Daniel Olbrychski
Daniel Marcel Olbrychski (ur. 27 lutego 1945 w Łowiczu) – polski aktor teatralny i filmowy.
| |||||||||
 Daniel Olbrychski (2019) | |||||||||
| Imię i nazwisko | Daniel Marcel Olbrychski | ||||||||
| Data i miejsce urodzenia | 27 lutego 1945 Łowicz | ||||||||
| Zawód | aktor teatralny i filmowy | ||||||||
| Współmałżonek |
Monika Dzienisiewicz (rozwód) | ||||||||
| Lata aktywności | od 1963 | ||||||||
| |||||||||
| Odznaczenia | |||||||||
      
| |||||||||
.jpg)
| |||||||||
Uznawany za jednego z najwybitniejszych aktorów filmowych i teatralnych swojego pokolenia w Europie[1][2]. Zagrał w blisko 180 filmach kinowych i telewizyjnych. Debiutował w 1963 rolą w filmie Janusza Nasfetera Ranny w lesie. Następnie występował w filmach najpopularniejszych polskich reżyserów, takich jak Andrzej Wajda, Janusz Morgenstern, Kazimierz Kutz, Julian Dziedzina, Krzysztof Zanussi, Jerzy Antczak, Jerzy Hoffman, Janusz Kijowski, Stanisław Bareja czy Krzysztof Kieślowski. W 1970 zaczął występować w produkcjach zagranicznych, zagrał m.in. u Volkera Schlöndorffa, Claude’a Leloucha czy Nikity Michałkowa.
ŻyciorysEdytuj
Urodził się 27 lutego 1945 w Łowiczu[3]. Jest synem publicysty Franciszka Olbrychskiego (1905–1981) i Klementyny z Sołonowiczów (1909–1995), polonistki[3]. Jego ciotką – siostrą matki – była Irena Śmiałowska (1908–2019), jedna z najdłużej żyjących Polek. Miał starszego brata, Krzysztofa (1939–2017)[4], który był fizykiem[5]. Dzieciństwo spędził w Czerniewie, Łodzi i Drohiczynie[3], gdzie debiutował jako aktor występami w przedstawieniach wystawianych w kościele[6]. Uczęszczał do szkoły muzycznej, uczył się w klasie skrzypiec[7]. Od młodości uprawia boks[8], trenował też szermierkę, badmintona i judo[9] oraz bieg na 800 m w klubie Lotnik Warszawa[10].
Jednocześnie rozwijał się aktorsko – należał do kółka recytatorskiego Miłośników Starej Warszawy, prowadzonego przez Józefa Małgorzewskiego[11], a w czasie nauki w liceum im. Stefana Batorego w Warszawie[9] zagrał Papkina w szkolnej inscenizacji Zemsty na scenie Teatru Buffo w reż. Jana Cichonia[12]. Na początku lat 60. występował w Młodzieżowym Studiu Poetyckim, realizowanym w Telewizji Polskiej przez Andrzeja Konica[13][14], m.in. w tytułowej roli w Kubie na podstawie Archipelagu ludzi odzyskanych Igora Newerlego[10]. Po ukończeniu liceum w 1963 rozpoczął studia w Państwowej Wyższej Szkole Teatralnej w Warszawie, które przerwał w związku z zaangażowaniem się w kolejne projekty filmowe[15]. Aktorski egzamin eksternistyczny złożył dopiero w 1971[16].
