Czarnowo (województwo kujawsko-pomorskie)
Czarnowo – wieś w Polsce położona w województwie kujawsko-pomorskim, w powiecie toruńskim, w gminie Zławieś Wielka, 7 km od granic Bydgoszczy i 22 km od granic Torunia.
| wieś | |
 Wieś z lotu ptaka | |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Powiat | |
| Gmina | |
| Liczba ludności (III 2011) |
735[2] |
| Strefa numeracyjna |
56 |
| Kod pocztowy |
87-134[3] |
| Tablice rejestracyjne |
CTR |
| SIMC |
0850968 |
Położenie na mapie gminy Zławieś Wielka  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa kujawsko-pomorskiego  | |
Położenie na mapie powiatu toruńskiego  | |
 53°06′12″N 18°14′20″E/53,103333 18,238889[1]
| |
Położenie edytuj
Czarnowo położone jest w gminie Zławieś Wielka, powiecie toruńskim, na skraju historycznej Ziemi Chełmińskiej. Miejscowość zlokalizowana jest na terasie nadzalewowej doliny Wisły, którą oddziela od rzeki wał przeciwpowodziowy, a od strony północno-zachodniej zbocze wyższej terasy dolinnej porośniętej borem sosnowym.
Nazwa edytuj
Miejscowość występowała w dokumentach pod nazwami: Zacharnowo, Czarnów, Czarnaw, Sczarnow, Scharnow, Tczarnaw, Czarnowo (1570)[4].
Charakterystyka edytuj
We wsi znajduje się m.in. kościół rzymskokatolicki, szkoła oraz dawna stacja kolejowa Czarnowo. W bezpośrednim sąsiedztwie wsi, na wiślanej skarpie znajduje się grodzisko Kamieniec.
Demografia edytuj
Według Narodowego Spisu Powszechnego (III 2011 r.) Czarnowo liczyło 735 mieszkańców[2]. Jest ósmą co do wielkości miejscowością gminy Zławieś Wielka.
Komunikacja edytuj
Przez Czarnowo przebiega droga krajowa 80 Bydgoszcz-Toruń oraz rozpoczyna się droga wojewódzka 249 wiodąca do Solca Kujawskiego poprzez przeprawę promową na Wiśle. W latach 1910-1966 istniała lokalna linia kolejowa Toruń Północny – Czarnowo.
Zabytki[5] edytuj
- Kościół gotycki św. Marcina z początku XIV w., restaurowany w 1498 r. z inicjatywy kupca toruńskiego Jana Heitmana jako votum za ocalenie od niebezpieczeństwa w czasie podróży Wisłą. W XVII w. dobudowano zakrystię. Obok kościoła znajduje się drewniana dzwonnica z XVIII w. Kościół murowany z cegły, jednonawowy, z prosto zamkniętym prezbiterium nakrytym sklepieniem kolebkowym, obok nowsza, drewniano-szkieletowa kwadratowa wieża. Wewnątrz granitowa kropielnica (prawdopodobnie średniowieczna), ołtarz główny późnobarokowy z 1. połowy XVIII w., chór muzyczny z XVIII w., ława kolatorska z przełomu XVI/XVII w., a także płaskorzeźby gotyckie - św. Biskupa z XV w. i alabastrowa z grupą Ukrzyżowania z 1. połowy XV w. Dzwony z lat 1609 i 1755. Najstarsza płyta nagrobna z 1535.
- Cmentarz przykościelny z 1873 r.
- Nieczynny młyn wodny na Górnym Kanale z pocz. XX w.
- Dawna stacja kolejowa na linii Toruń-Czarnowo z 1910 r., zamknięta w 1972 r.
- Grodzisko Kamieniec
- Cmentarz ewangelicki założony przed 1789 r., z najstarszym zachowanym nagrobkiem z 1841 r.[6][7].
