Klasyfikacja miejscowości w Polsce

(Przekierowano z Część miasta)

Kategorie, rodzaje i status prawny miejscowości w Polscemiejscowość to w Polsce w ujęciu ustawowym „jednostka osadnicza lub inny obszar zabudowany odróżniający się od innych miejscowości odrębną nazwą, a przy jednakowej nazwie, odmiennym określeniem ich rodzaju”. Urzędowe nazwy miejscowości, ustala, zmienia lub znosi, w drodze rozporządzenia, minister właściwy do spraw administracji publicznej, na wniosek gminy. Minister ten także ogłasza, w drodze obwieszczenia w Dzienniku Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej, aktualne wykazy urzędowych nazw miejscowości i ich części[1].

Wieżyca – przed 2023 r. część wsi Szymbark
Grunwald – część miasta Poznań, podzielona na 4 jednostki pomocnicze:
Osiedle Grunwald Północ,
Osiedle Grunwald Południe,
Osiedle Stary Grunwald,
Osiedla Św. Łazarz (część)

Miejscowości (z wyjątkiem miast) oraz ich części nie mają formalnie ustalonych granic, lecz mogą znajdować się w obrębach ewidencyjnych wyznaczonych na podstawie Prawa geodezyjnego i kartograficznego.

W celach statystycznych, przy ustalaniu wykazu nazw miejscowości przyjęto, że terminem tym określa się każde skupisko ludności, niezależnie od liczby zabudowań i gęstości zabudowy i liczby ludności, przy czym miejscowość musi się odróżniać od innych skupisk (szczególnie sąsiednich) odrębną nazwą urzędową, a przy nazwie identycznej, odmiennym określeniem skupiska (np. wieś, kolonia, osada itp.)[2].

Miejscowości

edytuj

Wykaz rodzajów miejscowości zawiera schemat aplikacyjny zawarty w załączniku do rozporządzenia z dnia 21 lipca 2021 r. w sprawie ewidencji miejscowości, ulic i adresów, w którym wyróżniono następujące rodzaje miejscowości: kolonia, przysiółek, osiedle, osada, osada leśna, miasto, wieś, schronisko turystyczne, dzielnica Warszawy, część miejscowości, część miasta, delegatura[3].

Ustawa o urzędowych nazwach miejscowości i obiektów fizjograficznych określa[1]:

  • jednostkę osadniczą – obszar zabudowany w których przebywa lub jest zameldowana na pobyt stały co najmniej jedna osoba
  • inny obszar zabudowany
  • miejscowość – będąca jednostką osadniczą lub innym obszarem zabudowanym odróżniająca się od innych miejscowości nazwą, a przy jednakowej nazwie – odmiennym określeniem ich rodzaju; miejscowości dzielą się na:
    • zamieszkane – będące jednostkami osadniczymi
    • niezamieszkane – będące innymi obszarami zabudowy.

Wyróżnia się:

  • miejscowości – niebędące częściami innych miejscowości, określane jako: miejscowości, miejscowości podstawowe, miejscowości samodzielne
  • części miejscowości – będące częściami innych miejscowości, określane jako integralne części miejscowości, miejscowości niesamodzielne, np. część miasta, część wsi.

Dla miejscowości, oprócz nazwy, określa się jej rodzaj będący określeniem charakteru miejscowości ukształtowanej w procesie rozwoju osadnictwa, w szczególności: miasto, osiedle, wieś, osada, osada leśna, kolonia, przysiółek i ich części. Przy czym rodzaje miasto i wieś są określeniami dla używanymi tylko do miejscowości podstawowych. Określenie osiedle, osada, osada leśna, kolonia, przysiółek jest używane do miejscowości jak i ich części.

Rodzajami miejscowości w Polsce są:

  • część miasta
  • część wsi
  • część osady
  • część kolonii
  • osada (może być samodzielną miejscowością, jak i stanowić część innej jednostki osadniczej)
  • przysiółek (może być samodzielną miejscowością, jak i stanowić część innej jednostki osadniczej)
  • kolonia (może być samodzielną miejscowością, jak i stanowić część innej jednostki osadniczej)
  • osiedle (może być samodzielną miejscowością, jak i stanowić część innej jednostki osadniczej)
  • osada leśna (może być samodzielną miejscowością, jak i stanowić część innej jednostki osadniczej).