Już na początku studiów został dostrzeżony przez reżysera Janusza Nasfetera, który obsadził go w roli Korala w swoim filmie Ranny w lesie według powieści Witolda Zalewskiego[17]. W 1965 Olbrychski zagrał swoją pierwszą dużą rolę – Rafała Olbromskiego w Popiołach Andrzeja Wajdy[18], ponadto wystąpił jako podporucznik Stefan „Żbik” Olewicz w dramacie wojennym Janusza Morgensterna Potem nastąpi cisza[19]. Do końca lat 60. zagrał jeszcze kilka głównych ról filmowych: w 1966 – postać Andrzeja w komedii muzycznej Stanisława Barei Małżeństwo z rozsądku (1967)[20] i Tolka Szczepaniaka w Bokserze Juliana Dziedziny[21], w 1967 – Franka w Skoku Kazimierza Kutza[22] i Marka Arensa w Jowicie Janusza Morgensterna[23], a w 1968 – studenta w filmie krótkometrażowym Krzysztofa Zanussiego Zaliczenie[24], Karola XII w Hrabinie Cosel Jerzego Antczaka[22] i Azję Tuhajbejowicza w ekranizacji Pana Wołodyjowskiego w reż. Jerzego Hoffmana[25]. W 1969 został pierwszym laureatem Nagrody im. Zbyszka Cybulskiego[22], ponadto asystował Andrzejowi Wajdzie podczas kręcenia Polowania na muchy, w którym zagrał drugoplanową rolę malarza[26]. Pojawił się także w epizodycznej roli porucznika Stefana Sowińskiego w Soli ziemi czarnej Kazimierza Kutza[27], a także gościnnie wystąpił w debiutanckim filmie długometrażowym Krzysztofa Zanussiego Struktura kryształu[28] oraz zagrał dwie role teatralne: Gustawa w Ślubach panieńskich w reż. Adama Hanuszkiewicza na scenie Teatru Powszechnego w Warszawie[29] i Banka w Makbecie reżyserowanym przez Andrzeja Wajdę dla Teatru Telewizji[30]. W 1970 zagrał główne role w dramatach Wajdy: Bolesława w Brzezinie[31] i Tadeusza w Krajobrazie po bitwie. Dzięki występowi w tym drugim kandydował do nagrody za najlepszą rolę męską podczas 23. Międzynarodowego Festiwalu Filmowego w Cannes, jednak ostatecznie przegrał z Marcello Mastroiannim[32]. Również w 1970 debiutował w zachodnim kinie epizodyczną rolą Siergieja Abramowa w międzynarodowej produkcji Miklósa Jancsó Pacyfistka[31], a także wykreował na scenie Teatru Narodowego w Warszawie tytułowe role w reżyserowanych przez Adama Hanuszkiewicza: Hamlecie[33] i Beniowskim[34]. W 1971 wystąpił u boku Jana Kreczmara w telewizyjnym filmie Krzysztofa Zanussiego Die Rolle[28], a w 1972 zagrał w kolejnych dwóch filmach Wajdy: Mateusza Lewitę w niemieckim dramacie Piłat i inni[35] i Pana Młodego w ekranizacji Wesela[36]. W 1974 premierę miał Potop Jerzego Hoffmana, w którym zagrał główną postać Andrzeja Kmicica[37]. Mimo że jeszcze przed premierą był szeroko krytykowany w prasie za przyjęcie roli w filmie[38][39], występ w superprodukcji okazał się jednym z najważniejszych kroków w jego dorobku aktorskim, zapewnił mu najlepsze recenzje oraz największą popularność wśród widzów[40]. Jak sam twierdzi, za występ w filmie zainkasował ok. 150 tys. zł[41]. Następnie zagrał Borowieckiego w ekranizacji Ziemi obiecanej w reż. Andrzeja Wajdy[42].
.jpg)
.jpg)
W 1976 podpisał się pod „Listem 296”, będącym apelem przedstawicieli kultury o zbadanie represji wobec robotników i członków KOR[43]. Tym samym wyraził publiczne wsparcie dla opozycji do ówczesnej władzy w Polsce, co skutkowało bojkotowaniem go i blokowaniem jego występów przez rządową telewizję[44]. Jeszcze w 1977 wystąpił w roli Stanisława Przybyszewskiego w polsko-norweskiej produkcji Haakona Sandøya Dagny, po czym zrobił sobie kilkumiesięczną przerwę od występów w filmach[45]. Powrócił na wielki ekran w 1979 rolą Jana Brońskiego w międzynarodowej produkcji Volkera Schlöndorffa Blaszany bębenek, a w czasie kręcenia filmu pracował również na planie psychologicznego melodramatu Andrzeja Wajdy Panny z Wilka, w którym zagrał główną rolę – Wiktora Rubena[46].
