Dębowiec (powiat cieszyński)

wieś w województwie śląskim, powiecie cieszyńskim

Dębowiec (cz. Dubovec, niem. Baumgarten) – wieś w Polsce, położona w województwie śląskim, w powiecie cieszyńskim, w gminie Dębowiec, w historycznych granicach regionu Śląska Cieszyńskiego. Siedziba tejże gminy.

Dębowiec
wieś
Ilustracja
panorama miejscowości
Państwo

 Polska

Województwo

 śląskie

Powiat

cieszyński

Gmina

Dębowiec

Liczba ludności (2022)

1920[2]

Strefa numeracyjna

33

Kod pocztowy

43-426[3]

Tablice rejestracyjne

SCI

SIMC

0051530

Położenie na mapie gminy Dębowiec
Mapa konturowa gminy Dębowiec, blisko centrum u góry znajduje się punkt z opisem „Dębowiec”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, na dole znajduje się punkt z opisem „Dębowiec”
Położenie na mapie województwa śląskiego
Mapa konturowa województwa śląskiego, na dole nieco na lewo znajduje się punkt z opisem „Dębowiec”
Położenie na mapie powiatu cieszyńskiego
Mapa konturowa powiatu cieszyńskiego, blisko centrum na lewo u góry znajduje się punkt z opisem „Dębowiec”
Ziemia49°48′49″N 18°43′13″E/49,813611 18,720278[1]
Nieoficjalny herb wsi Dębowiec

W latach 1954–1972 wieś należała i była siedzibą władz gromady Dębowiec. W latach 1975–1998 wieś należała administracyjnie do województwa bielskiego.

Powierzchnia sołectwa wynosi 1317 ha[4], liczba ludności 1786 (2008), co daje gęstość zaludnienia równą 135,6 os./km².

Geografia edytuj

Wieś położona jest na pograniczu Pogórza Cieszyńskiego, Wysoczyzny Kończyckiej i Doliny Górnej Wisły. Od strony północnej sąsiaduje z Pruchną i Ochabami, od wschodniej z Wiślicą (na bardzo krótkim odcinku), Simoradzem, na południowym wschodzie z Iskrzyczynem, na południu z Kostkowicami, na zachodzie z Hażlachem i Rudnikiem. Krajobraz wsi jest silnie ukształtowany przez przepływającą przez nią rzekę Knajkę (lewy dopływ Wisły) i umiejscowione wzdłuż niej stawy rybne (237 ha) i pola uprawne (ok. 50% terenu).

Integralne części wsi Dębowiec[5][6]
SIMC Nazwa Rodzaj
0051546 Chodniki część wsi
0051552 Hersztówki część wsi
0051569 Łęg część wsi
0051575 Pole część wsi

Dawniej do Dębowca należała, dziś położona w Simoradzu, Dębina (niem. Eichenfeld), od reszty Simoradza oddzielona potokiem Wilamowickim, niegdyś należąca do „Jana na Dębowcu”, który podarował ją Simoradzowi[7].

Historia edytuj

Miejscowość po raz pierwszy wzmiankowana została w łacińskim dokumencie Liber fundationis episcopatus Vratislaviensis (pol. Księga uposażeń biskupstwa wrocławskiego), spisanej za czasów biskupa Henryka z Wierzbna ok. 1305 w szeregu wsi zobowiązanych do płacenia dziesięciny biskupstwu we Wrocławiu, w postaci item in Dambonczal[8][9][10]. Wieś politycznie znajdowała się wówczas w granicach utworzonego w 1290 piastowskiego (polskiego) księstwa cieszyńskiego, będącego od 1327 lennem Królestwa Czech, a od 1526 roku w wyniku objęcia tronu czeskiego przez Habsburgów wraz z regionem aż do 1918 roku w monarchii Habsburgów (potocznie Austrii).

