Maryjczycy
Maryjczycy (maryjski мари, ros. Марийцы, marijcy) – grupa etniczna pochodzenia ugrofińskiego, która pierwotnie zamieszkiwała tereny nad Wołgą i Kamą w dzisiejszej Rosji. Prawie połowa Maryjczyków mieszka obecnie w Republice Mari El, ale znaczące ich populacje znajdują się także w republikach Baszkirii i Tatarstanu. W przeszłości Maryjczycy byli również znani jako Czeremisa lub Czeremis w języku rosyjskim i Çirmeş (czyt. Czirmesz) w języku tatarskim.
| |
| Populacja |
ok. 0,5 mln |
|---|---|
| Miejsce zamieszkania |
Rosja: 423 803 (2021)[1], w tym: |
| Język | |
| Religia | |
Nazwa edytuj
Nazwa „mari” wywodzi się od proto-indo-irańskiego rdzenia *márya-, co oznacza „człowiek”, dosłownie „śmiertelnik; ten, który musi umrzeć”, co wskazuje na wczesne kontakty pomiędzy ludami ugrofińskimi i indoirańskimi[4].
Historia edytuj
Wczesna historia edytuj
Niektórzy uczeni utrzymują, że dwa plemiona wymienione przez gockiego pisarza Jordanesa w jego dziele Getica wśród ludów królestwa króla Gotów Ermanaryka w IV wieku n.e. można zrównać z ludem Mari. Jednak identyfikacja Imniscaris (lub Sremniscans) z „Czeremis” i Merens z „Mari” jest kontrowersyjna[5]. Pierwsza potwierdzona wzmianka o ludzie Mari pochodzi ze źródeł chazarskich z X wieku, gdzie występuje pod egzonimem carmis (= „Czeremis”). W tym czasie obszar osadniczy Maryjczyków znajdował się wzdłuż Wołgi. W XIII wieku Maryjczycy znaleźli się pod wpływem Złotej Ordy, a w 1443 roku stali się poddanymi Chanatu Kazańskiego. W tym czasie Maryjczycy doświadczyli pewnego połączenia kulturowego z panującymi Tatarami i Bułgarami Nadwołżańskimi, co jest również widoczne w leksykalnym i gramatycznym wpływie turkijskim na język maryjski. W 1552 r. Terytorium Maryjczyków zostało włączone do Rosji w wyniku podboju Kazania przez Iwana Groźnego. Podczas gdy niektórzy Maryjczycy pomagali w rosyjskim podboju, większość Maryjczyków walczyła w tak zwanych „wojnach czeremisowych”. Pod koniec XVI wieku opór został ostatecznie stłumiony. W wyniku napływu osadników rosyjskich i ucieczki przed przymusową chrystianizacją (od ok. 1700 r.) Maryjczycy zaczęli osiedlać się dalej na wschód w dzisiejszej Baszkirii. W następnych stuleciach pod kontrolą carskiej Rosji Maryjczycy byli w stanie zachować swoją etniczną i kulturową tożsamość, wzmocnioną powtarzającymi się falami powrotu do ich tradycyjnej religii przedchrześcijańskiej[6][7].
Okres ZSRR edytuj
W czasach radzieckich została utworzona Sekcja Maryjska pod auspicjami Narkomnacu, Ludowego Komisariatu ds. Narodowości. Jej zadaniem było ułatwienie związania się Maryjczyków z innymi ludami ZSRR, zmniejszenie ich nieufności do Rosjan i podniesienie „świadomości klasowej” maryjskich robotników. W praktyce oznaczało to ułatwienie rekwizycji zboża przez państwo radzieckie, zwiększenie rekrutacji żołnierzy do Armii Czerwonej oraz wprowadzenie bolszewickiej kontroli nad społeczeństwem[8].