Na początku lat 80. zaangażował się w działania „Solidarności”, m.in. wygłosił apel poległych podczas organizowanych 16 grudnia 1980 uroczystości odsłonięcia pomnika stoczniowców poległych w Grudniu 1970 w Gdańsku oraz wystąpił w koncertach okolicznościowych, na których zbierano fundusze na sfinansowanie budowy pomnika stoczniowców[47], a w 1981 podpisał się pod „listem ośmiu” (napisanym przez Józefa Rybickiego do Wojciecha Jaruzelskiego w proteście wobec wprowadzenia stanu wojennego w Polsce), czym naraził się SB[48]. Wkrótce wyjechał do Francji[43], gdzie występował w roli Heralda von Wullnowa w sztuce Szaleńcy są na wymarciu na scenie Theatre des Amandiers w Nanterre[49] oraz Retta Butlera w Przeminęło z wiatrem w paryskim Theatre Marigny[50]. Pozostając na emigracji, wykreował także kolejne role kinowe: austriackiego dyrygenta Karla Kremera w filmie Claude’a Leloucha Jedni i drudzy[51], Saint-Genisa w dramacie Josepha Loseya Pstrąg[52], Saula Portera w filmie Jean-Pierre Igouxa Derelitta oraz jedną z głównych ról w debiutanckiej produkcji Monique Enckell Gdybym miał 1000 lat[53], a także drugoplanową rolę Wiktorczyka w niemiecko-francuskim filmie wojennym Andrzeja Wajdy Miłość w Niemczech[54]. W 1984 wystąpił w niemiecko-fińskiej koprodukcji Vojtěcha Jasný’ego Nieznośny samobójca, będącej ekranizacją Samobójcy Nikołaja Erdmana[55], a także zagrał podwójną rolę – braci-bliźniaków Vincenta i Thomasa Delaune – we Flashbacku Olivera Nolina[53] oraz wcielił się w postać radzieckiego szachisty Tac-Taca w nagrodzonym Oscarem dla najlepszego filmu nieanglojęzycznego dramacie Richarda Dembo Przekątna gońca[56].
W 1985 powrócił na polską scenę rolą Rodryka w Cydzie wystawianym w Teatrze Ateneum w Warszawie w reż. Adama Hanuszkiewicza[57], a także po latach przerwy pojawił się w polskim filmie, kreując postać Grzegorza, kierownika ośrodka Monaru w filmie Andrzeja Trzosa-Rastawieckiego …jestem przeciw[58]. Także w 1985 zagrał Daniela, kochanka Chiary we włoskiej komedii Francesco Nuttiego Casablanca, Casablanca[59]. W 1986 wcielił się w Leona Jogichesa w niemiecko-czeskosłowackim filmie biograficznym Róża Luksemburg w reż. Margarethe von Trotty[59], a także odegrał postać Scope’a, głównego bohatera filmu Piotra Szulkina Ga, ga. Chwała bohaterom i Franza von Schobera w filmie muzyczno-biograficznym Fritza Lehnera Notturno o życiu Franza Schuberta[60]. Za rolę hokeisty Pita Hoefgesa w filmie telewizyjnym Dietera Wedela Kampf der Tiger (1987), reżyserowanym przez Dietera Wedela dla ZDF, zainkasował 120 tys. marek, wówczas najwyższą gażę w historii stacji[61]. W 1988 zagrał Hareda we włoskim miniserialu Tajemnice Sahary[41], terrorystę w greckim filmie Kostasa Zinirisa To teleftaio stoichima oraz Szpicla w melodramacie Philipa Kaufmana Nieznośna lekkość bytu[62], a w 1989 zagrał księży w dwóch włoskich filmach: Adama w dramacie Michaela Andersona Przed sklepem jubilera na podstawie utworu Karola Wojtyły o tym samym tytule i Adriana w komedii telewizyjnej Franco Giraldiego Izabella Kłamczucha[63]. Ponadto zagrał epizodyczne role w serialach telewizyjnych Gillesa Béhata: Victora, dziennikarza-alkoholika w jednym z odcinków Wysokiego napięcia (1988) i Rolanda Korsky’ego w Coplanie (1989) oraz wcielił się w postać Karla Gieringa, hitlerowskiego policjanta we włosko-francuskim dramacie wojennym Jacquesa Rouffio Czerwona orkiestra o losach Leopolda Treppera[64].
W 1990 wystąpił na scenie stołecznego Teatru Rampy w przedstawieniu Andrzeja Strzeleckiego Czerwony stoliczek na podstawie wierszy Jana Brzechwy[65] oraz wcielił się w rosyjskiego choreografa we włoskim miniserialu Rai 1 Passi d’amore[64].
