Dźinizm

nonteistyczna religia
(Przekierowano z Dżinizm)

Dźinizm[1][2] (też dżinizm[3], sanskryt जैन धर्म – trl. jaina dharma, trb. dźajna dharma) – nonteistyczny system filozoficzny i religijny, który powstał w Indiach około VI wieku p.n.e. w reakcji na silnie zrytualizowany braminizm.

Swastyka – jeden z symboli dźinizmu
Otwarta dłoń – inny symbol dźinizmu

Etymologia edytuj

Wyraz sanskrycki जिन o transliteracji dźina i transkrypcji dźina posiada znaczenia zwycięzca[4], pogromca[potrzebny przypis].

Nazewnictwo edytuj

  • W niektórych polskich tekstach spotkać można formy dżajnizm bądź dżainizm, które są niezalecanymi kalkami z sanskrytu. Były to formy zalecane i stosowane w Polsce w przeszłości[5]. Transkrypcja indyjskiego określenia to bowiem ajna dharma.
  • Forma o postaci dźinizm nie jest zapisem powstałym z pełnego respektowania zasad polskiej ortografii dla słów oryginalnie polskich. Jest ona natomiast zgodna z zasadami najpopularniejszej współcześnie polskiej transkrypcji sanskrytu.

Historia edytuj

Za twórcę tej religii uważany jest Parśwa żyjący w VIII w. p.n.e., znacząco zreformował ją jednak Wardhamana Mahawira, który stworzył zbiór zasad regulujących życie wyznawców dźinizmu. Są to:

  • ahinsa – powstrzymanie się od zadawania cierpienia wszelkim istotom żywym,
  • satja – powstrzymanie się od kłamstwa,
  • asteja – powstrzymanie się od kradzieży,
  • brahmaćarja – powstrzymanie się od cudzołóstwa (w przypadku mnichów i mniszek – powstrzymanie się od wszelkich stosunków seksualnych),
  • aparigraha – powstrzymanie się od posiadania zbędnej własności (w przypadku mnichów i mniszek – powstrzymanie się od posiadania wszelkiej własności).

Zasady te podkreślają wielki szacunek wyznawców dźinizmu dla wszystkich istot żywych. Dźiniści wierzą w możliwość wyrwania się z kręgu samsary – kołowrotu wcieleń, i osiągnięcia stanu wyzwolenia – mokszy. Droga do tego celu wiedzie poprzez trzy klejnoty, czyli:

  • należyte spojrzenie,
  • należyte poznanie,
  • należyte postępowanie (co osiąga się przestrzegając pięciu wyżej wymienionych zasad).

Liczbę wyznawców dźinizmu ocenia się na ok. 4,5–5 mln (z czego 97–98% w Indiach).

Wyznawcy dźinizmu wierzą, że świat nigdy nie powstał ani nigdy się nie skończy. Przechodzi on przez cykle wznoszące lub opadające, składające się z 4 wieków. Wyższy, urdhwaloka, to świat niebiański (loka), składający się z siedmiu niebios. Świat ziemski, madhjaloka, to kraina potępiona, obejmująca siedem piekieł, piętrzących się jedno na drugim niczym połączone ze sobą parasole.

Podział edytuj

 
Świątynia dżinijska w Koczin w Kerali

Współcześnie istnieją dwie główne gałęzie dźinizmu:

W XVIII w., w związku z wpływami hinduizmu na dźinizm, powstał nowy odłam odrzucający kult wizerunków i głoszący potrzebę powrotu do pierwotnego dźinizmu. Członkowie tego odłamu zwani byli Sthanakawasi (dhundhija, bawis), a jego założycielem był Lumpaka (Lankasza) żyjący w XVI w. n.e. Powstała także grupa, w której naśladuje się niektóre sposoby oddawania czci praktykowane przez hindusów – zwani są oni Murtipudźaka.

W XVIII w. wyodrębnił się także odłam Terapanthi (Ścieżka Trzech) założony przez Bhikandźi, który starał się połączyć wszystkie dźinijskie nurty w jeden.

Teksty święte edytuj

Zbiór religijnych ksiąg dźinizmu – Agama (Siddhanta) składa się z ok. 45 tekstów dotyczących doktryny, rytuału, biografii świętych oraz różnorodnych dziedzin wiedzy świeckiej. Każda ze szkół posiada własny kanon pism i komentarzy.

W V wieku n.e. na synodzie w Walabhi pod przewodnictwem śwetambarów ustalono nowy (większość starych pism zaginęła), ostateczny kanon pism dźinijskich.Najważniejsze z nich to:

  • Anga – zbiór 12 tekstów/części, istota doktryny, za pomocą legend wątków kosmologicznych i numerologicznych przedstawia się podstawy doktryny:
    • Acaranga – dotyczy dyscypliny klasztornej,
    • Suryagadanga – refutacja argumentów heretyckich,
    • Sthananga – 10 tekstów doktrynalnych,
    • Samavayanga – rozwinięcie 10 tekstów doktrynalnych,
    • Vyakhyaprajnapti (Bhagavati) – dialogi na temat dogmatów,
    • Nayadhammakahao – seria apologii i kazań,
    • Upasakadasa – biografie uczniów świeckich,
    • Antakitadasa – biografie świętych,
    • Anuttara-Aupapatrika – żywoty osób boskich,
    • Praśnavyakarana – opis błędów i zaniedbań,
    • Vipakasutra – konsekwencje dobrych i złych czynów,
    • Dristvada – tekst zagubiony.
  • Upanga – uzupełnienie doktryny, zbiór 12 tekstów/części o różnej wielkości i randze.

