Dąbrówno (województwo warmińsko-mazurskie)

wieś w województwie warmińsko-mazurskim

Dąbrówno (niem. Gilgenburg[4]) – wieś w Polsce położona w województwie warmińsko-mazurskim, w powiecie ostródzkim, w gminie Dąbrówno, w zachodniej części Mazur. Siedziba gminy Dąbrówno. Dawniej miasto (do końca lipca 1946)[5]. W latach 1975−1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa olsztyńskiego.

Dąbrówno
wieś
Ilustracja
Urząd Gminy Dąbrówno
Państwo

 Polska

Województwo

 warmińsko-mazurskie

Powiat

ostródzki

Gmina

Dąbrówno

Liczba ludności (2011)

1014[2]

Strefa numeracyjna

89

Kod pocztowy

14-120[3]

Tablice rejestracyjne

NOS

SIMC

0472325

Położenie na mapie gminy Dąbrówno
Mapa konturowa gminy Dąbrówno, blisko centrum na dole znajduje się punkt z opisem „Dąbrówno”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, u góry znajduje się punkt z opisem „Dąbrówno”
Położenie na mapie województwa warmińsko-mazurskiego
Mapa konturowa województwa warmińsko-mazurskiego, na dole po lewej znajduje się punkt z opisem „Dąbrówno”
Położenie na mapie powiatu ostródzkiego
Mapa konturowa powiatu ostródzkiego, na dole nieco na prawo znajduje się punkt z opisem „Dąbrówno”
Ziemia53°26′04″N 20°02′04″E/53,434444 20,034444[1]
Strona internetowa

Miejscowość położona jest na obszarze Garbu Lubawskiego na przesmyku między jeziorami Dąbrowa Mała i Dąbrowa Wielka i łączącym je kanałem Welu. Znajdują się tu przystanek PKS, ośrodek zdrowia, apteka, bank, poczta, stacja benzynowa, restauracja, bary, sklepy, ośrodki wypoczynkowe.

Historia edytuj

Tereny te zamieszkiwało pruskie plemię Sasinów, a następnie zostały skolonizowane przez polskich osadników pochodzących z ziemi chełmińskiej i staropruskich z Pomezanii. Zamek został zbudowany przez Krzyżaków w 1319 r. w miejscu staropruskiego grodu obronnego. Przy zamku powstała osada Ylienburg, która w 1326 r. otrzymała prawa miejskie od komtura dzierzgońskiego – Luthra von Braunschweiga. Przez Dąbrówno w tamtym czasie prowadził szlak handlowy z Mazowsza do Elbląga i Gdańska. Zamek był od 1325 siedzibą wójta krzyżackiego podlegającego komturowi dzierzgońskiemu, a od 1341 ostródzkiemu. Na przełomie XIV i XV wieku powstała pierwsza szkoła miejska.

 
Dawny widok zamku w Dąbrównie
 
Rynek
 
Dąbrowa Mała (jezioro)