W 2010 zagrał rolę drugoplanową w filmie pt. Salt u boku Angeliny Jolie oraz uzyskał dyplom magistra w Akademii Teatralnej im. Aleksandra Zelwerowicza w Warszawie[66]. Jesienią 2012 dołączył do obsady telenoweli TVP1 Klan.
W 2015 zasiadał w jury sekcji „Cinéfondation” na 68. MFF w Cannes.
Życie prywatneEdytuj
W marcu 1967 poślubił aktorkę Monikę Dzienisiewicz[67], z którą ma syna, Rafała. W trakcie małżeństwa przez trzy lata był związany z piosenkarką Marylą Rodowicz[68], co uchodziło za jeden z najsłynniejszych romansów Polski lat 70.[69]. Po rozstaniu z Rodowicz rozwiódł się z żoną[70]. 13 lutego 1978 poślubił dziennikarkę Zuzannę Łapicką[71], z którą ma córkę Weronikę (ur. 1981)[51]. Z pozamałżeńskiego związku z aktorką Barbarą Sukową ma syna, Wiktora (ur. 1988)[72][73]. W 1989 rozwiódł się z Łapicką[74], a 23 października 2003 poślubił teatrolożkę Krystynę Demską[75], która jest również jego menedżerką.
Przez wiele lat mieszkał we Francji, posługuje się biegle językiem francuskim[76]. Ponadto komunikuje się w językach rosyjskim, włoskim i angielskim[77].
Został członkiem honorowego komitetu poparcia Bronisława Komorowskiego przed wyborami prezydenckimi w Polsce w 2015[78].
FilmografiaEdytuj
Polski dubbingEdytuj
- 1968: Przekładaniec − rzecznik towarzystwa ubezpieczeniowego
- 1970: Góry o zmierzchu − Andrzej
- 2000: Odwrócona góra albo film pod strasznym tytułem − Wit
- 2001: Gulczas, a jak myślisz... − głos rzeźnika znad jeziora
- 2006: Artur i Minimki – Maltazar
- 2006: Auta – Wójt Hudson
- 2006: Heroes 5 – Markal
- 2007: Assassin’s Creed – Al-Mualim, Mistrz Asasynów
- 2008: Asterix na olimpiadzie – Juliusz Cezar
- 2008: Wyprawa na Księżyc 3D – Dziadek
- 2009: Artur i zemsta Maltazara – Maltazar
- 2010: Artur i Minimki 3. Dwa światy – Maltazar
- 2010: ModNation Racers – Szef zespołu
- 2011: Red Orchestra 2: Bohaterowie Stalingradu – Wasilij Iwanowicz Czujkow
Wydane książkiEdytuj
- 1990 Wspominki o Włodzimierzu Wysockim, „Zebra” ISBN 83-85076-07-7
- 1992 Anioły wokół głowy (współpraca: Przemysław Ćwikliński, Jacek Ziarno), „BGW” ISBN 83-7066-387-7
- 1997 Parę lat z głowy, „BGW” ISBN 83-7066-689-2
Odznaczenia i nagrodyEdytuj
- Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski (1998)[79]
- Złoty Krzyż Zasługi (1974)[80]
- Złoty Medal „Zasłużony Kulturze Gloria Artis” (2006)[81]
- Kawaler Legii Honorowej (1986, Francja)
- Komandor Orderu Sztuki i Literatury (1991, Francja)
- Krzyż Zasługi I Klasy Orderu Zasługi RFN (2003, Niemcy)[82]
- Medal Puszkina (2007, Rosja)[83]
- Nagroda im. Konstantego Stanisławskiego (29 Międzynarodowy Festiwal Filmowy w Moskwie, czerwiec 2007)
- Nagroda dla Aktora za Szczególny Wkład w Sztukę Filmową (festiwal Plus Camerimage, listopad 2012)[84]
- Doktorat honoris causa Uniwersytetu Opolskiego (11 marca 2013)[85]
- Honorowy Obywatel miasta stołecznego Warszawy[86]
- Honorowy obywatel Opola[87]
- Kamień Optymizmu oraz tytuł Aktora NieZwykłego na Festiwalu Filmów-Spotkań NieZwykłych w Sandomierzu (2017)[88]
PrzypisyEdytuj
- ↑ Daniel Olbrychski – eBilet.pl, www.ebilet.pl [dostęp 2021-04-12].