Tirthankara – ubóstwiani mistrzowie dźinijscy edytuj

 
Posąg Gomateśwary (Bahubalina) w Shravanabelagola

Według tradycji jest ich dwudziestu czterech: dwudziestu dwóch uważanych za mitycznych a Parśwa i Mahawira – za historycznych:

1. Adinatha (Riszabhadewa) – przedstawiany w kolorze żółtym, symbolizuje go byk,
2. Adźinatha – złoty, słoń,
3. Sambhawanatha – koń,
4. Abhinandana – złoty, małpa,
5. Sumatinatha – złoty lub żółty, ptak lub koło,
6. Padmaprabha – czerwony kwiat lotosu,
7. Suparśwanatha – zielony, swastyka lub siedmiogłowa kobra,
8. Czandraprabha – biały, sierp księżyca,
9. Puszpadanta (Suwidhana) – biały, krokodyl lub krab,
10. Śitalanatha – żółty lub złoty, swastyka lub liść drzewa pippal,
11. Śrejamśanatha – żółty lub złoty, orzeł, daniel lub nosorożec,
12. Wasupudźja – czerwony, wół domowy,
13. Wimalanatha – złoty lub żółty, dzik,
14. Ananatanatha – złoty, sokół lub niedźwiedź,
15. Dharmanatha – żółty, błyskawica,
16. Śantinatha – złoty lub żółty, daniel lub żółw,
17. Kunthanatha – złoty, koza,
18. Arthanatha – złoty lub żółty, ryba,
19. Mallinatha (według śwetambarów kobieta) – niebieska lub złota, dzban na wodę,
20. Munisuwrata – ciemny, żółw,
21. Naminatha – złoty, niebieski, lotos,
22. Neminatha (Arisztanemi) – czerwony lub ciemny, muszla,
23. Parśwanatha (podobno VIII–VII w. p.n.e.) – ciemnoniebieski, wąż lub siedmiogłowa kobra,
24. Tirthakara (złoty lub żółty, lew) – Wardhamana Mahawira (ok. VI–V w. p.n.e.).

Przedstawiciele i ich dzieła edytuj

  • Umaswati (ok. I–III w. n.e.) – zaliczany do śwetambarów
Tattwarthadhigamasutra (Sutry dotyczące poznania sensu prawd) – dzieło uznane przez digambarów i śwetambarów
  • Kundakunda (ok. III–IV w. n.e.) – zaliczany do digambarów
Pawajanasara (Istota objawienia)
Pańczatthijasangaha (Zestawienie pięciu zbiorów bytu)
Samajasara (Rdzeń nauki)
Paumaćarija (Historia Padmy) – najstarszy dżinijski poemat epicki
Paswabhjudaja
Mahapurana
Dharmasarmabhjudaja (Triumf obrońcy prawa) – tekst o 15. tirthakarze
Mahapurana – tekst o kosmologii
Adźitapurana
Gadajuddha
Czawundarajapurana (historia 24 tirthankarów)
Tika
Neminathaćarja
Hariśćandra (Satjahariśćandra)
Kabbikarakawja (tekst o czystości duszy)
Dharmathapurana
Dźiwandharaćarita (Historia pobożnego księcia)
Radźawalikatha (Historia dźinizmu)

Dźinijskie miejsca święte edytuj

  • Abu (w stanie Radżastan, Indie) – święta góra odłamu śwetambara – kompleks świątyń zbudowany pomiędzy XI a XIII w. n.e.;
  • Palitana (w stanie Gudźarat, Indie) – święte miasto śwetambarów, zamieszkiwane przez 19 kolejnych tirthankarów, znajduje się tam 109 większych świątyń i ok. 999 kaplic;
  • Shravanabelagola (w stanie Karnataka, Indie) – święte miasto Digambarów słynące z 18-metrowego posągu z 981 r. n.e. dźinijskiego świętego Bahubalina;
  • Śatrundźaja (w stanie Gudźarat, Indie) – święta góra śwetambarów w pobliżu Palitany;
  • Girnar (w stanie Gudźarat, Indie) – święta góra śwetambarów – kompleks świątyń ku czci Neminathy, świątynie, pustelnie;
  • Samed – święta góra śwetambarów, miejsce osiągnięcia nirwany przez pierwszego tirthankarę Riszabhę;
  • Asztapada – święta góra śwetambarów.

Przypisy edytuj

  1. Religia. Encyklopedia PWN , red. Tadeusz Gadacz i Bogusław Milerski, tom 3 , s. 339 , hasła: dźina, Dźina, dźinijska sztuka, dźinizm
  2. Wielki słownik wyrazów obcych PWN , red. Mirosław Bańki , oprac. haseł. Alina Gałązka, Rafał Sarna, Izabella Strasz ; Jolanta Adamska , Wyd. 1, Warszawa Wydawnictwo Naukowe PWN, 2005 ,ISBN 83-01-14455-6 , s. 309 dźinizm lub dżinizm, ⇒ wersja z [dź] wskazana w pozycji uprzywilejowanej (wydanie z 2010 analogicznie)
  3. Wielki słownik ortograficzny PWN pod red. E. Polańskiego, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2009, cytat: dżinizm, dżajnizm
  4. dźinizm, [w:] Encyklopedia PWN [online] [dostęp 2021-10-07].
  5. Władysław Kopaliński Słownik wyrazów obcych i zwrotów obcojęzycznych z almanachem, Muza Warszawa 2001 , cytat: dżajnizm, dżainizm, dżinizm

Bibliografia edytuj

Linki zewnętrzne edytuj