Wikipedia

Jezupol

(Przekierowano z Czeszybiesy)

Jezupol (ukr. Єзупіль; w latach 1939–1991 Żowteń, ukr. Жовтень) – miasteczko (osiedle typu miejskiego) w zachodniej Ukrainie, znajduje się w obwodzie iwanofrankiwskim, w rejonie iwanofrankiwskim, w międzyrzeczu rzeki Dniestr i jej dopływu Bystrzyca.

Jezupol
Єзупіль
Ilustracja
Pałac Dzieduszyckich w Jezupolu
Herb
Herb
Państwo

 Ukraina

Obwód

 iwanofrankiwski

Rejon

iwanofrankiwski

Powierzchnia

28,220 km²

Wysokość

260 m n.p.m.

Populacja (2001)
• liczba ludności
• gęstość


3026
107,230 os./km²

Nr kierunkowy

+380 3436

Kod pocztowy

77411

Położenie na mapie obwodu iwanofrankiwskiego
Mapa konturowa obwodu iwanofrankiwskiego, u góry nieco na prawo znajduje się punkt z opisem „Jezupol”
Położenie na mapie Ukrainy
Mapa konturowa Ukrainy, po lewej znajduje się punkt z opisem „Jezupol”
Ziemia49°02′40″N 24°47′25″E/49,044444 24,790278
Multimedia w Wikimedia Commons
Hasło w Wikisłowniku
Strona internetowa
Jezupol (mapa XVII w.)
Jezupol (mapa pocz. XIX w.)
Jezupol (mapa 1889)
Most kolejowy na Dniestrze, Jezupol (1915)
Cerkiew greckokatolicka, Jezupol (2008)
Kościół rzymskokatolicki pw. Wniebowzięcia NMP, Jezupol (2016)

Miasto położone było w ziemi halickiej, należało do klucza marjampolskiego księżnej Anny Jabłonowskiej[1]. W II Rzeczypospolitej miejscowość była siedzibą gminy wiejskiej Jezupol w powiecie stanisławowskim województwa stanisławowskiego. Miasteczko liczy sobie ok. 870 gospodarstw (3 tys. mieszkańców).

Znajduje tu się stacja kolejowa Jezupol, położona na linii Lwów – Czerniowce.

Historia edytuj

Jezupol uznawane jest za jedną z najstarszych osad Naddniestrza Galicyjskiego[2]. Pierwszy zapis pisemny o wsi (łac. villa), które wtedy nosiło nazwę pogańską Czeszybiesy, datowany 7 listopada 1435 r. pod nr 32 „Najstarszych zapisów sądów Galicyjskich 1435–1475 roku”[3]. Osada położona przy ważnej przeprawie przez Dniestr przynajmniej częściowo była zamieszkiwana przez Wołochów. Strategiczne położenie osady może sugerować, iż zamieszkujący w niej Wołosi byli związani z funkcjonowaniem przeprawy przez Dniestr. W tamtym czasie wioska była obwarowana twierdzą z drewna i ziemi[4].

Pierwszym znanym właścicielem wsi Czeszybiesy był szlachcic Jan Rozumek z Kleczowa, który wraz z żoną Anną sprzedał majątek w 1435 r. krakowskiemu chorążemu Marcinowi z Wrocimowic, którego nieruchomości w 1437 nabył Michał Buczacki[5]. Posiadłość Buczackich, a po ślubie Anny (córki Piotra, wnuczki Michała Buczackiego) przeszła na własność do Jana Kamienieckiego. Następnym właścicielem był Marcin Zborowski, a po jego śmierci, jego syn Krzysztof, podczaszy koronny.

20 stycznia 1591 r. król Zygmunt III Waza w Warszawie wydał przywilej, który potwierdził, że anulowanie banicji szlachcica Krzysztofa Zborowskiego nie oznaczało przywrócenia praw własności na Czeszybiesy od Jakuba Potockiego[6].

W Czeszybiesach był drewniany zamek, w którym jego właściciel Jakub Potocki bronił się przed Tatarami[7].