Powstała być może jeszcze w połowie XIII wieku, była etnicznie polska, lecz w trakcie spisywania Liber fundationis... nie w pełni uformowana (brak określenia liczby łanów, z których będzie płacony podatek). W tym czasie jednak osiedliła się tu nieznana liczba osadników niemieckich. Nadali oni wspólnej miejscowości niemiecką nazwę Baumgarten i przyczynili się do jej szybszego rozwoju[11]. Owa niemiecka nazwa w postaci Bemgard ujawniła się po raz pierwszy w sprawozdaniu z poboru świętopietrza z 1335 w diecezji wrocławskiej na rzecz Watykanu sporządzonego przez nuncjusza papieskiego Galharda z Cahors wśród 10 parafii (miejscowości) archiprezbiteratu w Cieszynie[12][13]. Tutejszej parafii św. Małgorzaty Dziewicy i Męczennicy początkowo służył kościół drewniany[14]. Parafia została ponownie wymieniona w spisie sporządzonym przez archidiakona opolskiego Mikołaja Wolffa w 1447 pod nazwą Bomgarte[15].

Dość szybko Dębowiec został własnością szlachecką, został gniazdem rodowym rodziny szlacheckiej, której przedstawiciel Mikołaj z Dubowca (1442–1475) był kasztelanem oświęcimskim[16]. W XVI wieku z racji niedostatku produkowanej żywności przez pola uprawne na tym terenie zaczęły powstawać pierwsze gospodarstwa rybne.

W okresie reformacji miejscowa ludność w znacznym stopniu przyjęła nowe wyznanie luterańskie oraz przejęła miejscowy kościół, który został zwrócony katolikom przez specjalną komisję w 1654. 15 marca 1793 miejscowość została zakupiona przez księcia cieszyńskiego Alberta Sasko-Cieszyńskiego od Marklowskich[17]. Do 1807 roku dzieci z Dębowca uczęszczały do szkoły w Simoradzu. W tym roku powstał jednak w miejscowości pierwszy budynek szkolny. W latach 1854–1856 wybudowano nowy, murowany kościół parafialny, konsekrowany w 1857, po czym rozebrany został poprzedni kościół drewniany.

W roku 1907 Gwarectwo Ostrawsko-Karwińskie podjęło na terenie Dębowca wiercenia w poszukiwaniu nowych złóż węgla. Po osiągnięciu głębokości 680 m, 10 października 1908 r. nastąpił gwałtowny wybuch gazu ziemnego, który rozrzucił elementy konstrukcji wiertniczej w promieniu 500 m. Huk wybuchu i wydobywających się gazów było słychać w Cieszynie, a nawet w odległej o 30 km Morawskiej Ostrawie. Gaz wydobywał się przez kilka miesięcy, a w 1909 r. całość zniszczył kilkudniowy pożar[18].

W 1905 założono w Dębowcu oddział Ochotniczej Straży Pożarnej. W 1908 wybudowano budynek szkolny z okazji sześćdziesięciolecia panowania monarchy austriackiego Franciszka Józefa. W 1912 na miejscowym cmentarzu ewangelickim poświęcono kaplicę, obecny kościół Zbawiciela.

Rok 1880[19] 1890[19] 1900[19] 1910[19] 1921[20]
Liczba ludności 992[a] 966[b] 964[c][21] 984[d] 1007[e]

Po I wojnie światowej miejscowość jako część Śląska Cieszyńskiego stała się przedmiotem polsko-czechosłowackiego konfliktu granicznego. W 1918 roku na bazie Straży Obywatelskiej miejscowi Polacy utworzyli lokalny oddział Milicji Polskiej Śląska Cieszyńskiego, który podlegał organizacyjnie 14 kompanii w Skoczowie[22]. Ostatecznie Dębowiec znalazł się w 1920 w granicach II Rzeczypospolitej.

Po agresji wojsk niemieckich na Polskę w 1939 miejscowość została włączona do III Rzeszy. W nocy z 15 na 16 lutego 1941 na terenie Dębowca zostali zrzuceni na teren okupowanej Polski pierwsi Cichociemni. Brytyjski bombowiec „Adolphus” odbywał swój pierwszy lot do Polski, aby zrzucić skoczków pod Włoszczowę; błąd nawigatora oraz brak paliwa zmusił go do zrzutu spadochroniarzy, wśród których znajdowali się: Józef Zabielski (ps. Żbik), mjr Stanisław Krzymowski (ps. Kostka) i kurier Czesław Raczkowski (ps. Orkan), którzy później przedostali się do Krakowa. Zdarzenie to zostało upamiętnione odsłoniętym w 1991 obeliskiem w centrum miejscowości. W styczniu 1945 wycofujące się wojska niemieckie ewakuowały więźniów goleszowskiej filii obozu zagłady w Oświęcimiu, po drodze w „marszu śmierci” zginęło ich tu 19. Upamiętnia ich pomnik odsłonięty w 1949 w Dębowcu na tzw. Dolcach pod laskiem „Dólka”.