W lipcu 1410 r. na dwa dni przed bitwą grunwaldzką miasto zostało zdobyte i spalone przez wojska Władysława Jagiełły[6]. W XV w. sędzią ziemskim był tu Piotr Bażyński z Elgnowa (ojciec Jana i Ścibora – założycieli Związku Pruskiego). W 1519 miasto zdobyły wojska polskie, ale mimo tego po hołdzie pruskim w 1525 r. miejscowość została starostwem pod władzą pruskiego księcia, lennika polskiego i należała do rodów magnackich: Gablentzów, Olesnitzów i najdłużej (1572–1831) do Finck von Finckensteinów. W 1568 zakończono budowę kościoła protestanckiego dla Polaków. W XVI wieku osiedlili się tu wygnani z Czech bracia czescy (w latach 1548–1564). W 1656 roku miasto zostało spalone przez Tatarów posiłkowanych przez wojska hetmana Wincentego Aleksandra Gosiewskiego. Rok później zakończył się okres zwierzchnictwa polskiego i miasto znalazło się w granicach państwa brandenbursko-pruskiego, w 1701 przekształconego w Królestwo Prus. Dąbrówno było jednym z najsilniejszych ośrodków polskości na Mazurach, ale nigdy nie przekształciło się w ośrodek miejski o dużym znaczeniu. Rozwinięte było sukiennictwo, w 1802 pracowało 17 warsztatów, ponadto pracowali kapelusznicy oraz tkalnie płótna i przędzy wełnianej. Pod koniec XIX wieku zostało lokalnym ośrodkiem handlu, cztery razy w roku odbywały się jarmarki kramarskie, bydlęce i konne. W 1825 r. na 1171 mieszkańców tylko 431 mówiło po niemiecku. W 1880 Dąbrówno osiągnęło największą w historii liczbę mieszkańców, w mieście mieszkało 1859 osób. Od 1892 do 1900 r. katolickim proboszczem był tu ksiądz Antoni Wolszlegier, działacz niepodległościowy wybrany w 1893 r. z ramienia ludności polskiej na posła do parlamentu pruskiego[7]. W 1910 uzyskało połączenie kolejowe z Ostródą i Działdowem (istniało do 1945).

W końcu sierpnia 1914 r. w okolicach Dąbrówna rozegrała się tak zwana I bitwa mazurska (zobacz: Bitwa pod Tannenbergiem). W odległym o 4 km Osiekowie znajdował się jeden z większych cmentarzy wojennych z tego okresu. W roku 1945 Dąbrówno zostało zniszczone w 80% i utraciło prawa miejskie. W czasach Polski Ludowej działała we wsi izba porodowa, apteka, punkt weterynaryjny, kino, powstała piekarnia, masarnia i zakład mleczarski.

W latach 1954–1972 wieś należała i była siedzibą władz gromady Dąbrówno. W latach 1975−1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa olsztyńskiego.

Demografia edytuj

  • 1405 - 450 osób;
  • 1579 - 570 osób;
  • 1785 - 900 osób;
  • 1825 - 1171 osób;
  • 1880 - 1859 osób;
  • 1890 - 1751 osób;
  • 1936 - 1718 osób;
  • 1961 - 1723 osób.

Zabytki edytuj

  • Ruiny zamku krzyżackiego. Zamek wybudowany w 1319 r. (skrzydło północne). Po lokacji miasta zamek włączono do systemu obwarowań miejskich. W 1410 zamek został spalony, odbudowany następnie w początkach XVI w. W latach 1683–1696 Finckensteinowie przebudowali go na barokową rezydencję, dobudowując skrzydło wschodnie i południowe, a całość otoczono parkiem. W wieku XX zamek przeszedł na własność rodziny Straussów, która zamieszkiwała go do 1945 r., kiedy zamek został spalony i zrujnowany
  • Kościół parafialny (obecnie metodystyczny), zbudowany w latach 1325–1350, przebudowywany w XVII i XVIII w., szczyt zachodni neogotycki (1842). W 1697 dobudowano mauzoleum Finckenstenów. Nad wejściem do zakrystii znajduje się barokowa, bogato polichromowana empora rodu Finckensteinów z 1724. Płyty nagrobne Olesnitzów i Finckensteinów z XVi i XVII w. Strop nawy pokrywa barokowa polichromia z ok. 1730, ze scenami: Chrzest w Jordanie, Ostatnia Wieczerza, Pascha oraz postacie proroków i alegorie cnót.
  • Baszta przy kościele metodystycznym
  • Kościół katolicki pw. św. Jana Nepomucena i Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Maryi Panny, neogotycki z drugiej połowy XIX wieku.
  • Fragmenty murów miejskich z XIV w., zachowały się przy ul. Tylnej, Grunwaldzkiej, przy zamku i wzdłuż jeziora.
  • Kamieniczki z XIX w. – przy ul. Kościelnej i Kościuszki
  • Synagoga z XIX w.
  • Kwatera żołnierzy na dawnym cmentarzu ewangelickim poległych podczas I wojny światowej
  • Pozostałości stacji kolejowej i wieża wodna z początku XX wieku.