W czasach radzieckich duża liczba etnicznych Rosjan została przeniesiona na ziemie tradycyjnie maryjskie, co znacząco zmieniło demografię regionu i sprawiło, że Maryjczycy zaczęli stanowić mniejszość w wielu częściach własnej ojczyzny. Co więcej, polityka bolszewicka mająca oficjalnie na celu zwalczanie nadmiernego wpływu nacjonalizmu w państwie wielonarodowym doprowadziła do zabójstwa czołowych Maryjczyków, takich jak Siergiej Čavajn i Ołyk Ipai oraz wielu nauczycieli, naukowców, artystów, a także przywódców religijnych i społecznych[9].
Okres Federacji Rosyjskiej edytuj
Po upadku Związku Radzieckiego w nowo utworzonej republice Mari El odrodziły się kultura i język maryjski. Jednak po nominacji Leonida Markiełowa na stanowisko szefa republiki w 2001 r. Rząd Mari El prowadzi w regionie politykę intensywnej rusyfikacji. Według Wasilija Pektiejewa z Maryjskiego Teatru Narodowego w Joszkar-Oła „[Markiełow] nienawidził Maryjczyków”. Zauważył, że języka maryjskiego nie uczy się już na wsiach ani w szkołach, a republika Mari El „jest już republiką etniczną tylko z nazwy. Jesteśmy po prostu kolejnym obwodem”[10]. W 2005 r. Komisja Europejska wyraziła zaniepokojenie doniesieniami o represjach przedstawicieli etnicznej opozycji maryjskiej, dziennikarzy i urzędników państwowych, którzy promowali kulturę maryjską i sprzeciwiali się ponownemu powołaniu Markiełowa na urząd szefa republiki w tym roku[11].
Grupy etniczne edytuj
Lud Maryjczyków składa się z czterech różnych grup: Maryjczyków Łąkowych, którzy mieszkają na lewym brzegu Wołgi, Górskich Maryjczyków, którzy mieszkają na prawym brzegu Wołgi, północno-zachodnich Maryjczyków, którzy mieszkają w obwodach kirowskim i niżnonowogrodzkim, i wschodnich Maryjczyków, którzy mieszkają w republikach Baszkirii, Tatarstanu i Udmurcji, a także w Kraju Permskim i Obwodzie Swierdłowskim. W rosyjskim spisie powszechnym z 2002 r. 604 298 osób określiło się jako „Mari”, przy czym 18 515 osób wskazało na szczep górskich Maryjczyków, a 56 119 – na szczep wschodnich Maryjczyków. Prawie 60% Maryjczyków zamieszkiwało obszary wiejskie.
Język edytuj
Maryjczycy mają swój własny język, zwany maryjskim, który należy do rodziny języków uralskich. Jest on zapisywany zmodyfikowaną wersją cyrylicy. Obecnie językoznawcy wyróżniają cztery różne dialekty, z których nie wszystkie są wzajemnie zrozumiałe: górsko-maryjski (мары йӹлмӹ), skoncentrowany głównie na prawym brzegu Wołgi; łąkowo-maryjski (марий йылме), używany na nizinach wokół rzek Kokszaga i Wołga, do których należy miasto Joszkar-Ola; wschodnio-maryjski, używany na wschód od rzeki Wiatka; i północno-zachodnio-maryjski (маре йӹлмӹ) w południowo-zachodniej części obwodu kirowskiego i północno-wschodniej części obwodu niżnonowogrodzkiego.
W spisie powszechnym z 2002 r. 451 033 osób stwierdziło, że posługuje się językiem maryjskim.
Religia edytuj
Maryjczycy tradycyjnie praktykowali wiarę pogańską, która ściśle łączyła jednostkę z naturą. Zgodnie z tymi wierzeniami natura wywiera magiczny wpływ na ludzi. Odnoszą się do niej jako do świętej, potężnej i żywej istoty, poza którą człowiek nie może istnieć. Natura jest źródłem absolutnego dobra, które zawsze pomaga człowiekowi, o ile człowiek nie wyrządza jej krzywdy ani nie sprzeciwia się jej[12].
Rdzenna religia Maryjczyków posiada również panteon bogów mieszkających w niebiosach, z których najważniejszy jest znany jako Wielki Biały Bóg (Ош Кугу Юмо, Osz Kugu Jumo). Inni pomniejsi bogowie to bóg ognia (Тул Юмо, Tul Jumo) i bóg wiatru (Мардеж Юмо, Mardeż Jumo).
