Czterdziestu męczenników Anglii i Walii
Czterdziestu męczenników Anglii i Walii – pierwsza grupa katolików angielskich i walijskich, kanonizowanych przez papieża Pawła VI w 1970 r. i czczonych przez Kościół katolicki jako męczennicy za wiarę. Ponieśli śmierć w Anglii i Walii w latach 1535–1679 w wyniku represji związanych z odmową porzucenia przynależności do Kościoła katolickiego na rzecz ustanowionego przez Henryka VIII Kościoła anglikańskiego[1][2].
| Święci | ||
|---|---|---|
| Czterdziestu męczenników Anglii i Walii | ||
| ||
| Data śmierci | 1535–1679 | |
| Kościół / wyznanie | katolicki | |
| Daty beatyfikacji | 1886 i 1895 przez papieża Leona XIII 1929 przez papieża Piusa XI | |
| Data kanonizacji | 25 października 1970 przez papieża Pawła VI | |
| Wspomnienie | 4 maja w Anglii i 25 października w Walii | |
Tło historyczne edytuj
Od średniowiecza pojawiały się dążenia do uniezależnienia Kościoła w Anglii od papiestwa, czego wyrazem było uchwalenie w 1351 roku dokumentu Statute of Provisors, zakazującego osobom duchownym dokonywania opłat zagranicznym instytucjom i blokującego przejmowanie beneficjów, opublikowanie dwa lata później statutu Praemunire, zabraniającego przekazywania jurysdykcji Rzymowi (tj. wnoszenia apelacji do papieża i ogłaszania bez zgody króla dokumentów papieskich), oraz zniesienie w 1366 roku obowiązującego od czasów Jana bez Ziemi trybutu wasalnego. W 1373 roku miały miejsce wystąpienia przeciwko kolekcie papieskiej. Tendencje uniezależnienia od Rzymu nasiliły się pod wpływem XIV-wiecznych idei, głoszonych przez Johna Wycliffe’a. Kolejnym krokiem w tym kierunku było odrzucenie wniosku, w którym legat papieski ubiegał się o unieważnienie Praemunire, oraz powtórne uchwalenie statutu w 1427 roku. Bezpośrednim powodem narzucenia aktów reformacyjnych przez króla Henryka VIII był brak zgody papieża na unieważnienie małżeństwa z Katarzyną Aragońską (1533 rok) i uchwalenie Aktu Supremacji w 1534 roku[3].
Geneza męczeństwa edytuj
Tym co w XVI w. otworzyło drogę zniesieniu Kościoła katolickiego w Anglii, oraz kilku wiekom prześladowań katolików na Wielkiej Brytanii, w czasie których straciło życie ok. 600 osób – była decyzja króla Henryka VIII o ogłoszeniu siebie głową Kościoła Anglii (Only supreme head in carth of the Church of England, called Eccelsia Anglicana[3]). Wśród pierwszych angielskich poddanych, którzy ponieśli śmierć z powodu odrzucenia decyzji władcy, był kanclerz króla Tomasz Morus, oraz, jako jedyny z biskupów angielskich, John Fisher. Po śmierci Henryka VIII, a następnie jego syna, Edwarda VI, rządy objęła, wychowana w katolickiej Francji, córka Henryka Maria Tudor (1553–1558), która nakazała wypuszczenie z więzień angielskich katolików, uwięzionych za rządów jej ojca i brata, oraz przywrócenie im dóbr i tytułów. Podjęła też krwawy program rekatolicyzacji kraju. W tym okresie stracono blisko 300 męczenników protestanckich. Rządząca po jej śmierci, jej siostra Elżbieta I była wychowywana w wierze protestanckiej i po jej wstąpieniu na tron Parlament angielski uchwalił w 1559 roku drugi Akt Supremacji, a także dalsze reformy religijne zmierzające do zachowania w Królestwie Anglii jednej religii – anglikanizmu. Katolickie praktyki religijne zostały formalnie zakazane, jednak w praktyce początkowo tolerowano je, jeśli odbywały się one w prywatnych domach. Nieprzestrzeganie prawa było w tym okresie karane jedynie grzywnami[5]. Zaostrzenie stanowiska rządu angielskiego nastąpiło po promulgacji w kwietniu 1570 bulli papieża Piusa V Regnans in Excelsis ekskomunikującej zarówno Elżbietę, jak i każdego jej poddanego, wykonującego jej rozkazy jako głowy Kościoła angielskiego, a także serii buntów i spisków wynikłych w rezultacie tej bulli (m.in. spisek Ridolfiego w 1570/1571). Rząd angielski podjął surowe środki przeciwko