Czudec
Czudec – wieś (dawniej miasteczko lokowane w XV w.) w Polsce położona w województwie podkarpackim, w powiecie strzyżowskim, w gminie Czudec[5][4].
| wieś | |
.jpg) Zabudowa centrum miejscowości | |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Powiat | |
| Gmina | |
| Liczba ludności (2020) |
2962[2] |
| Strefa numeracyjna |
17 |
| Kod pocztowy |
38-120[3] |
| Tablice rejestracyjne |
RSR |
| SIMC |
0648385[4] |
Położenie na mapie gminy Czudec  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa podkarpackiego  | |
Położenie na mapie powiatu strzyżowskiego  | |
 49°56′43″N 21°49′51″E/49,945278 21,830833[1]
| |
| Strona internetowa | |
Czudec uzyskał lokację miejską w 1427 roku, zdegradowany został w 1919 roku[6]. Wieś położona jest na skraju Pogórza Strzyżowskiego, przy drodze wojewódzkiej nr 988. Miejscowość jest siedzibą parafii Świętej Trójcy, należącej do dekanatu Czudec, diecezji rzeszowskiej.
Części wsi edytuj
| SIMC | Nazwa | Rodzaj |
|---|---|---|
| 1043425 | Bełk | część wsi |
| 0648391 | Grobla | część wsi |
| 0648400 | Kolanówka | część wsi |
| 0648416 | Leśniczówka | część wsi |
| 0648422 | Rzeki | część wsi |
Historia edytuj
W 1185 roku komes Mikołaj Bogoria z Bogorii koło Sandomierza przekazał kilka wsi ze swych dóbr na uposażenie klasztoru cystersów w Koprzywnicy.
W 1264 roku spotkali się w Tarnawie: książę Rusi Halickiej Daniel Halicki z księciem polskim Bolesławem Wstydliwym i wspólnie dokonali rozgraniczenia księstw. Granica miała przebiegać między Rzeszowem a Czudcem.
W 1279 r. biskup firmański Filip de Casate, w latach 1278-1282 legat papieski na Węgrzech i w Polsce[7], w Budzie na Węgrzech potwierdził opatowi klasztoru cystersów w Koprzywnicy prawo do pobierania dziesięciny między innymi z Czudca i Strzyżowa.
19 stycznia 1354 r. Kazimierz III Wielki nadał Janowi Pakosławowi ze Strożyska miasto Rzeszów z okolicą po Dąbrowę na północy, Czudec na zachodzie i wieś Leżajsk na wschodzie.
W 1427 r. król Władysław II Jagiełło nadał Czudcowi prawa miejskie. W XV wieku ówczesny dziedzic Czudca, Mikołaj Strzyżowski, wybudował po zachodniej stronie rynku drugi kościół pw. św. Zofii (obecne sanktuarium).
Był miastem klasztoru opactwa benedyktynów w Tyńcu w województwie sandomierskim w 1629 roku[8].
Podczas okupacji hitlerowskiej, pod koniec 1941 roku Niemcy utworzyli getto dla żydowskich mieszkańców. Przebywało w nim około 500 Żydów. 27 lipca 1942 roku zostali wywiezieni do getta w Rzeszowie, a stamtąd do obozu zagłady Bełżcu i tam zamordowani[9].
2 sierpnia 1944 zajęty przez wojska radzieckie[10].
W latach 1954–1972 wieś należała i była siedzibą władz gromady Czudec, następnie gminy. W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa rzeszowskiego.
Zabytki edytuj
- Barokowy kościół parafialny pw. Świętej Trójcy, wybudowany w latach 1721–1735 z części rozebranych murów zamku we wsi Przedmieście Czudeckie, na miejscu drewnianej świątyni pw. św. Zofii z fundacji ówczesnego właściciela, Józefa Grabińskiego.
- Murowana kaplica pw. św. Marcina, według tradycji wybudowana na miejscu pierwotnego kościoła parafialnego pod tym samym wezwaniem w 1692 r. (ostatnio odremontowana w 2004 staraniem samorządu gminy i parafii).
- Zespół dworsko-parkowy ze starym dworem z XVII w. zwanym Lamusem i nowszym z XVIII w. rozbudowanym w końcu XIX w. Rośnie tam między innymi okazały tulipanowiec, drzewo o obwodzie 393 cm na wys. 0,3m (w 2013)[11]. Obecnie w posiadaniu Zespołu Szkół.
- Zespół dworski położony w części dawnej wsi o nazwie Nowa Wieś Czudecka włączonej do Czudca po 1988. Zniszczony dwór uzyskał dawną świetność dzięki pracom remontowym nowego właściciela.
- Zespół drewnianej zabudowy mieszkalnej (w całości zachowana północna pierzeja rynku).
- Zamek na górze zamkowej (ruiny zamku częściowo odsłonięte i zrekonstruowane).
Sport edytuj
W Czudcu działa założony w 1977 roku klub sportowy LKS Czarni Czudec, którego piłkarze w sezonie 2018/2019 występować będą w klasie A w podokręgu Rzeszów I[12].
Zobacz też edytuj
Przypisy edytuj
- ↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 20893
- ↑ Raport o stanie gminy w roku 2020. Stan ludności 31.12.2020 str. 7 [dostęp 2022-02-08]
- ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2013, s. 201 [zarchiwizowane z adresu 2014-02-22].
- ↑ a b c TERYT (Krajowy Rejestr Urzędowego Podziału Terytorialnego Kraju). Główny Urząd Statystyczny. [dostęp 2015-11-18].
- ↑ a b Rozporządzenie Ministra Administracji i Cyfryzacji z dnia 13 grudnia 2012 r. w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2013 r. poz. 200)
- ↑ Robert Krzysztofik, Lokacje miejskie na obszarze Polski. Dokumentacja geograficzno-historyczna, Katowice 2007, s. 26-27.
- ↑ Norbert Jerzak: Udział biskupa Filipa z Fermo we wrocławskim sporze pomiędzy biskupem Tomaszem II a księciem Henrykiem IV [w:] "Wrocławski Przegląd Teologiczny" 25 (2017) nr 2, s. 130
- ↑ Zbigniew Anusik, Struktura własności ziemskiej w powiecie pilzneńskim w roku 1629, w: Przegląd Nauk Historycznych 2011, r. X, nr 2, s. 78.
- ↑ Geoffrey P. Megargee (red.), Encyclopedia of camps and ghettos, 1933-1945, t. II, part A, s. 496.
- ↑ ВОВ-60 - Сводки. [dostęp 2012-04-15]. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-04-15)].
- ↑ Krzysztof Borkowski. Polskie drzewa. DALPO. s.267
- ↑ 90minut.pl
Linki zewnętrzne edytuj
- Czudec, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. I: Aa – Dereneczna, Warszawa 1880, s. 879.
- Czudec, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XV, cz. 1: Abablewo – Januszowo, Warszawa 1900, s. 379.
- Historia Żydów w Czudcu na portalu Wirtualny Sztetl
- Wirtualna rekonstrukcja średniowiecznego pieca, zbudowanego z kafli "rycerskich" pochodzących z zamku Czudec. wmp.podkarpackie.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-11-25)]..