Maryjczycy wierzą również w wielu pół-ludzi, pół-bogów (керемет, kieriemiet), którzy żyją na ziemi. Najbardziej szanowanym z nich jest Czumbułat (Чумбулат) lub Czumbyłat (Чумбылат), znany przywódca i wojownik.
Maryjczycy przyjęli chrześcijaństwo w XVI wieku, po włączeniu ich terytorium do Imperium Rosyjskiego za panowania Iwana IV Groźnego. Przyjęcie chrześcijaństwa nie było jednak powszechne i wielu Maryjczyków nadal praktykuje pogaństwo w synkretycznych formach lub w czystszych formach, należąc do zorganizowanych organizacji neopogańskich. Chociaż większość Maryjczyków należy obecnie do Rosyjskiego Kościoła Prawosławnego, poganie nadal stanowią znaczną mniejszość, liczącą od 25 do 40% populacji.
Historia edytuj
Pierwsza wzmianka pochodzi od Jordanesa. Ich kraj, jako Magna Hungaria, został opisany przez węgierskiego dominikanina Brata Juliana w jego sprawozdaniach z wypraw w latach 1235–1238. Przyjęli prawosławie za Iwana Groźnego, chociaż większość (według różnych szacunków 50–70%) wyznaje miejscowy konglomerat wierzeń chrześcijańskich i pogańskich.
Przypisy edytuj
- ↑ Национальный состав населения Российской Федерации согласно переписи населения 2021 года. rosstat.gov.ru. [dostęp 2023-11-16]. (ros.).
- ↑ a b c d e f g h i j Официальный сайт Всероссийской переписи населения 2010 года. Информационные материалы об окончательных итогах Всероссийской переписи населения 2010 года. rosstat.gov.ru. [dostęp 2023-11-16]. (ros.).
- ↑ Всеукраїнський перепис населення 2001. Русская версия. Результаты. Национальность и родной язык. ukrcensus.gov.ua. [dostęp 2023-11-16]. (ros.).
- ↑ Parpola, A.; Carpelan, C. (2005). The cultural counterparts to Proto-Indo-European, Proto-Uralic and Proto-Aryan: Matching the dispersal and contact patterns in the linguistic and archaeological record. In Bryant, E. F. (ed.). The Indo-Aryan controversy: Evidence and inference in Indian history. Routledge. s. 119. ISBN 978-0-7007-1463-6.
- ↑ Korkkanen, Irma (1975). The peoples of Hermanaric Jordanes, Getica 116. Suomalaisen Tiedeakatemian toimituksia, Sarja B, nide 187. Helsinki: Suomalainen Tiedeakatemia.
- ↑ Saarinen, Sirkka (2002). Tscheremissisch (PDF). w Okuka, Miloš (ed.). Lexikon der Sprachen des europäischen Ostens. Wieser Enzyklopädie des europäischen Ostens 10. Klagenfurt: Alpen-Adria-Universität. [08.05.21]
- ↑ Taagepera, Rein (1999). The Finno-Ugric republics and the Russian state. New York: Routledge
- ↑ The Sorcerer as Apprentice: Stalin as Commissar of nationalities, 1917–1924, Stephen Blank, Greenwood Press, Londyn 1994 ISBN 978-0-313-28683-4
- ↑ Victims of Stalin repression in Mari El - YouTube [online], youtube.com [dostęp 2024-04-24] (pol.).
- ↑ Coalson, Robert; Lyubimov, Dmitry; Alpaut, Ramazan (2018-06-20). A Common Language: Russia's 'Ethnic' Republics See Language Bill As Existential Threat. Radio Free Europe/Radio Liberty. [07.05.21]
- ↑ Lobjakas, Ahto (2005-03-07). European Commission 'Concerned' Over Treatment Of Finno-Ugric Minorities. Radio Free Europe/Radio Liberty. [08.05.21]
- ↑ Шкалина, Галина. "Язычество народа Мари-феномен европейской культуры". "Етносфера".