Czyż zwyczajny
Czyż zwyczajny, czyż[4], czyż pospolity, czyżyk (Spinus spinus) – gatunek małego ptaka z rodziny łuszczakowatych (Fringillidae).
| ||
Spinus spinus[1] | ||
(Linnaeus, 1758) | ||
![]() Samiec | ||
Samica | ||
Systematyka | ||
Domena | eukarionty | |
Królestwo | zwierzęta | |
Typ | strunowce | |
Podtyp | kręgowce | |
Gromada | ptaki | |
Podgromada | Neornithes | |
Nadrząd | ptaki neognatyczne | |
Rząd | wróblowe | |
Podrząd | śpiewające | |
Rodzina | łuszczakowate | |
Podrodzina | łuskacze | |
Rodzaj | Spinus | |
Gatunek | czyż zwyczajny | |
Synonimy | ||
| ||
Kategoria zagrożenia (CKGZ)[3] | ||
![]() | ||
Zasięg występowania | ||
letnie lęgowiska zimowiska siedliska całoroczne |
wydawane odgłosy |
Problem z odtwarzaniem pliku? Zobacz Pomoc. |
WystępowanieEdytuj
Zamieszkuje Europę poza północnymi krańcami – Wielką Brytanię, Pireneje, środkową i wschodnią Europę, umiarkowane szerokości Azji – Azję Mniejszą, Iran, środkową Azję, Daleki Wschód po Sachalin i Japonię. Na południu areału można go spotkać tylko w wysokich górach. Izolowana populacja żyje w Mandżurii. Ptak wędrowny lub częściowo wędrowny, zimuje w zachodniej i południowo-zachodniej Europie. W tym okresie stada czyżów mogą liczyć 30 osobników. Przeloty w marcu/kwietniu i wrześniu/październiku. W latach nieurodzaju inwazyjnie pojawia się w środkowej i zachodniej Europie przez cały rok.
W Polsce średnio liczny (lokalnie nieliczny) ptak lęgowy w górach (Karpaty i Sudety z pogórzem) i na północnym wschodzie, w strefach naturalnego występowania świerka. Na pozostałym obszarze występuje sporadycznie[5] i w znacznym rozproszeniu, choć częściej w trakcie migracji. Kraj zamieszkuje cały rok, choć niziny najczęściej odwiedzają zimą czyże z północno-wschodniej części kontynentu (Skandynawii, północnej Rosji). Te ptaki, które tu gniazdują latem, zimą przebywają w Europie zachodniej i południowo-zachodniej.
CharakterystykaEdytuj
Cechy gatunkuEdytuj
Ptak o drobnej sylwetce, znacznie mniejszy od wróbla. W ubarwieniu przeważa kolor żółtozielony z szarymi i czarnymi plamkami. Dziób mały, spiczasty, średniej długości, ostro zakończony. Skrzydła czarne z dwoma szerokimi, żółtymi paskami. U samców czarny wierzch głowy i podbródek, szare policzki, żółta szyja i pierś, biały brzuch o ciemnym kreskowaniu, zielonkawy kark i grzbiet. Ogon krótki, głęboko wcięty, na końcu czarny, a przy nasadzie żółty (obrzeżenie). Kuper, boki nasady ogona i pierś jaskrawożółte, niekreskowane. Szarozielone samice ubarwione podobnie do samców, ale bledsze, mniej jaskrawe i wyraźniej ciemno kreskowane. Na szarozielonej głowie nie mają czarnej czapeczki. Pierś i kuper jest u nich białawy, niewyraźnie kreskowany. Młode podobne do samic, ale bardziej brązowe, jaśniejsze i mocno, ciemno kreskowane.
To ptak towarzyski poza okresem lęgowym. Koczujące zimą stada wracają wiosną na tereny położone wyżej nad poziomem morza lub w bardziej położone na północ szerokości geograficzne. Rozpadają się tam na poszczególne pary. Jest bardzo ruchliwy i porusza się w powietrzu falistym ruchem.
Wymiary średnieEdytuj
GłosEdytuj
Wydaje przyjemne dla ludzkiego ucha, fletowe wabienie, którym stale nawołuje się z innymi czyżami – melodyjny, powtarzany świergot, który kończy przeciągłym psyknięciem.
Dawniej ptasiarze za ładny śpiew i częstsze wabienie cenili sobie szczególnie samce nie posiadające czarnego podgardla. Liczyła się ich chęć do wabienia, ponieważ do chwytania większości drobnych ptaków śpiewających, które łączą się w stada, używano osobników trzymanych w klatkach. W XIX i XX wieku próbowano za pomocą krzyżówek czyża z innymi drobnymi ptakami śpiewającymi wyhodować odmianę ptaka o wyjątkowym wyglądzie i śpiewie. Sukcesem skończyły się połączenia czyżów z makolągwami, kanarkami, szczygłami, dzwońcami i gilami[potrzebny przypis]. Obecnie takich eksperymentów się nie prowadzi, gdyż Unia Europejska dzikie ptaki objęła ochroną i zakazano ich odłowu do hodowli.
BiotopEdytuj
Rozległe, stare bory iglaste i mieszane z przewagą lub domieszką świerka (czasem i jodły), bardziej wilgotne niż suche. W Europie Środkowej zasiedla górskie świetliste lasy iglaste, parki i ogrody. Z reguły trzyma się grup drzew i nie zapuszcza się na otwarte przestrzenie. Najłatwiej zauważyć czyża zimą na gałęziach olchy lub brzozy w różnych środowiskach, gdzie rosną te drzewa.
