Dardanele

Dardanele (tur. Çanakkale Boğazı) – cieśnina między Półwyspem Bałkańskim w Europie a Azją Mniejszą, łącząca Morze Egejskie z morzem Marmara. Długość 61 km, szerokość 1,3-18,5 km, główne porty to Gallipoli i Çanakkale. W starożytności znana jako Hellespont.

Dardanele Çanakkale Boğazı Hellespont
Zdjęcie satelitarne cieśniny Dardanele
Państwo	Turcja
Akweny • Łączy wody • Z wodami	Morza Egejskiego Morza Marmara
Lądy • Oddziela • Od	Europę Azji
Wymiary • długość • szerokość	61 km 1,3–18,5 km
Miejscowości nadbrzeżne	Çanakkale Gallipoli
Mapa cieśniny Dardanele
Położenie na mapie Turcji Dardanele
40°16′00″N 26°31′00″E

Hellespont i Propontyda w starożytności

Przez cieśninę przepływa silny prąd z morza Marmara do Morza Egejskiego. Jest, obok Bosforu (położonego na północ), drugim wąskim gardłem na drodze do Morza Czarnego.

Historia

Cieśnina stanowiła część szlaku wodnego biegnącego między Europą i Anatolią. Nazwa wywodzi się od imienia mitycznej Helle, która zginęła w wodach cieśniny. Greckie Hellespontos oznacza „Morze Helle”. Tłumaczono ją także jako „most Hellenów”.

Wąska cieśnina była doskonałym miejscem do kontroli przepływających statków, co stanowiło źródło bogactwa okolicznych miast. Najwcześniejszym z nich była Troja, której zniszczenie było spowodowane najprawdopodobniej chęcią zapewnienia sobie swobodnego importu metali przez Greków. W pierwszej połowie I tysiąclecia p.n.e. Grecy założyli nad Hellespontem liczne kolonie.

Wojska perskie pod koniec VI w. p.n.e. oraz w 480 r. p.n.e. przekroczyły cieśninę po moście łyżwowym (Dzieje Herodota).

Hellespont był newralgicznym punktem dla Aten, które były uzależnione od importu zboża z portów Morza Czarnego. Od V w. p.n.e. Ateny pobierały 10% cło od wszystkich nieateńskich statków dzięki utrzymywanej w Sestos flocie wojennej.

W roku 405 p.n.e. flota spartańska pod dowództwem Lizandra zwyciężyła flotę Aten pod Ajgospotamoj. Po tym Spartanie zablokowali import zboża, co przyczyniło się ostatecznie do przegranej Aten w wojnie peloponeskiej.

Podczas I wojny światowej o Dardanele toczyły się ciężkie walki (→ operacje morskie w Cieśninie Dardanelskiej).

Obecnie zasady transportu morskiego w obrębie Dardaneli i Bosforu reguluje konwencja z Montreux z roku 1936.

Zobacz też

• Cieśniny tureckie