W 1950 r. grupa chłopów z Dębowca założyła pierwszą w powiecie cieszyńskim rolniczą spółdzielnię produkcyjną[23]. Po drugiej wojnie światowej wznowiono też wydobycie gazu ziemnego. Jest on wydobywany do dziś, podobnie jak solanka jodowo-bromowa. W 1960 do użytku oddano budynek przedszkola.

10 listopada 1993 uroczyście otwarto nowy budynek szkolny, w którym dziś funkcjonują szkoła podstawowa i gimnazjum, przy których znajdują się sala gimnastyczna (ukończona w 1998), boisko szkolne (swoje mecze na nim rozgrywa też LKS „Strażak” Dębowiec) i boiska do siatkówki plażowej. Po otwarciu nowego budynku szkolnego w starej szkole przez 8 lat nie prowadzono zajęć. Wznowiono je w 2001 po remoncie, dla klas od pierwszej do trzeciej szkoły podstawowej.

Religia edytuj

Na terenie Dębowca działalność duszpasterską prowadzą następujące Kościoły:

Turystyka edytuj

Przez miejscowość przechodzą trasy rowerowe:

  •   niebieska trasa rowerowa nr 254 – Kaczyce – Kończyce Wielkie – Dębowiec (14 km)
  •   żółta trasa rowerowa nr 11 – Landek – Skoczów – Cieszyn (39 km)

Zabytek i pomniki przyrody edytuj

Jedynym zabytkiem na obszarze miejscowości wpisanym do rejestru zabytków nieruchomych a zarazem najstarszym budynkiem jest przystający do obory folwarczny spichlerz z przełomu XVIII i XIX wieku leżący na ul. Szkolnej 41[24]. Zbudowany jest z kamienia i cegły, na planie ośmioboku, baniasty dach przykryty jest gontem.

Wzdłuż Knajki rośnie wiele starych dębów, z czego pięć jest zarejestrowanych jako pomniki przyrody[25].

Obiekt Wymiary Szacunkowy wiek Położenie Data ustanowienia pomnikiem Zdjęcie
Dąb szypułkowy (Quercus robur) obw.: 345 cm
wys.: 18 m
300 lat obok stawu Górniok
49°48′06,4″N 18°43′10,6″E/49,801778 18,719611
1959  
Dąb szypułkowy (Quercus robur) obw.: 340 cm
wys.: 22 m
250 lat na tzw. Dolcach 1959
Dąb szypułkowy (Quercus robur) obw.: 420 cm
wys.: 22 m
300 lat w parku podworskim
49°48′27,2″N 18°43′17,1″E/49,807556 18,721417
1959  
Skupienie dwóch dębów (Quercus sp.) obw.: 420 i 470 cm
wys.: 20-22 m
300 lat na pastwisku obok stodoły RSP 1959  

Galeria edytuj

Uwagi edytuj

  1. Z tego: 989 zameldowanych na stałe, 979 (99%) polsko-, 1 (0,1%) czesko-, 9 (0,9%) niemieckojęzycznych
  2. Z tego: 960 zameldowanych na stałe, 951 (99,1%) polsko-, 9 (0,9%) niemieckojęzycznych
  3. Powierzchnia: 1287 hektarów, gęstość zaludnienia 74,9 os./km², 149 budynków; 954 zameldowanych na stałe, 944 (99%) polsko-, 7 (0,7%) czesko-, 3 (0,3%) niemieckojęzycznych; 529 (54,9%) katolików, 427 (44,3%) ewangelików, 8 (0,8%) izraelitów
  4. Z tego 979 zameldowanych na stałe, 968 (98,4%) polsko-, 8 (0,8%) niemiecko- a 1 (0,1%) czeskojęzycznymi; 560 (56,9%) katolików, 417 (42,4%) ewangelików, 7 (0,7%) izraelitów
  5. Z tego 1004 narodowości polskiej-, 3 niemieckiej; 619 katolików, 388 ewangelików