jezuitom i wkrótce po wykryciu kolejnych spisków (m.in. spisku Babingtona w 1586), a następnie wybuchu wojny hiszpańsko-angielskiej (1585–1604) parlament angielski uchwalił ustawę „przeciwko jezuitom, kapłanom seminaryjnym i innym podobnym nieposłusznym ludziom” („against Jesuits, seminary priests and other such like disobedient persons”). Katolickie praktyki religijne traktowano jako zdradę stanu[2], a katolików karano represjami, począwszy od konfiskat majątków, poprzez więzienie i nakłanianie do konwersji, aż po tortury i śmierć przez powieszenie, otwarcie wnętrzności i poćwiartowanie. Nawet najmniejsze związki ze Stolicą Apostolską uznano za zdradę stanu, mogło nim być np. staranie o papieskie pozwolenie na zawarcie małżeństwa, czy przywiezienie do kraju jakiejkolwiek bullii, pisma czy narzędzia otrzymanego od Biskupa Rzymu, a także udzielanie odpuszczenia grzechów lub jednania kogokolwiek z poddanych królowej. Z kolei przywożenie do kraju lub przyjęcie 'medali, krzyży, obrazów, różańców i tym podobnych próżnych rzeczy od Biskupa Rzymu było karane konfiskatą majątku[6][2].
Począwszy od związania wyznania z władzą królewską, dokonanego jeszcze przez Henryka VIII, doszło do upolitycznienia kwestii religii. Sam fakt bycia katolikiem był uznany za nielojalność wobec swojego kraju. Poddanych, którzy byli lojalni wobec anglikańskiego władcy – jak Edmund Campion, który po re-konwersji na katolicyzm został jezuitą – a jednocześnie chcieli kontynuować wyznawanie wiary katolickiej, uznawano za zdrajców państwa. Do radykalizacji środków przyczyniły się zewnętrzne działania polityczne, jak przygotowania do Wielkiej Armady, oraz pojedyncze akcje ekstremistów, jak spisek prochowy w 1605 r. Autorzy katoliccy wskazują, że o antykatolickim charakterze prześladowań świadczy fakt, że wielu formalnie oskarżonym o zdradę oferowano łaskę w zamian za przejście na anglikanizm[7].
Kościół katolicki uznał za męczeństwo śmierć 125 osób, jako reprezentantów wszystkich sześciuset katolików straconych w XVI i XVII-wiecznej Anglii pod zarzutem zdrady stanu[2]. W tej liczbie było:
- czterdziestu za panowania Henryka VIII w latach 1535–1547,
- stu osiemdziesięciu dziewięciu straconych za Elżbiety I między rokiem 1570 a 1603,
- dwudziestu siedmiu za rządów Jakuba I w latach 1603–1618,
- a także dwadzieścia cztery ofiary z lat 1628–1649, tj. z okresu panowania Karola I,
- dwie osoby z okresu rządów Cromwella
- dwudziestu pięciu straconych w latach 1678–1681 za Karola II[8][9].
Największą grupę wśród męczenników stanowili księża, oraz osoby, które pomagały im w ukrytej działalności duszpasterskiej. W tym czasie w Anglii za bycie księdzem katolickim, lub udzielanie mu gościny ustanowiona była najwyższa kara za zdradę stanu (ang. High treason). Księża działali w duchowym podziemiu. Ponieważ w kraju nie można było prowadzić seminariów duchownych, kandydaci wyjeżdżali do Rzymu, Francji i Hiszpanii, gdzie w kolegiach angielskich (ang. English College w Douai) przygotowywali się do święceń. Po święceniach w przebraniu wracali znów na Wyspy. Władze anglikańskie ustanawiały specjalne ekipy śledcze, poszukujące takich księży, zatrzymujących się najczęściej w domach ziemiańskich. Dla ukrycia obecności duszpasterza przed władzami, budowano specjalne kryjówki księży (ang. priest hole). Gdy przeprowadzającym szczegółową rewizję w domu, która trwała nieraz kilka dni, udawało się jednak odnaleźć winnego, aresztowany zostawał poddawany długiemu więzieniu, torturom, a następnie wymierzano mu karę powieszenia, otwarcia wnętrzności i poćwiartowania (ang. hanged, drawn and quartered). Największa liczba męczenników zginęła na londyńskim miejscu skazań Tyburn, mieszczącym się przy dzisiejszym Hyde Parku. Często głowy skazańców-męczenników „dla pouczenia ludu” umieszczano na włóczni u bramy miejskiej[8].