Historia edytuj
Pierwotnie wieś była własnością biskupów płockich. Nazwę miejscowości (Carnowo) wymieniono 5 sierpnia 1222 roku w akcie nadania przez księcia Konrada Mazowieckiego rozległych posiadłości w ziemi chełmińskiej na rzecz biskupa misyjnego Prus Chrystiana[4]. W 1228, wraz z całą ziemią chełmińską, została darowana zakonowi krzyżackiemu. Zarząd administracyjny nad wsią sprawowało komturstwo bierzgłowskie, od 1381 krzyżacka prokuratoria w Unisławiu, a od 1418 prokuratoria Pień[4]. W 1285 roku właścicielem Czarnowa był szlachcic Arnold z Wałdowa Królewskiego, który nadał chłopom ziemię na prawie niemieckim oraz przywilej rybołówstwa na Wiśle w zamian za czynsz. W 1391 roku we wsi znajdowały się dwie oczynszowane karczmy oraz folwark o powierzchni upraw 59 łanów, specjalizujący się w hodowli koni, świń i bydła[4]. W XIV wieku wzniesiono kościół parafialny (w XVII wieku do parafii należały wsie: Czarnowo, Toporzysko, Stanisławka, Zławieś, Pędzewo, Smolno i Kamionka)[4].
W 1457 roku król Kazimierz IV Jagiellończyk przekazał wieś na własność miastu Toruniowi, do którego należała aż do rozbiorów. W połowie XV wieku mieszkało tu na 24 łanach 24 zagrodników i 6 komorników. W 1585 roku istniał młyn wodny do przerabiania zboża na mąkę i kaszę[4]. W XVII w. Czarnowo ogarnął ruch reformacyjny, do czego przyczyniły się wpływy kaznodziejów z Torunia, który był silnym ośrodkiem protestantyzmu[4]. W tym okresie popularne nad Wisłą stało się osadnictwo olęderskie. Przybywający z Holandii mennonici otrzymywali prawo do wolnego uprawiania ziemi w zamian za czynsz płacony właścicielom gruntów[4].
11 stycznia 1657 walczące ze Szwedami w czasie potopu wojska polskie dowodzone przez Stefana Czarnieckiego przedostały się tu przez zamarzniętą Wisłę[8].
W 1772 roku miejscowość przeszła we władanie Królestwa Prus w ramach I rozbioru Polski. Część dóbr ziemskich rozparcelowano między osadników niemieckich. W 1880 roku mieszkało w Czarnowie w 50 domach 52 katolików i 463 ewangelików[4]. 28 lutego 1910 roku otwarto stację kolejową Czarnowo na nowo zbudowanej linii wiodącej do Torunia Północnego. Prowadzono tu lokalny ruch pasażerski i towarowy. W 1939 roku, po wybuchu II wojny światowej, proboszcz parafii Roman Gdaniec został przez hitlerowców uwięziony w forcie VII w Toruniu i 28 października 1939 r. rozstrzelany w lasach Barbarki w pierwszej egzekucji 130 uwięzionych[4].
W 1945 Czarnowo było siedzibą gromady (jednostki pomocniczej gminy), w latach 1954–1975 należało do gromady Toporzysko, a po reformie administracyjnej z 1975 roku do gminy Zławieś Wielka w województwie toruńskim. Od 1999 roku znajduje się w gminie Zławieś Wielka, w powiecie toruńskim i województwie kujawsko-pomorskim. Po 2000 roku miejscowość stała się jednym z beneficjentów procesu suburbanizacji okolic Bydgoszczy.
Przypisy edytuj
- ↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 19334
- ↑ a b GUS: Ludność - struktura według ekonomicznych grup wieku. Stan w dniu 31.03.2011 r.
- ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2022, s. 175 [zarchiwizowane 2022-10-26].
- ↑ a b c d e f g h i j Zdzisław Raszeja: Ostromecko i okolice. Bydgoszcz: Wydawnictwo Margrafsen, 2002, s. 25-28. ISBN 83-87070-78-5. (pol.).
- ↑ Strategia rozwoju gminy Zławieś Wielka na lata 2008-2016, s. 13
- ↑ Zapomnieni - zdjęcia cmentarza. [dostęp 2012-04-05].
- ↑ Cmentarz ewangelicki - Czarnowo - lapidaria [dostęp 2018-08-20]
- ↑ Czarnowo