 
Dworzec kolejowy, Jezupol (2011)

Po spaleniu osady przez Tatarów wioska odrodziła się i w 1597 r. przyjęła nazwę polsko brzmiącą Jezupol. Według legendy, hrabia Jakub Potocki uciekając przed licznymi wojskami tatarskimi, rzucił się do rzeki Dniestr z okrzykiem Panie Jezusie daj mi pole (czyli drogę). Przepływając przez Dniestr modlił się Jezus... Maria... Udało się mu uratować i z wdzięczności Bogu, wojewoda obiecał założyć na obu brzegach rzeki Dniestr miasta. Od tamtego czasu miasteczko na prawym brzegu Dniestru nazywa się Jezupol, a na lewym brzegu Mariampol. W 1597 r., w miejscu spalonej świątyni, Potocki zbudował tymczasową małą drewnianą kapliczkę i założył parafię.

Właścicielem (dziedzicem) Jezupola był Mikołaj Potocki, syn Jakuba Potockiego, więc niektóre dokumenty podpisywał jako Mikołaj na Jezupolu Potocki[8] i był potem pochowany w grobie rodzinnym w kościele dominikańskim Jezupola.

W 1671 Ulrich von Werdum przedstawił następujący opis miasteczka: Miasto znajduje się na Pokuciu. Należy do generała ziem podolskich Mikołaja Potockiego, a przed 1671 należał do jego brata – pisarza koronnego Jakuba Potockiego. W pobliżu Jezupola jest zamek z kamienia; Klasztor Dominikanów z dobrze zbudowanym kościołem murowanym, otoczony rowem obronnym. Miasto otoczone wałami i fosą z małymi bastionami. W mieście i przedmieściu są trzy ruskie cerkwi. Miasto zbudowane przeważnie z drewnianych domów.

19 września 1676 miasto zostało zdobyte przez wojsko turecko-tatarskie w czasie wojny polsko-tureckiej z 1672–1676[9].

Później, w XVI–XVII wieku został zbudowany zamek. Teraz w jego miejscu znajduje się dawny kościół dominikański. Istnieją dowody na to, że był także obronny klasztor dominikanów, założony przez dziedzica Jakuba Potockiego, gdzie został pochowany[10]. W budowie zamku z kamienia (na miejscu zamku z drewna) oraz kościoła prawdopodobnie uczestniczył lwowski architekt Paweł Rzymianin[11]. Dopiero w 1843 roku ukończono budowę kościoła. Kościół został nazwany na cześć Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny (ukr. Костел Внебовзяття Пресвятої Діви Марії[12])[a][13]. .

Od 1772 r. Jezupol w zaborze austriackim. W XIX wieku miasto należało do powiatu stanisławowskiego. W tym czasie miasto miało swoją własną pieczęć ze złożonymi symbolami: głowa byka, pod którą pług na kółkach, po obu stronach pługa – siekiera i bijak, a poniżej – skrzyżowane grabie i kosa. W czasach zaborów do miasta dotarła kolej i otworzono stację kolejową.

Podczas I wojny światowej zniszczony został kościół, ale w latach 1920–1923 został ponownie przebudowany i poświęcony. Tysiąc pięćset parafian zgromadziły środki na szybką budowę nowej świątyni.

Ustawą z 3 grudnia 1920 roku zjednoczono administracyjny ustrój Galicji z tym wprowadzonym w byłym zaborze rosyjskim, tworząc 23 grudnia 1920 roku województwa: krakowskie, lwowskie, stanisławowskie i tarnopolskie[14]. Jezupol został włączony do powiatu stanisławowskiego województwa stanisławowskiego. 1 sierpnia 1934 r. dokonano nowego podziału powiatu na gminy wiejskie[15]. Miasteczko zostało siedzibą Gminy Jezupol[15].

Od września 1939 r., kiedy zostało okupowane przez wojsko sowieckie, włączono do granic Związku Radzieckiego. Władza komunistyczna zmieniła nazwę miasteczka na Żowteń (ukr. Жовтень – oznacza miesiąc październik kojarzony z rewolucją 1917 r.). W 1944 roku dominikanie opuścili Kościół i wyjechali do Polski, zabierając ze sobą najbardziej cenną własność kościelną, łącznie z cudownym obrazem Matki Boskiej. Kościół został przeznaczony przez władzę sowiecką na magazyn obrony cywilnej.

Wg spisu niemieckiego w czasie II wojny światowej, w 1943 roku liczba ludności wynosiła 3416[16]. W latach 1943-1944 nacjonaliści ukraińscy z OUN-UPA zamordowali tutaj 24 Polaków[17].