Religia edytuj

 
Kościół Ewangelicko-Metodystyczny

Na terenie Dąbrówna działalność duszpasterską prowadzą następujące kościoły:

Ludzie związani z miejscowością edytuj

  • Jerzy Skrodzki – urodzony w Dąbrównie duchowny protestancki i pisarz religijny
  • Krzysztof Haberkant (1704–1776) – urodzony w Dąbrównie pastor, lektor języka polskiego, tłumacz i pisarz
  • Reinhold Haberkant (1734–1800) – urodzony w Dąbrównie tłumacz i poeta panegiryczny, syn Krzysztofa Haberkanta
  • Andrzej Samuel – proboszcz i superintendent w Dąbrównie w latach 1544–1547
  • Fryderyk Mortzfeld – duchowny luterański, pisarz. W XVII w. uczęszczał do miejskiej szkoły.
  • Antoni Wolszlegier (1853–1922) – działacz polityczny, społeczny i narodowy, w latach 1893–1898 był posłem do parlamentu polskie Warmii i Mazur. W latach 1892–1900 był proboszczem w Dąbrównie.

Zobacz też edytuj

Bibliografia edytuj

  • Tomasz Darmochwał, Marek Jacek Rumiński: Warmia Mazury, przewodnik. Białystok: Agencja TD, 1996. ISBN 83-902165-0-7 s. 30
  • Słownik geograficzno-krajoznawczy Polski, PWN, Warszawa 1998, ISBN 83-01-12677-9 s. 125
  • Piotr Skurzyński „Warmia, Mazury, Suwalszczyzna” Wyd. Sport i Turystyka - Muza S.A. Warszawa 2004 s. 198-199 ISBN 83-7200-631-8
  • Miasta polskie w Tysiącleciu, Zakład Narodowy imienia Ossolińskich Wrocław–Warszawa–Kraków 1967, t. II, s. 115-116.

Linki zewnętrzne edytuj

Przypisy edytuj

  1. Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 22672
  2. Wieś Dąbrówno w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2017-06-04] (pol.), liczba ludności w oparciu o dane GUS.
  3. Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2022, s. 221 [zarchiwizowane 2022-10-26].
  4. Rozporządzenie Ministrów: Administracji Publicznej i Ziem Odzyskanych z dnia 12 listopada 1946 r. o przywróceniu i ustaleniu urzędowych nazw miejscowości (M.P. z 1946 r. nr 142, poz. 262)
  5. Olsztyński Dziennik Wojewódzki z 1946 r. Nr 5, poz. 76 – Okólnik Wojewody Olsztyńskiego z dnia 31 lipca 1946 r. w sprawie likwidacji gminy miejskiej Dąbrowno.
  6. „Jeszcze nie wywieziono wszystkich łupów, a już miasto podpalono. Wielu ludzi, którzy schronili się w kościele, ginie w wielkim pożarze. Wiele zaś tysięcy jeńców, obojga płci, których tam wzięto do niewoli...”; „Ulryk usłyszał od zwiadowców, że król polski Władysław zdobył i spalił Dąbrówno i postanowił prowadzić swoje wojsko w kierunku Malborka”. Z obrońców i mieszkańców „nikt nie uszedł śmierci lub niewoli. prócz niewielu, którzy w czółnach i łodziach dostali się na jezioro”, [w:] Henryk Samsonowicz. Polska Jana Długosza. s. 597. 1984. op. cit. Jan Długosz. Dzieła wszystkie. tom V.
  7. Jan Bałdowski "Warmia i Mazury, mały przewodnik" Wydawnictwo Sport i Turystyka Warszawa 1977 s. 68
  8. Dąbrówno. Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Maryi Panny. archwarmia.pl. [dostęp 2021-09-05].
  9. Parafie. metodysci.pl. [dostęp 2021-09-04].