W częściach miejscowości, które ustawowo nie są samodzielnymi miejscowościami, nie zachodzą zdarzenia w świetle prawa o aktach stanu cywilnego[4], tj. urodzenia, małżeństwa, zgony. Stąd miejsce urodzenia osoby w domu np. w Prądniku Czerwonym jest oznaczane w akcie urodzenia jako Kraków. Zasada ta działa również wstecz. Osoba urodzona np. w 1921 r. w Kostuchnie (wówczas samodzielna gmina w pow. pszczyńskim) ma w obecnie wystawianym odpisie aktu urodzenia wpisane miejsce urodzenia Katowice[potrzebny przypis].

Statystyka

edytuj

W ramach Krajowego Rejestru Urzędowego Podziału Terytorialnego Kraju (TERYT), miejscowościom i ich częściom nadawane są przez Główny Urząd Statystyczny niepowtarzalne identyfikatory Systemu identyfikatorów i nazw miejscowości (SIMC).

Zgodnie z rozporządzeniem z dnia 13 grudnia 2012 r. w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części w Polsce istniało 103 225 miejscowości o ustalonych urzędowych nazwach, pogrupowanych w 23 rodzaje[5]. Samodzielnych miejscowości (miast, wsi, kolonii, przysiółków, osiedli, osad, osad leśnych, schronisk turystycznych) o urzędowo ustalonych nazwach było 53 464[6].

 
Brzezówka – miejscowość będąca przysiółkiem (w gminie Kolbuszowa)

W 2015 r. było 103 086 urzędowo nazwanych miejscowości z czego 53 445 nazw miejscowości uznawanych za samodzielne[7], natomiast w 2019 r. było 102 875 urzędowo nazwanych miejscowości. Urzędowo uznawanych miejscowości zatem systematycznie ubywa[8].

Rodzaj miejscowości Liczebność
2013[5] 2015[7] 2019[8]
część kolonii 202 199 195
część miasta 6708 6710 6783
część osady 10 10 10
część wsi 36349 36263 36044
kolonia 2220 2203 2174
kolonia kolonii 11 11 11
kolonia osady 6 6 6
kolonia wsi 979 974 974
miasto 908 915 940
osada 5136 5132 5137
osada kolonii 1 1 1
osada leśna 1988 1966 1949
osada leśna wsi 227 224 222
osada osady 2 3 3
osada wsi 524 520 523
osiedle 3 5 5
osiedle wsi 5 5 5
przysiółek 136 133 133
przysiółek kolonii 41 41 40
przysiółek osady 56 56 56
przysiółek wsi 4641 4619 4585
schronisko turystyczne 22 22 22
wieś 43051 43068 43057
Razem 103 225 103 086 102 875

Miejscowość statystyczna

edytuj

Miejscowość statystyczna to wyodrębniony dla celów statystycznych zespół kilku polskich miejscowości obejmujący z reguły wieś oraz przyległe do niej przysiółki i inne mniejsze miejscowości, dla których łącznie zbierane są i opracowywane dane statystyczne[9].

W 2011 r. było w Polsce 42 490 miejscowości statystycznych[10].

Miejscowości statystyczne Liczba miejscowości Liczba ludności
1 000 000 1 1 700 612
500 000 4 2 671 330
200 000 12 3 518 990
100 000 22 3 009 265
50 000 47 3 206 433
20 000 136 4 297 334
10 000 188 2 748 473
5 000 247 1 694 912
2 000 1 002 2 940 490
1 000 2 086 2 843 085
500 4 982 3 445 440
200 13 558 4 256 516
100 11 034 1 608 450
0 9 171 570 494
Łącznie 42 490 38 511 824

Historia

edytuj

Okres międzywojenny

edytuj

W okresie międzywojennym kwestia ustalania rodzaju miejscowości nie była formalnie uregulowana, a w poszczególnych częściach kraju rodzaje miejscowości stosowane były zwyczajowo i niejednolicie[11].