Po odzyskaniu niepodległości przez Ukrainę w 1991 r. miasteczko z powrotem zmieniło nazwę na Jezupol. Decyzją Rady Najwyższej Ukrainy w dniu 9 lipca 2003 roku oficjalnie przywrócono pierwotną nazwę Jezupol (de facto wcześniej od 1991).

Katolikom w 2003 roku zwrócono Kościół, który był w bardzo złym stanie. Po kilku latach udało się wyremontować budowlę.

Pod koniec lipca 2008 roku Jezupol ucierpiał od wielkiej powodzi.

Miasteczko jest znane ze słynnej hodowli koni w Stadninie koni w Jezupolu.

Zabytki edytuj

  • zamek[18] wybudowany w XVI–XVII w., teraz w tym miejscu znajduje się kościół dominikański
  • kościół Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny (zamiast[19] zbudowanego ok. 1646[20]); wcześniej istniał tu obronny klasztor dominikański założony przez Jakuba Potockiego w 1598 r.
  • cerkiew greckokatolicka, ponownie wybudowana w 1902 r.
  • pałac, w którym mieszkał ostatni właściciel Jezupola hrabia Wojciech Dzieduszycki jun. wraz z rodziną został wybudowany jako dwór w 1840 r. przez Kajetana Jana Dzieduszyckiego. W 1894 r. Władysław Dzieduszycki przebudował dwór na reprezentacyjny pałac, który został spalony w 1914 r.; później odbudowany w 1925 r.[21] Obecnie w pałacu znajduje się sanatorium dla dzieci z zaburzeniami nerwowymi.

Znane osoby edytuj

  • Jan II Kazimierz Waza, król Polski, był w mieście podczas pogrzebu hetmana Mik. Potockiego
  • Wojciech Dzieduszycki (ur. 13 VII 1848 r. w Jezupolu k. Stanisławowa, zm. 23 III 1909 r. w Wiedniu) – hrabia, konserwatywny polityk galicyjski, dramato- i powieściopisarz, tłumacz, krytyk literacki, publicysta, filozof. Studiował we Lwowie, był prezesem organizacji studenckiej „Ognisko”. Gospodarował w Olszanicy w pow. tłumackim, potem w Jezupolu. Poseł na sejm galicyjski, zastępca prezesa Koła Literacko-Artystycznego we Lwowie. Profesor nadzwyczajny na Uniwersytecie Lwowskim
  • Wojciech Dzieduszycki hrabia, polski aktor, śpiewak, dyrygent, dziennikarz, autor tekstów kabaretowych, działacz kulturalny, recenzent muzyczny i teatralny oraz inżynier. Od lat czterdziestych XX wieku współpracownik UB, a później SB. Urodził się 5 czerwca 1912 r. w Jezupolu, zmarł 2 maja 2008 r. we Wrocławiu.
  • Maria Teresa Jasionowicz - ur. w 1930 r. w Jezupolu, córka osadnika wojskowego, w 1940 r. zesłana wraz z rodziną do Kazachstanu, od 1948 r. w Anglii, w latach 1991 - 2001 przełożona generalna zgromadzenia sióstr nazaretanek, autor wspomnień "Pamiętam… i nie pamiętam"[22].
  • Most na Dniestrze – na północnym brzegu zachowało umocnienie austriackie, którego górną kondygnację w 1937 roku rozebrano, a dolną silnie zmodernizowano, wbudowując do niego żelbetową basztę, zwieńczoną kopułą pancerną (6 ckm w strzelnicach ściennych + 2 ckm do ognia p-lot). Na jednym z filarów nurtowych stał mały schron dla 1 ckm – zwalony do rzeki podczas wysadzenia mostu w 1944 r. (zachował się jednak w całości i widać go podczas niskiego stanu wody). Na brzegu południowym zachowała się unikatowa w skali całej polskiej fortyfikacji okresu międzywojennego, żelbetowa baszta, mogąca strzelać na wszystkie strony (4 ckm w strzelnicach ściennych + 1 ckm do ognia p-lot). W czasach austriackich most posiadał własną kompanię ochrony, dla której koszary pobudowano w Jezupolu (istnieją do dziś). W okresie międzywojennym uwagę na most zwrócił lwowski inspektor armii, gen. Kazimierz Fabrycy i z jego inicjatywy w 1937 r. przeprowadzono modernizację umocnień, według projektu i pod kierownictwem kpt. sap. Jana Wysoczańskiego.

