Czeskie Budziejowice

Czeskie Budziejowice
České Budějovice
	; Centrum Czeskich Budziejowic z lotu ptaka
Herb	Flaga
Państwo	Czechy
Kraj	południowoczeski
Burmistrz	Dagmar Škodová-Parmová↗
Powierzchnia	55,56 km²
Wysokość	381 m n.p.m.
Populacja (1.01.2024); • liczba ludności; • gęstość	; 97 377; 1 752,6 os./km²
Kod pocztowy	370 01
Tablice rejestracyjne	C
Podział miasta	7 dzielnic
	Położenie na mapie kraju południowoczeskiego Czeskie Budziejowice
	Położenie na mapie Czech Czeskie Budziejowice
	48°58′29″N 14°28′29″E/48,974722 14,474722
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Hasło w Wikisłowniku
	Informacje w Wikipodróżach
	Strona internetowa

Czeskie Budziejowice (cz. České Budějovice^ⓘ, wym. [ˈ tʃ ɛ s k ɛ : ˈ b u ɟ ɛ j o v ɪ ts ɛ ]; niem. Budweis; łac. Budvicium) – miasto statutarne w południowych Czechach, w Kotlinie Czeskobudziejowickiej, u zbiegu rzek Wełtawy i Malše. Jest stolicą kraju południowoczeskiego, powiatu Czeskie Budziejowice, a także diecezji czeskobudziejowickiej Kościoła rzymskokatolickiego.

Czeskie Budziejowice pełnią funkcję głównego ośrodka administracyjnego, przemysłowego, handlowo-usługowego, akademickiego (trzy uczelnie, w tym Uniwersytet Południowoczeski) i kulturalnego regionu południowoczeskiego.

Miasto powszechnie znane jest z browarów Budweiser Budvar oraz Mieszczańskiego, produkujących piwa marki Budweiser, fabryki ołówków i kredek Koh-I-Noor Hardtmuth oraz klubów sportowych: piłkarskiego Dynamo Czeskie Budziejowice i hokejowego HC Czeskie Budziejowice.

Według danych na początku 2024 r. liczba ludności Czeskich Budziejowic wynosiła 97 377 osób (siódme pod względem liczby ludności miasto w Czechach)^[1], a powierzchnia – 55,56 km².

Nazwa

Nazwa miasta pochodzi od dawnej osady Budivojovice. Do tego wyrazu, który z biegiem czasu przybrał współczesną formę, w okresie wojen husyckich zaczęto dodawać przymiotnik „Czeskie”, początkowo zarówno w języku czeskim, jak i niemieckim (Böhmisch Budweis). W XVIII wieku, wraz ze wzrostem napięć etnicznych, nastąpił rozdział nazwy w obu językach – Czesi najczęściej nadal nazywali miasto České Budějovice, natomiast miejscowi Niemcy przestali używać przymiotnika Böhmisch (również w języku czeskim nazwa pojawiała się czasem bez przymiotnika). W 1920 rząd Czechosłowacji oficjalnie ustalił nazwę miasta jako České Budějovice/Böhmisch Budweis. W okresie Protektoratu Czech i Moraw usunięto przymiotnik w obydwu językach, a po 1945 powrócono do nazwy przedwojennej.

Historia

Miasto zostało założone w 1265 r. przez Przemysła Ottokara II, aby ugruntować władzę królewską na południu kraju. Przemysław Ottokar II. osobiście odwiedził plac budowy nowego miasta w dniu 11 czerwca 1265 r. Wtedy też podpisał dokument założycielski klasztoru w Melku i wspomniał o „apud Budebins” i jest to pierwszy pisemny zapis nazwy miasta. Miasto wzięło swoją nazwę od wcześniejszej wsi Budivojovice. W średniowieczu miasto było ważnym ośrodkiem piwowarstwa, handlu solą i tkaninami oraz hodowli ryb, w okolicy istniały także kopalnie srebra. W czasie wojen husyckich opowiedziało się po stronie katolickich Habsburgów i nie zostało zajęte przez czeskich husytów. W latach 30. XVII w., w czasie wojny trzydziestoletniej, przeniesiono tu z Pragi część instytucji państwowych. Przez lata było enklawą ludności niemieckiej, Czesi stali się większością pod koniec XIX w. W czasie II wojny światowej padło ofiarą amerykańskich nalotów. Po wojnie wysiedlono 7,5-tysięczną mniejszość niemiecką. W 1949 r. stało się głównym ośrodkiem południowych Czech.

Demografia

Dane demograficzne za rok 2023^[2] i 2024^[1].

Rok	2023	2024
Liczba ludności	96 417	97 377
Liczba mężczyzn	46 072	46 443
Liczba kobiet	50 345	50 934

Transport

Czeskie Budziejowice to ważny w skali kraju węzeł drogowy (drogi krajowe: I/3 i I/20 oraz cztery drogi wojewódzkie) i kolejowy (połączenie z Czeskim Krumlowem, Taborem, Igławą, Pilznem, Piskiem oraz Austrią poprzez Czeskie Welenice), a w niedalekiej Planie znajduje się lotnisko wojskowe, które planuje się przekształcić na pasażerskie. W mieście funkcjonuje komunikacja autobusowa oraz trolejbusowa, a w latach 1909–1950 istniały także dwie linie tramwajowe.

Turystyka

Największą atrakcją turystyczną jest Stare Miasto z zachowanym średniowiecznym układem urbanistycznym oraz zabudową reprezentującą wszystkie style architektoniczne od XII do XIX w. Jego centrum stanowi Rynek Przemysła Ottokara II o bokach długości 133 metrów;

fontanna Samsona pośrodku rynku
ratusz z 1727 roku w stylu barokowym

katedra św. Mikołaja z lat 40. i 80. XVII wieku w stylu barokowym z wolno stojącą dzwonnicą z XVI w., tzw. Czarną Wieżą (dzwonnicą)
kaplica Męki Pańskiej za katedrą
kościół Ofiarowania Panny Marii przy klasztorze dominikanów z dzwonnicą klasztorną, zwaną Białą Wieżą.
w pobliżu rynku, nad martwą odnogą rzeki Malše, znajduje się stary młyn z XIX wieku, obecnie funkcjonujący jako Hotel Budweis.
wieża ciśnień, zbudowana w latach 1721–1724 i przebudowana w roku 1882^[3]^[4]
późnorenesansowa warzelnia soli
Żelazna Dziewica i Wieża Rabenštejna – wieże obronne z XIV wieku, będące jednymi z pozostałości gotyckich fortyfikacji miasta.
Kościół św. Jana Chrzciciela i św. Prokopa z XIII i XIV wieku
Szpital barokowy z kościołem Trójcy Świętej
Kolumna meteorologiczna
W dzielnicy Czeskie Budziejowice 7 – w centralnej części Rožnowa znajduje się wiejska strefa konserwatorska