- ↑ l, Teatr 6.piętro, teatr6pietro.pl [dostęp 2021-04-12] (pol.).
- ↑ a b c Olbrychski 1992 ↓, s. 12–13.
- ↑ Krzysztof Olbrychski, nekrologi.wyborcza.pl [dostęp 2017-03-17] (pol.).
- ↑ Tygodnik „Życie na Gorąco” nr 27, 5 lipca 2012, s. 16-17
- ↑ Olbrychski 1992 ↓, s. 11.
- ↑ Olbrychski 1992 ↓, s. 16–17.
- ↑ Daniel Olbrychski: bokser!, film.onet.pl, 1 października 2012.
- ↑ a b Olbrychski 1992 ↓, s. 18–19.
- ↑ a b Olbrychski 1992 ↓, s. 27
- ↑ Olbrychski 1992 ↓, s. 21.
- ↑ Olbrychski 1992 ↓, s. 22.
- ↑ Andrzej Konic. filmpolski.pl. [dostęp 16 listopada 2020].
- ↑ Olbrychski 1992 ↓, s. 24–25.
- ↑ Olbrychski 1992 ↓, s. 81.
- ↑ Lubomir Mackiewicz (red.), Anna Żołna (red.): Kto jest kim w Polsce : informator biograficzny. Warszawa: Wydawnictwo Interpress, 1993, s. 512. ISBN 83-223-2644-0.
- ↑ Olbrychski 1992 ↓, s. 31.
- ↑ Olbrychski 1992 ↓, s. 52.
- ↑ Olbrychski 1992 ↓, s. 78.
- ↑ Olbrychski 1992 ↓, s. 82–83.
- ↑ Olbrychski 1992 ↓, s. 84–85.
- ↑ a b c Olbrychski 1992 ↓, s. 88–89
- ↑ Olbrychski 1992 ↓, s. 103.
- ↑ Olbrychski 1992 ↓, s. 87.
- ↑ Olbrychski 1992 ↓.
- ↑ Olbrychski 1992 ↓, s. 117.
- ↑ Olbrychski 1992 ↓, s. 118.
- ↑ a b Olbrychski 1992 ↓, s. 124–125
- ↑ Olbrychski 1992 ↓, s. 179.
- ↑ Olbrychski 1992 ↓, s. 184.
- ↑ a b Olbrychski 1992 ↓, s. 122–123
- ↑ Olbrychski 1992 ↓, s. 120–121.
- ↑ Aleksander Jackiewicz: Olbrychski w „Hamlecie” (pol.). W: „Film” [on-line]. encyklopediateatru.pl, 1970-05-24. [dostęp 2021-04-01].
- ↑ Olbrychski 1992 ↓, s. 182.
- ↑ Olbrychski 1992 ↓, s. 126–127.
- ↑ Olbrychski 1992 ↓, s. 128–129.
- ↑ Olbrychski 1992 ↓, s. 150—151.
- ↑ Olbrychski 1992 ↓, s. 148–149.
- ↑ Maria Oleksiewicz: 535 dni Potopu. Warszawa: Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe, 1975, s. 14–17. OCLC 69309053.
- ↑ Olbrychski 1992 ↓, s. 157.
- ↑ a b Olbrychski 1992 ↓, s. 224–225
- ↑ Olbrychski 1992 ↓, s. 210.
- ↑ a b Olbrychski 1992 ↓, s. 242–243
- ↑ Olbrychski 1992 ↓, s. 304–305.
- ↑ Olbrychski 1992 ↓, s. 215.
- ↑ Olbrychski 1992 ↓, s. 216–217.
- ↑ Olbrychski 1992 ↓, s. 306–309.
- ↑ Olbrychski 1992 ↓, s. 310–314.
- ↑ Olbrychski 1992 ↓, s. 186–187.
- ↑ Olbrychski 1992 ↓, s. 188–189.
- ↑ a b Olbrychski 1992 ↓, s. 236–237
- ↑ Olbrychski 1992 ↓, s. 244.
- ↑ a b Olbrychski 1992 ↓, s. 262–263
- ↑ Olbrychski 1992 ↓, s. 264–265.