Uwagi edytuj

  1. ↑ W języku ukr. czasem mylnie nazywany jako kościół Zaśnięcia Bogurodzicy (Костел Успіння).

Przypisy edytuj

  1. ↑ Janina (1900-1971) Berger-Mayerowa, Księżna Pani na Kocku i Siemiatyczach : (działalność gospodarcza i społeczna Anny z Sapiehów Jabłonowskiej), „Biblioteka Uniwersytecka w Poznaniu”, 1936, s. 336 (pol.).
  2. ↑ ВІКНА – Маріямпіль і Єзупіль визнані найдавнішими поселеннями Галицького Придністров’я (ukr.).
  3. ↑ Akta grodzkie i ziemskie. T. XII. Lwów, 1887, s. 3. (pol. • łac.).
  4. ↑ Mapa internetowa osadnictwa wołoskiego [online], vlachs-project.eu [dostęp 2023-07-05].
  5. ↑ Aleksander Czołowski: Z przeszłości Jezupola i okolicy. s. 7.
  6. ↑ Akta grodzkie i ziemskie. T. 10. Lwów, 1884, s. 162. (pol. • łac.).
  7. ↑ M.Baliński, T.Lipiński: Dawna Polska… T. II. Cz. 2. Warszawa, 1845, s. 720.
  8. ↑ Akta grodzkie i ziemskie... T. XXIV. Lwów, 1931, s. 296, 517. (pol. • łac.).
  9. ↑ Tomasz Henryk Skrzypecki: Potok Złoty na tle historii polskich kresów południowo-wschodnich, s. 66.
  10. ↑ Tomasz Zaucha: Kościół parafialny p. w. Narodzenia Najśw. Panny Marii i Św. Szczepana pierwszego męczennika w Potoku Złotym., [w:] Kościoły i klasztory rzymskokatolickie dawnego województwa ruskiego. T. 18. Kraków: Antykwa, drukarnia Skleniarz, 2010, s. 193. ISBN 978-83-89273-79-6.
  11. ↑ В. Вуйцик. Зодчий Павло Римлянин. „Вісник інституту «Укрзахідпроектреставрація”, 14, s. 46, 2004. (ukr.).
  12. ↑ Внебовзяття Пресвятої Діви Марії Джерело: CREDO.
  13. ↑ Костел Успіння Діви Марії, Єзупіль – фото, опис. Костел Успіння Діви Марії, Єзупіль, Тисменицький: адреса, на карті (ukr.).
  14. ↑ Dz.U. z 1920 r. nr 117, poz. 768 – Ustawa z dnia 3 grudnia 1920 r. o tymczasowej organizacji władz administracyjnych II instancji (województw) na obszarze b. Królestwa Galicji i Lodomerji z W. Ks. Krakowskiem oraz na wchodzących w skład Rzeczypospolitej Polskiej obszarach Spisza i Orawy.
  15. ↑ a b Dz.U. z 1934 r. nr 64, poz. 564.
  16. ↑ http://www.pwin.pl/Archiwistyka_spol/Dwie%20okupacje/teczki/4/0020.jpg
  17. ↑ Henryk Komański, Szczepan Siekierka, Eugeniusz Różański, Ludobójstwo dokonane przez nacjonalistów ukraińskich na Polakach w Województwie Stanisławowskim 1939-1946, Wrocław: ALTA 2, 2008, s. 487, ISBN 978-83-85865-13-1, OCLC 261139661.
  18. ↑ Jezupol. [dostęp 2013-08-15].
  19. ↑ Jezupol. Kościół pw. Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny.
  20. ↑ Władysław Łoziński: Sztuka lwowska w XVI i XVII wieku: architektura i rzeźba. Wyd. wznowione. Lwów: H. Altenberg, 1901, s. 68.
  21. ↑ Roman Aftanazy, Dzieje rezydencji na dawnych kresach Rzeczypospolitej, wyd. drugie przejrzane i uzupełnione, t. 7: Województwo ruskie, Ziemia Halicka i Lwowska, Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1995, s. 78–81, ISBN 83-04-04229-0, ISBN 83-04-03701-7 (całość).
  22. ↑ Instytut Pamięci Narodowej, Jasionowicz Maria Teresa [online], Opowiedziane [dostęp 2023-01-29] (pol.).

Bibliografia edytuj

Linki zewnętrzne edytuj

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Jezupol&oldid=73559051”