Okres lęgowyEdytuj
Wyprowadza 1–2 lęgi w ciągu roku.
GniazdoEdytuj
Konstrukcja budowana przez obojga partnerów jest misternie uwita z korzonków, mchu, traw, włókien roślinnych, a wyścielona piórami, puchem roślinnym i sierścią. Z zewnątrz oblepiona jest pajęczynami, przędzą z owadzich kokonów. Ma kształt silnie wgłębionej, grubościennej i małej czarki. Gniazdo ulokowane jest w bocznych, poziomych gałęziach korony świerka lub innego drzewa iglastego na wysokości od 8 m, dobrze zamaskowane (czasem dodatkowo strzępkami porostów). To powoduje, że w okresie lęgowych rzadko się je widuje. Tworzone pary są monogamiczne.
JajaEdytuj
W kwietniu lub maju składa 4–6 jaj o średnich wymiarach 18×13 mm, o białym tle z odcieniem niebieskawym i drobnymi, czerwonymi lub brunatnymi plamkami.
WysiadywanieEdytuj
Tylko samica siedzi na jajach przez okres 13 dni. W tym czasie samiec ją karmi. Pisklęta, gniazdowniki, przebywają w gnieździe przez 13–15 dni. W tym okresie oboje rodzice je karmią. Pod koniec lata rodziny ponownie łączą się wspólnie w stada i rozpoczynają koczowniczy tryb życia przelatując do olsów.
PożywienieEdytuj
Głównie nasiona olchy, wierzby i brzozy, chwastów, a także nasiona drzew iglastych (zimą głównie świerku i jodły), krzewów i bylin, pączki wielu roślin. W sezonie lęgowym czyże jedzą owady (mszyce, drobne gąsienice) i pająki. Po przymrozkach niemal wyłącznie nasiona olch. Zimą pojawiają się przy karmnikach, gdzie chętnie zjadają nasiona konopi, słonecznika i siemię lniane[6]. Pisklęta karmione są owadami i nasionami.
Czyże gromadzą się w stada i w trakcie ciągłego szczebiotania i wabienia przemieszczają się pomiędzy koronami drzew, przelatując z jednej na drugą szyszeczkę brzozy lub olchy. Nasiona wyjadają w akrobatycznych pozach – wydłubują je swym trójkątnym, ostrym dziobem. Towarzyszy temu ciche pogwizdywanie. Z cienkich gałązek potrafią zwisać grzbietem w dół. Pod drzewami szukają pożywienia tylko zimą w czasie mrozu, kiedy nie mogą żerować na gałęziach i gdy nasiona wypadają z drzew. Chętnie przylatują też do zarośniętych potoków i źródeł, nie tylko by się napić, ale też by się wykąpać. Robią to nawet w czasie mrozu.
Hodowla dawniejEdytuj
Obok szczygła czyże były jednym z najczęściej hodowanych w klatkach ptaków. Ptak nie charakteryzuje się jaskrawym ubarwieniem, ale ma elegancki wygląd, a osobniki żyjące w niewoli nie tracą swej ruchliwości i wesołego świergotu. Dla człowieka stał się wygodny w utrzymaniu ze względu na nieduże wymogi pokarmowe – dla prawidłowego rozwoju wystarczają mu niewielkie ilości nasion konopi, rzepaku i maku, choć w środowisku naturalnym typowy pokarm jest dużo bardziej zróżnicowany. Przy odłowach określano wiek złapanych ptaków patrząc na sterówki – do pierwszego roku życia są bardziej starte i zaostrzone niż u dorosłych osobników. W ten sposób w przybliżeniu określa się również wiek innych drobnych gatunków śpiewających. Obecnie odłów do hodowli jest zakazany ze względu na ochronę gatunkową.
OchronaEdytuj
Na terenie Polski gatunek ten jest objęty ścisłą ochroną gatunkową[7].
Zobacz teżEdytuj
PrzypisyEdytuj
- ↑ Carduelis spinus, w: Integrated Taxonomic Information System (ang.) [dostęp 2013-02-23]
- ↑ Eurasian Siskin (Carduelis spinus) (ang.). IBC: The Internet Bird Collection. [dostęp 2013-02-23].
- ↑ BirdLife International 2015, Carduelis spinus [w:] The IUCN Red List of Threatened Species 2015 [online], wersja 2015-4 [dostęp 2015-12-10] (ang.).
- ↑ Systematyka i nazwy polskie za: P. Mielczarek, M. Kuziemko: Plemię: Carduelini Vigors, 1825 (wersja: 2019-05-02). W: Kompletna lista ptaków świata [on-line]. Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego. [dostęp 2019-09-23].
- ↑ Ludwik Tomiałojć, Tadeusz Stawarczyk: Awifauna Polski. Rozmieszczenie, liczebność i zmiany. Wrocław: PTPP "pro Natura", 2003, s. 748. ISBN 83-919626-1-X. Według skali przyjętej przez autorów, dla okresu lęgowego średnio liczny oznacza zagęszczenie 10–100 par na 100 km².
- ↑ a b c Andrzej Kruszewicz: Ptaki Polski. 2, Wróblowe - ptaki śpiewające. Warszawa: Multico Oficyna Wydawnicza, 2006. ISBN 83-7073-455-3.
- ↑ Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 16 grudnia 2016 r. w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt (Dz.U. z 2016 r. poz. 2183)
BibliografiaEdytuj
- Pavel Vasak: Ptaki leśne. Warszawa: Delta, 1993. ISBN 83-85817-28-X.
- Klaus Richarz: Ptaki - Przewodnik. Warszawa: Muza, 2009. ISBN 978-83-7495-018-3.