W 1933 r. Skorowidz miejscowości RP, będący publikacją prywatną, podawał takie rodzaje miejscowości (wtedy charakter miejscowości), jak: borostwo, browar, cegielnia, cukrownia, domek łąkowy, domek przewozowy, domek szosowy, dwór, folwark, futor, gajówka, gorzelnia, klasztor, kolonia, kopalnia, koszary, latarnia morska, lecznica, letnisko, leśnictwo, leśniczówka, miasteczko, miasto, nadleśnictwo, obszar dworski, obóz warowny, okolica, osada, osada fabryczna, osada leśna, osada miejska, osada młyńska, osada pałacowa, osada wojskowa, osiedle, plebania, probostwo, przedmieście, przysiółek, przystanek kolejowy, pustkowie, smolarnia, stacja kolejowa, szpital epidemiczny, tartak, torfiarnia, twierdza, uzdrowisko, uroczysko, wieś, więzienie, zaścianek, zakład kąpielowy, zakład poprawczy, zakład wychowawczy[12].

Wydany w 1938 r. tom 1 urzędowego Wykazu miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej, obejmującego województwo wileńskie, uwzględniał rodzaje miejscowości takie jak: cegielnia, folwark (i część folwarku), futor, futory, gajówka, karczma, kolonia (i część kolonii), koszarka kolejowa, leśniczówka, letnisko, majątek (i część majątku), miasteczko, miasto (i część miasta), młyn, nadleśnictwo, okolica, osada (i część osady), osada fabryczna, osada leśna, osada młyńska, osada wojskowa, papiernia, parcele (i część parceli), plebania, przedmieście (i część przedmieścia), przystanek kolejowy, schronisko turystyczne, smolarnia, stacja kolejowa, tartak, terpentyniarnia, uroczysko, wieś (i część wsi), zaścianek (i część zaścianka)[11].

Zobacz też

edytuj

Przypisy

edytuj
  1. a b Ustawa z dnia 29 sierpnia 2003 r. o urzędowych nazwach miejscowości i obiektów fizjograficznych (Dz.U. z 2019 r. poz. 1443)
  2. „Wiadomości statystyczne”. 41 (7-12), s. 40, 1996. Polskie Wyd. Gospodarcze. ISSN 0043-518X. 
  3. Rozporządzenie Ministra Rozwoju, Pracy i Technologii z dnia 21 lipca 2021 r. w sprawie ewidencji miejscowości, ulic i adresów (Dz.U. z 2021 r. poz. 1368)
  4. Ustawa z dnia 28 listopada 2014 r. Prawo o aktach stanu cywilnego [online], isap.sejm.gov.pl [dostęp 2020-04-03].
  5. a b Rozporządzenie Ministra Administracji i Cyfryzacji z dnia 13 grudnia 2012 r. w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2013 r. poz. 200).
  6. Nieco inne dane podawał wcześniejszy (kwietniowy) projekt rozporządzenia Ministra Administracji i Cyfryzacji w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części w Polsce: ROZPORZĄDZENIE MINISTRA ADMINISTRACJI I CYFRYZACJI1 z dnia 13.04.2012 r. w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części – PROJEKT, Minister Administracji i Cyfryzacji, 13 kwietnia 2012.
  7. a b Urzędowe nazwy miejscowości (2012, 2015). [dostęp 2017-10-07].
  8. a b Obwieszczenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 17 października 2019 r. w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2019 r. poz. 2360)
  9. Główny Urząd Statystyczny - Bank Danych Lokalnych: "Miejscowość statystyczna". [dostęp 2018-03-26].
  10. Ludność w miejscowościach statystycznych według ekonomicznych grup wieku. Stan w dniu 31.03.2011 r.. [dostęp 2018-03-26].
  11. a b Wykaz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej. Tom 1. Województwo wileńskie. Warszawa: Główny Urząd Statystyczny, 1938, s. 81.
  12. Tadeusz Bystrzycki (oprac.): Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej z oznaczeniem terytorjalnie im właściwych władz i urzędów oraz urządzeń komunikacyjnych. Przemyśl – Warszawa: Wydawnictwo Książnicy Naukowej, 1933?, s. 1834.

Linki zewnętrzne

edytuj