Lista świętych edytuj
| Imię (imię oryginalne)[8][10] | Nazwisko | Data urodzenia | Data śmierci | Z pochodzenia |
|---|---|---|---|---|
| Aleksander (Alexander) | Briant | 17 sierpnia 1556 | 1 grudnia 1581 | Anglik |
| Ambroży (Ambrose) | Barlow | 1585 | 10 września 1641 | Anglik |
| Anna | Line | 1567 | 27 lutego 1601 | Angielka |
| Augustyn | Webster | data urodzenia nieznana | 4 maja 1535 | Anglik |
| Bartłomiej Alban (Bartholomew) | Roe | 1583 | 22 stycznia 1642 | Anglik |
| Dawid (David) | Lewis | 1617 | 27 sierpnia 1679 | Anglik |
| Edmund | Arrowsmith | 1585 | 28 sierpnia 1628 | Anglik |
| Edmund | Campion | 25 stycznia 1540 | 1 grudnia 1581 | Anglik |
| Edmund | Gennings | 1567 | 10 grudnia 1591 | Anglik |
| Eustachy (Eustace) | White | ok. 1560 | 10 grudnia 1588 | Anglik |
| Filip (Philip) | Evans | 1645 | 22 lipca 1679 | Walijczyk |
| Filip (Philip) | Howard | 28 czerwca 1557 | 19 października 1595 | Anglik |
| Henryk (Henry) | Walpole | 1558 | 7 kwietnia 1595 | Anglik |
| Henryk (Henry) | Morse | 1595 | 1 lutego 1645 | Anglik |
| Jan (John) | Paine | 1532 | 2 kwietnia 1582 | Anglik |
| Jan (John) | Almond | 1577 | 5 grudnia 1612 | Anglik |
| Jan (John) | Boste | ok. 1544 | 24 lipca 1594 | Anglik |
| Jan (John) | Houghton | 1485 | 4 maja 1535 | Anglik |
| Robert | Lawrence | data urodzenia nieznana | 4 maja 1535 | |
| Jan (John) | Jones | data urodzenia nieznana | 12 lipca 1598 | Walijczyk |
| Jan (John) | Kemble | 1599 | 22 sierpnia 1679 | Walijczyk |
| Jan (John) | Lloyd | data urodzenia nieznana | 22 lipca 1679 | Walijczyk |
| Jan (John) | Rigby | ok. 1570 | 21 czerwca 1600 | Anglik |
| Jan (John) | Roberts | ok. 1576 | 10 grudnia 1610 | Walijczyk |
| Jan (John) | Southworth | ok. 1592 | 28 czerwca 1654 | Anglik |
| Jan (John) | Stone | data urodzenia nieznana | 24 grudnia 1539 | Anglik |
| Jan (John) | Wall | 1620 | 22 sierpnia 1679 | Anglik |
| Kutbert (Cuthbert) | Mayne | 1544 | 30 listopada 1577 | Anglik |
| Łukasz (Luke) | Kirby | 1549 | 30 maja 1582 | Anglik |
| Małgorzata (Margaret) | Clitherow | 1555 | 25 marca 1586 | Angielka |
| Małgorzata (Margaret) | Ward | data urodzenia nieznana | 30 sierpnia 1588 | Angielka |
| Mikołaj (Nicholas) | Owen | ok. 1550 | 12 lub 22 marca 1606 | Anglik |
| Polidor (Polydore) | Plasden | 1563 | 10 grudnia 1591 | Anglik |
| Robert | Lawrence | data urodzenia nieznana | 4 maja 1535 | Anglik |
| Robert | Southwell | ok. 1561 | 21 lutego 1595 | Anglik |
| Rudolf (Ralph) | Sherwin | ok. 1550 | 1 grudnia 1581 | Anglik |
| Ryszard (Richard) | Gwyn | 1537 | 17 października 1584 | Walijczyk |
| Ryszard (Richard) | Reynolds | 1492 | 4 maja 1535 | Anglik |
| Switun (Swithun) | Wells | ok. 1536 | 10 grudnia 1591 | Anglik |
| Tomasz (Thomas) | Garnet | ok. 1574 | 23 czerwca 1608 | Anglik |
| Wilhelm Jan (William John) | Plessington | 1637 | 19 lipca 1679 | Anglik |
Beatyfikacja i kanonizacja edytuj
Pamięć o męczennikach miała charakter lokalny, a relikwie i zapiski dotyczące ich życia i śmierci były rozproszone i często przechowywane w prywatnych domach[1]. Wcześniejsze opisy hagiograficzne wyprzedzały badania historyczne, które utrudniała dyskryminacja religijna[1]. Przywrócenie pamięci o katolikach straconych w latach 1535–1679 zapoczątkowane zostało w XIX wieku dzięki powrotowi do zasad tolerancji religijnej[1]. Część z nich zostało beatyfikowanych przez papieża Leona XIII w 1886 i 1895 roku, kolejną grupę beatyfikował Pius XI w 1929 roku[1].