Przypisy edytuj

  1. Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 23665
  2. NSP 2021: Ludność w miejscowościach statystycznych, Bank Danych Lokalnych GUS, 19 września 2022 [dostęp 2022-10-06].
  3. Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2013, s. 223 [zarchiwizowane z adresu 2014-02-22].
  4. Gmina Dębowiec: Plan Odnowy Miejscowości Dębowiec. [w:] www.debowiec.bip.info.pl [on-line]. 2009-06-29. [dostęp 2011-12-02].
  5. Rozporządzenie Ministra Administracji i Cyfryzacji z dnia 13 grudnia 2012 r. w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2013 r. poz. 200)
  6. GUS. Rejestr TERYT
  7. Gustaw Michna: Z przeszłości Simoradza. Simoradz: Galeria "Na Gojach", 2010, s. 9, seria: Rys monograficzny Gminy Dębowiec. ISBN 978-83-60551-26-4.
  8. Panic i Czechowicz 2010 ↓, s. 296.
  9. Liber fundationis episcopatus Vratislaviensis (online). [w:] www.dokumentyslaska.pl [on-line]. [dostęp 2013-07-22].
  10. H. Markgraf, J. W. Schulte: Codex Diplomaticus Silesiae T.14 Liber Fundationis Episcopatus Vratislaviensis. Breslau: Josef Max & Comp., 1889.
  11. Panic i Czechowicz 2010 ↓, s. 398.
  12. Panic i Czechowicz 2010 ↓, s. 396.
  13. Jan Ptaśnik: Monumenta Poloniae Vaticana T.1 Acta Camerae Apostolicae. Vol. 1, 1207-1344. Cracoviae: Sumpt. Academiae Litterarum Cracoviensis, 1913, s. 366.
  14. Londzin 1932 ↓, s. 60.
  15. Registrum denarii sancti Petri in archidiaconatu Opoliensi sub anno domini MCCCCXLVII per dominum Nicolaum Wolff decretorum doctorem, archidiaconum Opoliensem, ex commisione reverendi in Christo patris ac domini Conradi episcopi Wratislaviensis, sedis apostolice collectoris, collecti. „Zeitschrift des Vereins für Geschichte und Alterthum Schlesiens”. 27, s. 369-372, 1893. Breslau: H. Markgraf. (niem.). 
  16. Franciszek Maroń. Rozwój sieci parafialnej w diecezji katowickiej aż do końca XV wieku. „Rozwój sieci parafialnej w diecezji katowickiej aż do końca XV wieku”, s. 101-167, 1969. 
  17. Londzin 1932 ↓, s. 66.
  18. Anna Jurkiewicz, Stanisław Ziemba: Województwo katowickie. Przewodnik. Warszawa: Sport i Turystyka, 1962, s. 389.
  19. a b c d Kazimierz Piątkowski: Stosunki narodowościowe w Księstwie Cieszyńskiem. Cieszyn: Macierz Szkolna Księstwa Cieszyńskiego, 1918, s. 74.
  20. Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej. Tom XII. Województwo krakowskie. Śląsk Cieszyński. Warszawa: 1925. (pol.).
  21. Gemeindelexikon der im Reichsrate vertretenen Königreiche und Länder, bearbeitet auf Grund der Ergebnisse der Volkszählung vom 31. Dezember 1900, XI. Schlesien. Wien: 1906. (niem.).
  22. Jerzy Szczurek 1933 ↓, s. 32-37.
  23. Ludwik Brożek, Gwido Chmarzyński, Mieczysław Gładysz: Region cieszyński [w:] "Górny Śląsk" Część II, dział II, Instytut Zachodni, Poznań 1959, s. 395
  24. Rejestr zabytków nieruchomych – województwo śląskie, Narodowy Instytut Dziedzictwa, 30 września 2023.
  25. Wykaz pomników przyrody na terenie Śląska Cieszyńskiego. W: Henryk Mróz: Śląsk Cieszyński, Środowisko naturalne. Cieszyn: Macierz Ziemi Cieszyńskiej, 1997, s. 66. ISBN 83-903589-9-9.

Bibliografia edytuj