Czarnuszka (roślina)
Czarnuszka (Nigella L.) – rodzaj roślin jednorocznych z rodziny jaskrowatych, dziko rosnących głównie na obszarach śródziemnomorskich oraz w zachodniej Azji. Należy do niego około 25[4]–26[5] gatunków. W Polsce dziko rośnie jeden gatunek – czarnuszka polna N. arvensis[6]. Rośliny te wyróżniają się silnie podzielonymi liśćmi i mniej lub bardziej zrośniętymi, dętymi mieszkami. Wiele gatunków uprawianych jest jako rośliny ozdobne[7] i przyprawy (aromatyczne nasiona)[4].
 Czarnuszka polna | |
| Systematyka[1][2] | |
| Domena | |
|---|---|
| Królestwo | |
| Podkrólestwo | |
| Nadgromada | |
| Gromada | |
| Podgromada | |
| Nadklasa | |
| Klasa | |
| Nadrząd | |
| Rząd | |
| Rodzina | |
| Rodzaj |
czarnuszka |
| Nazwa systematyczna | |
| Nigella L. Sp. Pl. 534. 1753 | |
| Typ nomenklatoryczny | |
Morfologia edytuj
- Pokrój
- Rośliny jednoroczne osiągające do 40 cm wysokości, z wyraźnym korzeniem palowym[7].
- Liście
- Podwójnie lub potrójne pierzastosieczne o łatkach równowąskich, zwykle nitkowatych[4]. Górne liście wyrastają często tuż pod kwiatem otulając go od dołu[7].
- Kwiaty
- Pojedyncze lub po kilka w szczytowej części pędu, wzniesione. Działki, których jest zwykle 5, rzadziej od 4 do 8 mają kolor niebieski, rzadziej żółtawy, biały lub zielonkawy. U podstawy zwężone są zwykle w paznokieć. Płatki w liczbie 5–8 są przekształcone w kubkowate i dwuwargowe miodniki. Pręciki są liczne. Zalążnie są górne i mają długie szyjki[7][4].
- Owoce
- Kilka (5–10) mieszków w różnym stopniu zrośniętych ze sobą[4]. Zawierają czarne nasiona (stąd też nazwa rośliny).
Systematyka edytuj
- Pozycja według APweb (aktualizowany system APG IV z 2016)
Rodzaj z podrodziny Ranunculoideae Arnott, rodziny jaskrowatych (Ranunculaceae) z rzędu jaskrowców (Ranunculales), należących do kladu dwuliściennych właściwych (eudicots)[2]. Reprezentuje plemię Nigelleae[8]. Dwa pozostałe rodzaje z plemienia (czarnusznik Garidella i Komaroffia) bywają włączane do rodzaju Nigella[8][9].
- Nigella arvensis L. – czarnuszka polna
- Nigella bucharica Schipcz. – czarnuszka bucharska
- Nigella carpatha Strid
- Nigella ciliaris DC.
- Nigella damascena L. – czarnuszka damasceńska
- Nigella degenii Vierh.
- Nigella deserti Boiss.
- Nigella doerfleri Vierh.
- Nigella elata Boiss.
- Nigella fumariifolia Kotschy
- Nigella gallica Jord.
- Nigella hispanica L. – czarnuszka hiszpańska
- Nigella icarica Strid
- Nigella integrifolia Regel – czarnuszka całolistna
- Nigella koyuncui Dönmez & Ugurlu
- Nigella lancifolia Hub.-Mor.
- Nigella nigellastrum (L.) Willk.
- Nigella orientalis L. – czarnuszka wschodnia
- Nigella oxypetala Boiss.
- Nigella papillosa G.López
- Nigella sativa L. – czarnuszka siewna
- Nigella segetalis M.Bieb.
- Nigella stellaris Boiss.
- Nigella stricta Strid
- Nigella turcica Dönmez & Mutlu
- Nigella unguicularis (Poir.) Spenn.
Zastosowanie edytuj
Teodor Tabernaemontanus w wydanej przez siebie w 1588 roku „Nowej kompletnej księdze ziół” podał ponad 150 zastosowań leczniczych czarnuszki. Wymienił stosowanie tego uniwersalnego ziela na dolegliwości żołądka, bóle głowy czy okłady z wywaru na oczy. Czarnuszkę w postaci wywaru podawało się również młodym matkom jako środek mlekopędny oraz regulujący zaburzenia miesiączki. Czarnuszka jest stosowana w przemyśle piekarniczym jako dodatek aromatyczny do pieczywa[12]. W medycynie olej z nasion czarnuszki stosowany jest w preparatach, które wykazują działanie uspokajające, przeciwzapalne, przeciwgrzybiczne oraz wzmacniające układ odpornościowy[13].
Jako ozdobne uprawia się: czarnuszkę wschodnią, całolistną, hiszpańską, damasceńską i bucharską[10][11].
Przypisy edytuj
- ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2021-03-26] (ang.).
- ↑ a b Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2009-06-07] (ang.).
- ↑ Index Nominum Genericorum. [dostęp 2009-02-10].
- ↑ a b c d e Adam Jasiewicz (red.): Flora polski. Tom IV. Warszawa, Kraków: Państwowe Wydawnictwa Naukowe, 1985, s. 19-20. ISBN 83-01-05853-6.
- ↑ a b Nigella L.. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2021-01-25].
- ↑ Zbigniew Mirek i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 120, ISBN 978-83-62975-45-7.
- ↑ a b c d Roger Philips, Martyn Rix: The Botanical Garden. Vol. 2. Perennials and annuals. London: Macmillan, 2002, s. 50. ISBN 0-333-74890-5.
- ↑ a b Genus: Nigella. [w:] Germplasm Resources Information Network (GRIN) [on-line]. United States Department of Agriculture. [dostęp 2013-03-28]. (ang.).
- ↑ Nigella. [w:] The Plant List [on-line]. [dostęp 2013-03-28]. (ang.).
- ↑ a b Ludmiła Karpowiczowa (red.), Słownik nazw roślin obcego pochodzenia łacińsko-polski i polsko-łaciński, Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, 1973, s. 55.
- ↑ a b Wiesław Gawryś: Słownik roślin zielnych. Kraków: Officina botanica, 2008, s. 129. ISBN 978-83-925110-5-2.
- ↑ Irena Gumowska: Ziółka i my. Warszawa: PTTK Kraj, 1983, s. 44-45. ISBN 83-7005-089-1.
- ↑ Czarnuszka. znamlek.pl. [dostęp 2015-11-16].