- ↑ Olbrychski 1992 ↓, s. 247.
- ↑ Olbrychski 1992 ↓, s. 266.
- ↑ Olbrychski 1992 ↓, s. 191.
- ↑ Olbrychski 1992 ↓, s. 282–283.
- ↑ a b Olbrychski 1992 ↓, s. 268
- ↑ Olbrychski 1992 ↓, s. 284–285.
- ↑ Olbrychski 1992 ↓, s. 286.
- ↑ Olbrychski 1992 ↓, s. 288.
- ↑ Olbrychski 1992 ↓, s. 290–291.
- ↑ a b Olbrychski 1992 ↓, s. 292–293
- ↑ Olbrychski 1992 ↓, s. 194–195.
- ↑ Olbrychski obronił pracę magisterską (pol.). 2010-10-01. [dostęp 2010-10-02].
- ↑ Olbrychski 1992 ↓, s. 98.
- ↑ Olbrychski 1992 ↓, s. 161, 165.
- ↑ Tygodnik Życie na Gorąco nr 46, 13 listopada 2014, s. 56-57
- ↑ Olbrychski 1992 ↓, s. 169.
- ↑ Olbrychski 1992 ↓, s. 170.
- ↑ Olbrychski 1992 ↓, s. 173.
- ↑ Olbrychski spotkał syna po 13 latach
- ↑ Olbrychski 1992 ↓, s. 205.
- ↑ Gwiazdy, które się związały ze swoimi menedżerami. plejada.pl, 2015-01-12. [dostęp 2021-01-30].
- ↑ Alain Delon wanted Daniel Olbrychski to give him the award.. Leo Rockefeller 2017-06-02. [dostęp 2019-07-22].
- ↑ Olbrychski 1992 ↓, s. 138.
- ↑ Barbara Sowa: Kto wszedł do komitetu poparcia Komorowskiego, a kto z niego wypadł? Cała Lista. dziennik.pl, 2015-03-16. [dostęp 2015-03-21].
- ↑ M.P. z 1998 r. nr 25, poz. 366.
- ↑ Odznaczenia dla wybitnych twórców i działaczy kultury. „Dziennik Polski”. Nr 175 (9456), s. 2, 26 lipca 1974.
- ↑ Daniel Olbrychski odznaczony złotym medalem Gloria Artis. wiadomosci.wp.pl, 13 lutego 2006. [dostęp 2013-01-27].
- ↑ Niemiecki Krzyż Zasługi dla Daniela Olbrychskiego, Wyborcza.pl, 24 lutego 2003 [zarchiwizowane z adresu 2013-04-16].
- ↑ Medal Puszkina dla Olbrychskiego (pol.). wyborcza.pl, 2008-04-02. [dostęp 2021-01-30].
- ↑ Plus Camerimage nagradza Olbrychskiego. Rzeczpospolita, 2012-11-12. [dostęp 2012-11-30].
- ↑ Daniel Olbrychski doktorem honoris causa Uniwersytetu Opolskiego. Nowa Trybuna Opolska, 2013-03-11. [dostęp 2013-03-28].
- ↑ Radni nie mieli żadnych wątpliwości. Daniel Olbrychski honorowym obywatelem Warszawy. metrowarszawa.gazeta.pl, 2017-06-08. [dostęp 2017-06-08].
- ↑ Daniel Olbrychski honorowym obywatelem Opola. nto.pl, 2015-11-11. [dostęp 2018-02-28].
- ↑ Aktorzy Niezwykli otrzymają Kamienie Optymizmu, Radio Kielce [dostęp 2021-05-29] (pol.).
BibliografiaEdytuj
- Daniel Olbrychski: Anioły wokół głowy. Przemysław Ćwikliński, Jacek Ziarno (współpraca). Warszawa: Polska Oficyna Wydawnicza „BGW”, 1992. ISBN 83-7066-387-7.
Linki zewnętrzneEdytuj
- Daniel Olbrychski w bazie IMDb (ang.)
- Daniel Olbrychski w bazie Filmweb
- Daniel Olbrychski w bazie filmpolski.pl
- Daniel Olbrychski, [w:] Encyklopedia teatru polskiego (osoby). [online] [dostęp 2021-04-09].
- Daniel Olbrychski na zdjęciach w bazie Filmoteki Narodowej „Fototeka”