Grupa czterdziestu męczenników Anglii i Walii to święci kanonizowani 25 października 1970 roku przez Pawła VI[10].
Dzień obchodów edytuj
Elementem kultu jakim otoczeni są święci męczennicy Anglii i Walii było podniesienie w 2010 roku wspomnienia liturgicznego do rangi święta liturgicznego, które obchodzone jest w Anglii 4 maja jako Święto angielskich męczenników[11], natomiast w Walii – 25 października jako Święto sześciu walijskich męczenników i ich towarzyszy[12].
Znaczenie edytuj
Paweł VI w homilii wygłoszonej w czasie kanonizacji przytoczył między innymi słowa ostatniej modlitwy Wilhelma Jana Plessingtona zawierającej błogosławieństwo dla króla i jego rodziny, i podkreślił znaczenie uznania męczeństwa grupy Czterdziestu męczenników Anglii i Walii dla jedności chrześcijan:
Niech krew tych męczenników zdoła uleczyć wielką ranę zadaną Kościołowi Bożemu, w wyniku oddzielenia Kościoła anglikańskiego od Kościoła katolickiego[13].
Zobacz też edytuj
Przypisy edytuj
- ↑ a b c d e Księga imion i świętych. s. 281–282.
- ↑ a b c d Forty Martyrs of England and Wales, [w:] Encyclopædia Britannica [dostęp 2011-02-08] (ang.).
- ↑ a b Księga imion i świętych. s. 282.
- ↑ The priest hides. [w:] Harvington Hall official website [on-line]. [dostęp 2013-05-11]. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-05-29)]. (ang.).
- ↑ Gerard Noel: Występni papieże Renesansu. Warszawa: Amber, 2007, s. 303. ISBN 978-83-241-2984-3.
- ↑ Evelyn Waugh: Edmund Campion. Wyd. 4. Aylesbury, UK: Penguin books, 1957, s. 87–88.
- ↑ Burton, Edwin. „Accusations of Treason.” The Catholic Encyclopedia. Vol. 15. New York: Robert Appleton Company, 1912 [dostęp 23 kwietnia 2011].
- ↑ a b c Henryk Fros SJ, Franciszek Sowa: Księga imion i świętych. T. 6: W-Z. Kraków: WAM, Księża Jezuici, 2007, s. 281–302. ISBN 978-83-7318-736-8.
- ↑ Pollen, John Hungerford. „English Confessors and Martyrs (1534-1729).” The Catholic Encyclopedia. Vol. 5. New York: Robert Appleton Company, 1909 [dostęp 23 kwietnia 2011].
- ↑ a b Antonio Borrelli: Santi Quaranta Martiri di Inghilterra e Galles. [dostęp 2009-07-01]. (wł.).
- ↑ National Calendar for England. [dostęp 2011-03-29]. (ang.).
- ↑ National Calendar for Wales. [dostęp 2011-03-29]. (ang.).
- ↑ OMELIA DEL SANTO PADRE PAOLO VI: CANONIZZAZIONE DI QUARANTA MARTIRI DELL’INGHILTERRA E DEL GALLES.. [dostęp 2011-05-13]. (wł.).
Bibliografia edytuj
- Jan Badeni: Bł. Męczennicy angielscy Towarzystwa Jezusowego: Edmund Campion, Aleksander Briant, Tomasz Cottam. Kraków: 1888.
- Henryk Fros, Franciszek Sowa: Księga imion i świętych. T. 6: W–Z. Kraków: WAM, Księża Jezuici, 2007, s. 281–302. ISBN 978-83-7318-736-8.
- Evelyn Waugh: Edmund Campion. Wyd. 4. Aylesbury, UK: Penguin books, 1957, s. 173.
