
  7. Przeciwko tresurze. [w:] Opis działań [on-line]. Front Wyzwolenia Zwierząt. [dostęp 2013-08-29]. [zarchiwizowane z tego adresu (2011-09-18)]. (pol.).
  8. Narciarz. Szkoło, nie ucz znieczulicy!. „Zielone Brygady”. 7 (165), 2001-09. Wyd. Zielone Brygady. ISSN 1231-2126. (pol.). 
  9. Wilk. Częste pytania i odpowiedzi dotyczące cyrku zwierzęta na arenach, zabawa w cyrku. „Zielone Brygady”. 7 (165), 2001-09. Wyd. Zielone Brygady. ISSN 1231-2126. (pol.). 
  10. Michał Walkowiak. (tytuł nieznany). „Otwarta Szkoła: miesięcznik Wielkopolskiej Oświaty”. 10, 2001-12. Klemens Stróżyński red.. Kuratorium Oświaty w Poznaniu. ISSN 1230-2899. (pol.). 
  11. Stuart Winter: Vets call for complete ban on wild animal acts in circuses across Europe. Daily and Sunday Express www.express.co.uk, 2015-08-05. [dostęp 2016-03-16]. (ang.).
  12. Europejska Federacja Lekarzy Weterynarii: Wzywamy kraje UE do zakazu wykorzystywania zwierząt w cyrkach. wyborcza.pl, 2015-08-07. [dostęp 2016-03-16].
  13. Kampania „Cyrk bez zwierząt”
  14. USTAWA z dnia 18 września 2020 r. o zmianie ustawy o ochronie zwierząt oraz niektórych innych ustaw, orka.sejm.gov.pl, 18 września 2020 [dostęp 2020-10-05].
  15. Sejm uchwalił nowelę, która zawiera m.in. zakaz hodowli zwierząt na futra i ogranicza ubój rytualny, pap.pl, 18 września 2020 [dostęp 2020-10-05].
  16. Polsat News, Opozycja podzielona ws. ochrony zwierząt. Budka zapewnia, że „większość senacka nie jest zagrożona” – Polsat News, polsatnews.pl, 1 października 2020 [dostęp 2020-10-05].

Bibliografia edytuj

Linki zewnętrzne edytuj